بزرگنمايي:

راه ترقی - صدا و سیما /دبیر پیشین شورای عالی فضای مجازی گفت: هزینه خرید فیلترشکن برای مردم از مجموع یارانه پرداختی دولت به مردم برای بنزین بیشتر است.
آقای ابوالحسن فیروزآبادی دبیر پیشین شورای عالی فضای مجازی و آقای امیر محمدزاده لاجوردی عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری سه شنبه شب شبکه خبر به پرسش‌ها درباره «حکمرانی فضای مجازی» پاسخ دادند.
متن کامل این برنامه به شرح زیر است:
سوال: ارزیابی تان را از تصمیم شورای عالی فضای مجازی در رفع مسدودی برخی پیامرسان‌های خارجی بگویید؟ از این تصمیم استقبال می‌کنید؟
فیروزآبادی: ابتدا به مناسبت امشب که اکثریت مسیحیان دنیا شب میلاد حضرت عیسی مسیح (ع) می‌دانند را خدمت مسلمانان و مسیحیان ایران تبریک عرض می‌کنم، ارزیابی من مثبت است از آن چیزی که اتفاق افتاد و امیدوار هستم که همانطور که در مصوبه هم آن چیزی که در رسانه‌ها پخش شده ملاحظه می‌کنید، یک بسته است و این بسته ان شاالله با دقت زیاد و مناسب پیاده سازی شود.

سوال: منظور این سکو‌های بعدی هم به همین ترتیب؟
فیروزآبادی: در مصوبه، چنین اشاره‌ای شده بود حداقل دو سکو را عنوان کردند.
سوال: الان ملاحظه اش چیست که پلکانی و قدم به قدم؟
فیروزآبادی: در رابطه با تلگرام بحث مذاکره با صاحب تلگرام را مطرح کرده بود که این کار پیش برود و اگر نپذیرفت صاحب تلگرام که قوانین جمهوری اسلامی را تمکین کند.
سوال: الان صاحب واتساپ قوانین ما را پذیرفته؟
فیروزآبادی: واتساپ یک سکوی ارتباطی است، تفاوت دارد یک مقدار زیادی با تلگرام، تلگرام سابقه بدی هم در کشور ما دارد، به هر حال این مصوبه شورای عالی فضای مجازی است من در مقام بیان هستم نه در مقام دفاع و یوتیوب را هم ذکر کرده بود، بهرحال آنچه که بود که حمایت از پیام رسان‌های داخلی هم در آن ذکر شد در مجموع به نظر می‌آمد که بسته مناسبی باشد.
سوال: آقای دکتر نظر شما چیست؟ از این اتفاق استقبال می‌کنید؟
محمدزاده لاجوردی: اگر تصمیم امشب در راستای حکمرانی قانونمند فضای مجازی باشد که هم حکمرانی قانونمند مبتنی بر سیاست‌های کلی نظام است و هم قوانین بالادستی می‌تواند اقدام خوبی باشد، فقط لازمه آن این است که به عنوان مثال همین سکوی واتساپ که جنابعالی فرمودید در چه مرحله‌ای و چه گامی قرار است که در دسترس عموم قرار بگیرد، البته من روی این مصداق با آقای دکتر فیروزآبادی اختلاف نظر دارم، چون واتساپ هم الان دیگر سکوی ارتباطی نیست از ابتدای 1402 قابلیت ایجاد کانال در این سکو ایجاد شده و عملا به یک رسانه تبدیل شده است، اما اگر در چارچوب حکمرانی قانونمند این فرآیند پیش برود می‌تواند اقدام خوب و برجسته‌ای باشد.
سوال: شما یک گزینه‌ای مطرح می‌کنید که خیلی تالیف روشنی هم باز از آن وجود ندارد الان یک اتفاقی افتاده فیلتر شده از مثلا واتساپ، شما دارید مطرح می‌کنید که یک، اما و اگر‌هایی اگر اتفاق بیفتد یک سطح دسترسی یعنی این شائبه را ایجاد می‌کند که الان اگر رفع فیلتر هم شده این باز با، اما و اگر‌هایی است و حالا فکر نکنید که یک دفعه آزاد شده و از فردا می‌توانید بروید در واتساپ بدون فیلترشکن، بناست که یک محدودیت‌های مجددی اتفاق بیفتد یعنی سطح دسترسی متفاوت خواهد بود؟ یعنی شما بعنوان پیشنهاد دارید مطرح می‌کنید یا اساسا این امکان وجود دارد که سطح دسترسی را مثلا در واتساپ متفاوت کرد برای افراد مختلف
محمدزاده لاجوردی: در این طرح گویا چندین گام پیش بینی شده که حدودا فکر کنم 30 گام است که در هر مرحله‌ای هر یک از سکو‌ها احتمال بازگشایی خواهد شد که حالا باید جزئیات این گام‌ها را از اعضای محترم شورا و مرکز ملی جویا بشویم ولی این که در چه گامی، کدام سکو قرار است بازگشایی بشود و پیش نیاز‌های آن چه هست متفاوت است، یک سکویی مثل واتساپ پیش نیاز‌هایی دارد که با سکوی دیگر مثل تلگرام متفاوت است، یا مثلا گوگل پلی یا یوتیوب یا سایر سکو‌ها، این که این گام‌ها چگونه چیده شده و در چه مرحله‌ای؟ اصل موضوع را مشخص می‌کند بعنوان مثال ما در سال 96 مصوبه‌ای شورای عالی مجازی داشته که انبارش داده‌های سکو‌ها باید در داخل کشور انجام بشود و پردازش شان، آیا این بازگشایی معطوف به این مصوبه است یا خیر؟ اگر بازگشایی انجام می‌شود آیا انبارش در داخل انجام می‌شود یا خیر؟ آیا با مذاکره با صاحب سکو این کار انجام می‌شود یا خیر؟
سوال: یک سوالی که مطرح می‌شود شما تصور بفرمایید که پاسخ تمام این سوالات شما خیر است اصلا حاکمیت قانون هم فعلا خیلی ساز و کار مشخصی ندارد و اعمال نمی‌شود، شما استفاده از واتساپ را با فیلترشکن را ترجیح می‌دهید یا این که الان به صورت قانونمند در شورای عالی فضای مجازی رفع مسدودیت شده؟ کدامیک را انتخاب می‌کنید؟
محمدزاده لاجوردی: باید ما به ازای هر سکو بررسی بکنیم مثلا برای واتساپ ارزیابی‌ها و نظرسنجی‌های معتبر مثل نظرسنجی ایسپا نشان میدهد که در سال 1401 قبل از مسدودسازی واتساپ 71 درصد مردم از این سکو استفاده می‌کردند و ارزیابی مردادماه این نظرسنجی نشان می‌دهد که الان 33 درصد مردم استفاده می‌کنند یعنی یک سقوط زیادی مصرف واتساپ داشته است، واتساپ هم در مقابلش سکو‌های پیام رسان داخلی توسعه پیدا کردند ما ایتا را داشتیم که از یک و نیم میلیون کاربر فعال روزانه در طی دو سال و نیم به بیش از 21 میلیون کاربر فعال روزانه رسیده یا ماهیانه 33 میلیون کاربر فعال دارد، باید ببینیم که اگر رفع مسدودسازی می‌شود به سکوی داخلی آسیب می‌رسد یا خیر؟ این نکته مهمی است و آیا این سقوطی که در میزان مصرف واتساپ داشته رفع مسدودیتش و این هزینه‌ای که داده شده باعث می‌شود که دوباره مصرف به سمت واتساپ سوق پیدا بکند یا نه؟ این از یک جنبه اش است، از جنبه دیگر در ارتباط بین الملل، یک بخشی از ارتباطات بین الملل در بستر سکوی واتساپ است، چون یکی از کارکرد‌های عمده این سکو در این حوزه است، آیا راه جایگزینی برای آن دیده شده یا نه؟ داخلی‌ها پاسخگوی این ارتباط بین الملل بودند یا خیر؟ یا این که سکویی مثل واتساپ در سال 1401 و 1402 صراحتا نامه‌ای که مرکز ملی زد فکر کنم خود آقای دکتر فیروزآبادی این نامه را مرقون فرمودند به سکوی متا که قوانین و مقررات جمهوری اسلامی را بپذیرید خود سکوی متا صراحتا گفته ما وقت مان را صرف مقامات ایران نمی‌کنیم و گفته ما افتخار می‌کنیم که مردم و معترضین محتوا‌ها و ویدئوهایشان را در بستر این سکو‌ها قرار میدهند، باید ببینیم که در سکو‌های متعددی که وجود داشته و گزینه‌هایی که پیش رو بوده آیا این سکو گزینه مناسب تری است و یا نه، سکو‌های دیگری را ما می‌توانستیم انتخاب کنیم بعنوان گام نخست مان.
سوال: مثل چه؟
محمدزاده لاجوردی: هر سکویی قابل بررسی هست، سکویی که اگر ما بتوانیم با مذاکره کار را با او پیش ببریم، چون معمولا سکو‌هایی که ذیل متا قرار می‌گیرند مذاکره با آنها بسیار دشوار است و شاید اصلا ممکن نباشد، ما می‌توانیم گزینه هایمان را روی سکو‌هایی قرار بدهیم که قابلیت مذاکره داشته باشد.
سوال: الان راجع به واتساپ مذاکره‌ای با واتساپ شده؟ نشده.
فیروزآبادی: تا آنجایی که اطلاع دارم خیر، چون امریکایی است و قائل به مذاکره با ما نیستند.
سوال: این که شما می‌فرمایید که اصلا باید ببینیم با کی می‌شود مذاکره کرد و کی قوانین ما را می‌پذیرد یا نمی‌پذیرد این که الان تکلیفش روشن است.
محمدزاده لاجوردی: بله بخاطر همین ما می‌گوییم که سکویی مثل واتساپ اگر قرار باشد مبتنی بر حکمرانی قانونمند دسترسی اش فراهم بشود، اتفاق خیلی خوبی است ولی اگر مبتنی بر حکمرانی قانونمند نباشد عملا مصداق آن نکته‌ای است که حضرت آقا در سال 1400 فرمودند که ما ممکن است که فضای مجازی مان را رها بکنیم و به آن افتخار کنیم.
سوال: آقای دکتر دو تا سوال، سوال اول این که یک نکته را اشاره کردند گفتند که این رفع فیلتر از مثلا سکویی مثل واتساپ ممکن است به شبکه‌های اجتماعی داخلی ما ضرر بزند، در صورتی که یک اظهار نظر‌هایی نه راجع به شبکه‌های اجتماعی اصلا اساسا کسانی که در حوزه اقتصاد دیجیتال فعالیت می‌کنند یا در حوزه پلتفرم‌های مختلف داخلی، تاکیدشان بر این بود که این فیلترینگ خیلی به نفع ما نبوده، البته نظرات متناقض است آیا شما این را قبول دارید که فیلتر نشدن واتساپ به ضرر شبکه‌های داخلی ما خواهد بود و با فیلتر شدن این‌ها رشد می‌کنند؟
فیروزآبادی: من این تصور را ندارم ما اگر هم صحبت می‌کردیم که فرض کنید شرایطی و محدودیت‌هایی ایجاد بشود موقتی بوده قرار ما این بود که از سکو‌های داخلی حمایت بشود و به یک سطحی از تامین نیاز بازار ایران برسند و به صراحت ما در مصوبه شورای عالی فضای مجازی داریم که ترافیک پیام رسان‌های داخلی 70 درصد ترافیک کل پیام رسان‌های کشور بشود یعنی 30 درصد را ما قرار دادیم برای پیام رسان‌های خارجی به دلایل زیاد، پیام رسان‌های خارجی اولا پوشش‌های جهانی دارند کاربران شان خارجی‌اند به دلیل این که تعداد کاربران شان صد‌ها میلیونی است قدرت نرمی که بر روی آن پلتفرم‌ها تولید می‌شود قدرت نرم قابل توجه تری از آن چیزی که ما بر روی پلتفرم داخلی تولید می‌کنیم. من یک مثال خدمت شما عرض بکنم، این که اینستاگرام می‌آید و عکس‌های شهید سلیمانی را حذف می‌کند، این در حقیقت یک استیصال است از طرف کسی که به او اعمال قدرت نرم شده، او در مقابل قدرت نرمی که ملت ایران در روی پلتفرم اینستاگرام از خودشان نشان دادند موضعی را اتخاذ می‌کند که با مبانی اعلام شده خودش که آزادی اول است و آزادی مقدم بر همه چیز است را دارد زیر پا می‌گذارد، بنابراین ما در استفاده از پیام رسان‌های خارجی هیچ تردیدی نداشتیم و نباید داشته باشیم، چون هم باعث عرضه قدرت نرم ما در سطح جهان می‌شود، ارتباط ما را با جهان برقرار می‌کند، با وسعت بیشتر با دامنه بیشتر با اثرگذاری بیشتر و می‌تواند منشا رقابت بشود که سطح پیام رسان‌های داخلی ما بتواند درهمان سطح باشد.
سوال: این که الان آقای لاجوردی اشاره می‌کنند که اگر با حکمرانی یعنی مشروطش می‌کنند به یک اتفاق دیگری که ما الان استنباطم این است که شما مخالفید با این ماجرا، چون الان ذیل آن حکمرانی قانونمند اتفاق نیفتاده، مذاکره‌ای اصلا صورت نگرفته.
محمدزاده لاجوردی: حالا حکمرانی قانونمند یکی از ابعادش مذاکره است ولی موضوعات با ابعاد دیگری هم دارد.
سوال: آنچه که الان اتفاق افتاده حداقل ما الان زیرساخت مان حکمرانی قانونمند در فضای مجازی را که نداریم درست است؟ ولی الان واتساپ رفع مسدودیت شده، بنابراین ارزیابی من این است که جنابعالی الان مخالفید با این شرایط، آزادسازی اتفاق بیفتد درست است؟
محمدزاده لاجوردی: بله، اگر در چارچوب همین حکمرانی نباشد حالا شما می‌فرمایید که باز شده درست است؟
سوال: این چیزی که الان اتفاق افتاده شما با آن مخالفید درست است؟
محمدزاده لاجوردی: من بند‌ها را ندیدم، بند‌هایی که گام‌ها را، ولی اگر گام اول رفع مسدودیت واتساپ است بدون اعمال حکمرانی قانونمند
سوال: حداقل خبر می‌گوید که این رفع مسدودیت اتفاق افتاده. ایشان مخالفند، این حکمرانی قانونی که داریم از آن صحبت می‌کنیم اصلا تعریفش چه هست و ایا ما اساسا می‌توانیم این حکمرانی قانونی را در فضای مجازی داشته باشیم؟ مخصوصا در مورد سکو‌های خارجی که در اختیار ما نیست.
فیروزآبادی: حکمرانی قانونی در حوزه فضای مجازی متاسفانه ما با کمبود شدید قانون در فضای مجازی مواجه هستیم، مقام معظم رهبری هم که تاکید کردند معطوف به این نکته بوده، این یک مطلب، مطلب دیگر قانون بایستی قابلیت اجرایی داشته باشد در چارچوب سرزمینی اعمال بشود در رابطه با احقاق حقوق شهروندان است، ما در شرایط تحریم قرار داریم، ما در شرایط تحریم الان تمام معاملات اقتصادی ما چه فروش نفت، چه فروش دارایی‌های تجدیدناپذیر ملی که از زیر پای ملت می‌کشیم بیرون داریم می‌فروشیم زیر قیمت می‌فروشیم قانون را زیر پا داریم می‌گذاریم تا خرید‌هایی که برای کشور می‌کنیم که همه هم لازم است، که البته قانونی هست به دلیل تمهیداتی که مقام معظم رهبری دیدند، کمیته سران تشکیل شده در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی از ظرفیت‌های قانونی استفاده شده این کار صورت گرفته، الان هم در حقیقت وقتی که نظام در شورای عالی فضای مجازی که سران سه قوه، نیرو‌های مسلح، نیرو‌های لشکری و کشوری در این شورا قرار دارند تصمیم می‌گیرند که پلتفرمی را باز بکنند این یک مقدار به نظر من کج سلیقگی است که ما بگوییم این کار مثلا خارج از قانون دارد صورت می‌گیرد یا حکمرانی قانونی، حکمرانی قانونی همین است که شما تصمیم بگیرید کی ببندید، کی باز کنید، شرایط باز کردن تان چیست، یک روز می‌گویید انبارش بشود یک روز می‌گویید مذاکره بشود، یک روز می‌گویید که بدون مذاکره و بدون انبارش به دلیل تولید قدرت نرم ملی که می‌کند ما باز کنیم این خودش حکمرانی قانونی است که داریم پیاده می‌کنیم و به نظر من این از ظرفیت‌های جمهوری اسلامی است که می‌تواند بنا به اقتضائات خودش، چون ما در عین حالی که ظاهر کشور در شرایط عادی است در شرایط جنگ اقتصادی هستیم، منطقه دچار آشوب است دچار بحران است ناآرامی‌های اجتماعی شدید و امنیتی در کشور‌های مجاور ما هست، با نگاه کردن اقتضائی با مسائلی که در کشور وجود دارد و در اطراف وجود دارد، یک تصمیم قانونی گرفته شده و حکمرانی قانونی پیاده شده، این کار صورت گرفته اگر شورای عالی فضای مجازی دخالت نمی‌کرد بله، فرمایش ایشان درست بود اگر کسی از راه می‌رسید و خارج از اختیارات خودش این تصمیم را می‌گرفت این خروج از حکمرانی قانونی بود.
سوال: آقای محمدزاده لاجوردی فکر کنم تعریف شما فرق می‌کند از حکمرانی قانون درست است؟
محمدزاده لاجوردی: بحث حکمرانی قانونمند باید ابعادش تبیین بشود یکی از ابعاد آن این است که مقام معظم رهبری هم فرمودند که همه دنیا دارند فضای مجازی را مدیریت می‌کنند، ما الان مدیریت مان بر روی سکویی مثل واتساپ چگونه خواهد بود؟ باید به این سوال پاسخ بدهیم.
فیروز آبادی: مدیریت فضای مجازی را گفتند نه مدیریت واتساپ، شما سوال از مدیریت واتساپ دارید می‌کنید، مدیریت فضای مجازی می‌کنید ده‌ها سکو وجود دارد و ده‌ها سکو بسته شدند، دوتای آن را باز می‌کنید امروز باز می‌کنید، فردا ممکن است شرایطی پیش بیاید این دو تا را ببندید دوتای دیگر را باز بکنید، این می‌شود اعمال حکمرانی قانونی، این تفسیر بنده است. من یک نکته‌ای را هم عرض کنم، نگاه کنید شما در فرمایشات تان هم اشاره کردید که 30 درصد مردم هنوز دارند از واتساپ استفاده می‌کنند علیرغم هزینه‌ای که برایشان دارد، هزینه‌ای که مردم برای فیلترشکن می‌دهند از یارانه انرژی که دولت دارد در رابطه با بنزین به آنها می‌دهد بیشتر است، چون یارانه بنزین به خانواده‌هایی تعلق می‌گیرد که یک ماشین در آن وجود دارد ولی الان اکثر خانواده‌ها چندنفره از چند تا فیلترشکن دارند روی تلفن‌های خودشان استفاده می‌کنند، عدد و رقمی هم که در رابطه با فیلترشکن پرداخته می‌شود عدد و رقم قابل توجهی است این که ما آراء 30 درصد مردم را به آن بی توجه باشیم تحت این عنوان که می‌خواهیم قانون پیاده سازی کنیم معلوم می‌شود قانون اشکال دارد قانونی که می‌خواهیم به این نتیجه برسیم که باز نکنیم، حکومت به نظر من وظیفه دارد که این مسئله را حل کند و حل کرده امیدوار هستم که ان شاالله این عملیات و این مصوبه اجرایی شود.
محمدزاده لاجوردی: یک سوالی که مطرح می‌شود آقای دکتر فیروزآبادی فرمودند که مصرف وی پی ان داریم آیا بازگشایی سکویی مثل واتساپ منجر به کاهش مصرف وی پی ان می‌شود؟ چقدر از پهنای باند کشور ما معطوف به سکویی مثل واتساپ است؟ ما حدود 50 درصد ترافیک بین الملل مان یا حدود 27-28 درصد کل ترافیک کشورمان ترافیک وی پی ان است دارد عبور می‌کند، چند درصد آن مربوط به ترافیک واتساپ است؟ چون یکی از مسائلی که مطرح می‌شود و یکی از دلایلی که دراین حوزه مطرح می‌شود، کاهش مصرف وی پی ان‌ها است، نکته‌ای که من عرض می‌کنم این نیست که ما مخالف باز کردن سکویی هستیم نه، همانطور که خود آقای دکتر فیروزآبادی هم مثال زدند سکو‌هایی هستند که قابلیت مذاکره دارند که ما می‌توانیم برویم الان با آنها مذاکره کنیم که اغلب سکو‌های غیرامریکایی هستند هر چند که برخی از امریکایی‌ها هم قابلیت مذاکره دارند بنابراین چارچوب حکمرانی قانونمند می‌گوید که برخی از سکو‌ها را با مذاکره ما می‌توانیم جلو برویم راه مذاکره هم بسته نیست تلگرام، توئیتر این‌ها سکو‌هایی هستند که در تمام ادوار دولت‌ها مذاکره با آنها انجام شده و هنوز هم قابلیت مذاکره وجود دارد با آنها، ما موضوع استارلینک را داشتیم استارلینک در ابتدا نامه ما را پاسخ نداد ولی از یک مسیر قانونی رفتیم و الان نامه‌های ما را پاسخ می‌دهد، البته هنوز راه تمام نشده و ان شاالله آن هم به نتیجه خواهد رسید، یکی از اقدامات ما در این حوزه این است که ما دیپلماسی بین المللی داشته باشیم و برویم در این حوزه مذاکره بکنیم، یکی دیگر از اقداماتی که ما باید انجام بدهیم بحث قانون است.
سوال: من اصلا به لحاظ بنیادین فکر میکنم اصلا تعریف شما از حکمرانی قانون با آنچه که آقای دکتر تعریف می‌کنند کاملا متفاوت است آقای فیروزآبادی معتقدند همین اتفاق مصوبه شورای عالی فضای مجازی که یک نهاد قانونمند است این یعنی حکمرانی قانونی.
محمدزاده لاجوردی: ما که نباید فضا را برای نقد کارشناسی ببندیم این یعنی استبداد، ما اگر اجازه ندهیم که نقد کارشناسی به هر چیزی حتی به قانون هم می‌شود نقد ...
سوال: الان منظور شما واکنش من به صحبت شما است؟
محمدزاده لاجوردی: نه من منظور شما را متوجه شدم ما اگر قانونی را نقد نکنیم، سیاستی را نقد نکنیم و نظر کارشناسی روی آن نکنیم که این که خلاف آزادی بیان است و نمی‌توانیم موضوعات را اصلاح بکنیم، این مصوبه‌ای که الان در شورای عالی فضای مجازی هم بحث شد، گام‌هایی دارد، باید پیش برود، کلیات آن رای گیری شده باید بهبود پیدا بکند، باید به مراجع بالاتر ارسال بشود تایید آن گرفته شود، هدف همه این است که الان این را پخته‌تر و کامل‌تر و دقیق‌تر بکنیم که در چارچوب حکمرانی قانونمند باشد.
سوال: این که الان مصوب شده و قانون است که الان مگر دوباره مرحله بعدی برای اجرا دارد؟
فیروز آبادی: خیر باید ابلاغ شود و روش ابلاغش هم این است که ابتدا از ریاست جمهوری اوکی گرفته می‌شود و معمولا ظرف دو سه روز اداری این کار صورت می‌گیرد و بعد برای دفتر مقام معظم رهبری ارسال می‌شود که ایشان هم ظرف دو هفته اگر نظری روی مصوبه نداشته باشند مصوبه ابلاغ شده است در حقیقت.
محمدزاده لاجوردی: پس مراحلی دارد.
فیروزآبادی: این مراحل نشان می‌دهد که حکمرانی قانونی دارد پیاده سازی می‌شود به نحوی تنفیذ مقام معظم رهبری هم بر روی این وجود دارد.
محمدزاده لاجوردی: ما داشتیم همین سال گذشته و سال‌های پیش که موضوعی در شورا هم مصوب شده و تکمیل شده بهبود پیدا کرده، ما هدف مان این است که نقد کارشناسی بکنیم و فضا را برای نقد کارشناسی نبندیم برای همین در این موضوع ما پیشنهادمان این است که چارچوب حکمرانی قانونمند رعایت شود بیاییم اولویت بگذاریم ببینیم که نیاز مردم کدام سکو است، من سوال می‌پرسم الان اگر موضوع بحث کاهش استفاده از وی پی ان است موضوع بحث حکمرانی است بهترین سکو چیست؟ بیاییم روی این نقد کنیم نظر کارشناسی بکنیم واتساپ هست گوگل پلی است یوتیوب است تلگرام است اینستاگرام است کدامیک از سکو‌ها مناسبند، ما چرا می‌آییم گام اول سکویی را انتخاب می‌کنیم که هم در داخل کشور سکو‌های خوبی رشد دادند و هم این که سکویی که مدیران آن صراحتا اعلام کردند که ما وقت مان را با مقامات ایران تلف نخواهیم کرد.
سوال: شما الان خودتان پیشنهادتان چیست؟
محمدزاده لاجوردی: من معتقد هستم که برخی از سکو‌ها قابل مذاکره هستند مثلا سکوی تلگرام قابلیت مذاکره دارد ولی الزاماتی می‌خواهد، مثلا چه؟ ما برای مذاکره اول این که باید یک مسئول مشخص داشته باشیم، چه کسی مسئول این مذاکره است؟ دو: خطوط مشخصی داشته باشیم ما آیا می‌خواهیم مثل اروپایی‌ها الزام بکنیم که شما حتما باید دفتر داشته باشید؟ یا مثلا امریکایی‌ها در گذشته الزام بکنیم که عضو هیات مدیره ایرانی باید داشته باشید؟ یا اخیرا مثل امریکایی‌ها الزام باید بکنیم که الگوریتم هایتان باید مورد تایید ما باشد؟
فیروزآبادی: اجازه کسب و کار هم شما به آنها می‌دهید؟
محمدزاده لاجوردی: همین طور موضوع این که بتواند کسب و کار داشته باشد، این هم موضوع مهمی است ما این خطوط را باید در اختیار مذاکره کننده قرار بدهیم، چون یکی از نقد‌هایی که سکوی خارجی می‌کند این است که ما هر دفعه با یک مذاکره ...
سوال: قبول دارید که اگر این فرآیند بخواهد طی شود باید یک دوره فکر کنم یک دهه را باید برای آن اختصاص بدهیم. ما الان برای همین جلسه شورای عالی فضای مجازی که اصلا ارتباطی به مذاکره خارجی ندارد و در داخل با اراده خودمان دارد شکل می‌افتد اینقدر زمان برده تا بالاخره به این مرحله رسیده آن هم فعلا روی دو تا سکو که ما برای آن برنامه گرفتیم و خبر می‌رویم که دو تا سکو این طور شده، حالا شما تصور بفرمایید که بخواهید برای این سکو‌ها وارد مذاکره بشوید، این شرایط را بگذارید حالا او بپذیرد نپذیرد حالا محل مذاکره کجا باشد مفاد مذاکره کجا باشد و حدود ثغور آن چطور تعیین بشود خیلی زمان خواهد برد یعنی با این تجربه‌ای که ما دیدیم تصورم این است که اینقدر زمان بر خواهد بود، شما یک دهه باید بنشینید حالا ببینید با تلگرام آیا به نتیجه می‌رسید یا نمی‌رسید آیا بالاخره این رفع فیلتر می‌شود یا نمی‌شود؟ قبول دارید این را؟
محمدزاده لاجوردی: موضوع مهمی است الان آمریکا برای تیک تاک چند سال است دارد عملیات رسانه‌ای روانی می‌کند، چند سال است؟ خود صدا و سیما هم دارد بازتاب می‌دهد چرا؟ چون موضوع مهمی است، موضوع حاکمیت است ما امروزه داریم راجع به هوش مصنوعی صحبت می‌کنیم حاکمیت یعنی این که شما داده‌ها را می‌توانید در اختیار سکوی خارجی قرار بدهید داده‌ها از کشور خارج بشود و همین طور شما بتوانید یک هوش مصنوعی خوب آموزش دیده شده ایجاد بکنید.
سوال: یک زمانی هست که امکان دسترسی به این سکو‌ها را ندارید به هیچ نحوی یعنی فیلتر شکن هم نمی‌توانید استفاده کنید می‌گویید من کلا بستم و دندانش را کشیدم و خیال همه را راحت کردم هیچ کس دسترسی به این ندارد ولی زمانی که فیلترشکنی وجود دارد که شما بی قاعده می‌توانید در تمام این سکو‌ها بروید بدون این که محدودیت سنی در آن رعایت شود بدون این که محدودیت‌های محتوایی در آن رعایت شود هر سنی با یک گوشی موبایل می‌تواند برود هر کجا که می‌خواهد بچرخد این دیگر بخواهید برای این که تلگرام را رفع مسدودیت بکنید.
فیروز آبادی: حالا می‌خواهید فضا عوض شود من هم یک کم صحبت کنم ایشان را سوال پیچ نکنید.
لاجوردی: پس من این نکته را فقط بگویم خدمتتان بر اساس داده‌ها بدانیم که الان تو چه وضعیتی هستیم ما یک سری نقاط قوت داریم یک سری نقاط ضعف. نقاط قوت مان چیه حدود سی و پنج تا چهل میلیون نفر در سکو‌های داخلی حضور دارند ترافیک داخل کشور بیش از سه برابر شده ما بنا بر اظهارات پلیس فتا جرائم مربوط به سکو‌های خارجی سی واحد درصد کاهش پیدا کرده است. کسب و کار در سکو‌های داخلی هشتاد و هشت درصد رشد پیدا کردند اینها اتفاقات خوبی است که رخ داده اتفاقات بد هم داشتیم مثل فراگیر شدن وی پی ان‌ها، حدود هفتاد و شش درصد وی پی ان‌هایی که مردم دارند استفاده می‌کنند رایگان هست هم این اتفاق بد است ما افکار عمومی را اقناع نکردیم کاری که امریکا در قضیه تیک‌تاک به خوبی عمل کرد کنگره آمریکا به خوبی عمل کرد افکار عمومی را قانع کرد و موضوعات دیگر در بحث ارتباطات بین‌الملل مانند راه کار خوبی ارائه ندادیم الان کسب و کاری می‌خواهد ارتباط بین‌الملل داشته باشد در این حوزه راهکار نداشتیم و اینها نقاط ضعف است باید این نقاط ضعف را شناسایی بکنیم و راهکار برایش ارائه بدهیم حکمرانی قانونمند همین است می‌گوید که ما بیاییم نقاط قوت مان را نادیده نگیریم نگذاریم کنار، نقاط قوتی داشتیم نقاط ضعف مان هم پوشش بدهیم صفر و یکی و سیاه و سفید به مسئله نگاه کردن آسیب می‌زند به ما.
سوال: بفرمایید آقای دکتر فیروزآبادی؟
فیروزآبادی: من اولا یک نکته‌ای را عرض کنم ایشان خیلی به مذاکره اهمیت می‌دهند مذاکره یک تیغ دو لبه است مذاکره از باب مفاعله است یعنی یک چیزی می‌دهد چیزی می‌گیری آیا ما آمادگی داریم که چیزی بدهیم به گوگل برای اینکه اپ استورش را باز کنیم، اپ استورش که باز است منعی ندارد ما بستیمش برویم باهاش مذاکره کنیم که می‌خواهیم بازش بکنیم ولی شما بیا در این کشور کاسبی کن و هزار تا کار دیگر کن البته من مخالف نیستم، اما می‌خواهم بگویم که مذاکره این‌طور نیست که فکر کنیم که حتماً ما یک طرفه حرف هایمان را دیکته می‌کنیم ما بیست، سی سال بعد از انقلاب طول کشید که حاضر بشویم آمریکایی‌ها در جلسه مذاکرات هسته‌ای مان بیایند بنشینند بعد از اینکه برجام هم امریکایی‌ها ازش خارج شدند دیگر حاضر نشدیم مذاکره کنیم با آمریکایی‌ها حاضر شدیم که نفر خارجی بیاید به نمایندگی از ما برود با آمریکایی‌ها صحبت بکند و واسطه شود می‌خواهم عرض بکنم که این تصور نشود که مذاکره باز می‌کند فضا را، فضای این که ما بتوانیم دیکته بکنیم یک مقدار زیادی عصر دیکته کردن‌ها چه به ملت خودمان چه به دیگران گذشته ا‌ست ما توازن قدرت داریم توازن قدرت، قدرت اقتصادی توازن قدرت نرم بر روی سکو‌ها، ما الحمدالله در کشور الان سکو‌ها را ایجاد کردیم همان طور که ایشان اشاره کردند کار بسیار خوبی بوده زمان خود بنده هم شروع شده خود ایشان می‌دانند مشترکاً ما با ایشان خیلی جلسه داشتیم ایشان زحمت کشیده، ما جلسه گذاشتیم دوستانمان در وزارتخانه ارتباطات و سایر دستگاه‌ها کمک کردند و به هرحال امروز ما شبکه ملی اطلاعات داریم که حالا بالای پنجاه درصد اجرا شده حالا تشکیک می‌کنند ولی بالای پنجاه درصد اجرا شده ما در این شبکه ملی اطلاعات پلتفرم‌های متعدد سکو‌های متعدد داریم حتی همین سکوی استور گوگل راکه ما باز کردیم الان در کشور چهار پنج تا ما استور اندرویدی داریم که دارد استفاده می‌شود بنابراین ما یک حدی از خودکفایی که بتوانیم اگر خدای نکرده بحرانی پیش آمد باز دوباره برگردیم سر خط این فراهم شده در کشور حالا دیگر روا نیست که وقتی که کشور در حالت آرامش هست و مردم می‌خواهند استفاده کنند و استفاده مردم برای ما قدرت نرم ایجاد می‌کند برای ما رضایت ایجاد می‌کند بریا ما رونق اقتصادی بیشتر ایجاد می‌کند ما بخواهیم این را جلوگیری کنیم.
سوال: در مجموع، چون برخی می‌گویند این سه‌گانه بحث حق حاکمیت حق مردم و اعمال حکمرانی قانونی چطور می‌شود کنار هم با هم داشت اصلاً اینها قابل جمع هست با هم و یا خیر؟
فیروزآبادی: در دنیا قابل جمع شده یعنی در حقیقت اصلاً بحث گفتمان که مطرح می‌شود چی هست؟ گفتمان چرا پنجاه سال پیش کسی از گفتمان صحبت نمی‌کرد سی سال پیش کسی راجع به گفتمان صحبت می‌کرد گفتمان وقتی که شبکه‌های اجتماعی شکل گرفته‌اند رسانه‌های اجتماعی شکل گرفته‌اند گفتمان معنی پیدا کرده گفتمان همان نکته‌ای است که ایشان به درستی هم اشاره کردند آقای دکتر لاجوردی که وقتی که یک قانون، ایده‌ای یک پیشنهادی مطرح می‌شود به بحث گذاشته بشود این فرمایش ایشان کاملاً حرف درستی است که واتس آپ به بحث گذاشته بشود که آیا بهترین سکو بوده برای آغاز بازک ردن سکو‌ها در کشور و یا نبوده این قابل بحث است و اگر اصطلاح بحث به نتایج خوبی برسد ما آن سکوی دومی که بناست باز کنیم، انتخاب درست‌تری را خواهیم انجام داد در دنیا نشان داده که همگرایی حاصل می‌شود در این رابطه مگر این که یک طرف بخواهد زور بگوید و الزام بکند این به اصطلاح الزام یا اینکه منع تشخیص شما را بهتر از خود شما می‌دانم، یا من به اصطلاح این خطرات را بیشتر از شما درک می‌کنم این مقداری عرضم به حضور شما در چهار چوب زیست‌بوم‌های گفتمانی که در دنیا به دلیل توسعه تکنولوژی صورت گرفته به صلاح نیست.
سوال: این که شما اشاره کردید که دوره این دیکته کردن‌ها گذشته، چون در بحث مذاکره‌ای اگر بخواهد اتفاق بیفتد یک حاکمیت با یک شرکت می‌خواهد اتفاق بیفتد واقعاً حاکمیت و دولت ما این امکان را ندارد که بتواند آن شرایط خودش را به آن شرکت بقبولاند و به او بپذیراند که این اتفاق باید بیفتد؟
فیروزآبادی: نه نداریم، ما به دلیل شرایط تحریم الان در حقیقت خوب مشکلاتی داریم مشکلات اساسی داریم بسیار از شرکت‌ها منع قانونی دارند با ما مذاکره بکند اگر بخواهند حقوقی داشته باشند در ایران آخر گوگل مثلاً یا فرض کنید متا یا شرکت‌های دیگر مذاکره بکند که فقط به ما تعهداتی بدهد او می‌آید مذاکره می‌کند که بتواند در ایران یک به اصطلاح طرح کسب و کار برود در کشور‌ها به خاطر خدا که نمی‌رود که در کشور‌ها یک طرح کسب و کار دارد از اقتصاد که اینها پایه اقتصاد شان هست که معمولاً هم تبلیغات است استفاده می‌کنند گروه‌های هدف را مورد توجه قرار می‌دهد و درآمدهایش بسیار بالایی برای خودشان کسب می‌کنند.
سوال: نقض حاکمیت ما نخواهد بود؟
فیروزآبادی: نه نقض حاکمیت نیست مگر کشور‌های دیگر نقض حاکمیت اتفاق افتاده، بحث حکمرانی همین هست شما یک کنوانسیونی را که مثلاً امضا می‌کنیم یک تعهدات دو طرفه را امضا می‌کنید اجازه می‌دهید هواپیما‌های دیگر از روی کشورتان عبور بکند به شرطی که هواپیمای شما هم کشور‌های دیگر عبور بکند یک کنوانسیونی شما می‌روید امضا می‌کنید و بنابراین در این‌گونه مذاکرات دو طرفه در شرایط عادی بسیار خوب هم هست ولی در شرایط فعلی که ما نمی‌توانیم بعضاً این تعهدات را به اصطلاح به آن عمل بکنیم یا آنها نمیتوانند از به اصطلاح آن چیزی که طرح کسب و کاری که در کشور ما است استفاده بکنند به نظر می‌آید که ما مثل تحریم‌ها را که داریم دور می‌زنیم و جلوگیری می‌کنیم از خود تحریمی، در این حوزه ما خودمان را دچار خود تحریمی نکنیم خوب ما یک استوری داریم به نام گوگل پلی رویش سه میلیون اپلیکیشن هست و این سه میلیون اپلیکیشن یک ظرفیت بسیار بالایی را فراهم می‌کند برای مردمی که بتوانند از اپلیکیشن‌ها برای رفع نیاز‌های خودشان استفاده کنند این چه خود تحریمی است که ما برای خودمان بگذاریم بعدش از این سه میلیون آمدیم تو استور‌های داخلیمان مثلا صد هزار تا را کپی کردیم گذاشتیم مردم از آن صد هزار تا یعنی از یک سبد بسیار کوچکی داریم استفاده می‌کنیم و این به نظر من خیلی منطقی نیست اگر ما بتوانیم یک اقتصاد بازی را طراحی کنیم، تحریم‌ها را برطرف کنیم بله، حق مذاکره فرمایش ایشان را من روی سر می‌گذارم. ولی الان من مذاکره را موضوعش را منتفی می‌دانم، چون ما در موضوعات ساده‌تر دیگه‌اش هم حتی به اصطلاح توان مذاکره نداریم به دلیل شرایط خاصی که تحریم برای کشور ما ایجاد کرده.
سوال: آقای لاجوردی بحث گوگل پلی را اگر بخواهیم پیش بکشیم گوگل پلی به چه دلیل و چطور اصلا فیلتر شد در کشور ما اصلاً علت اینکه آن را مورد انسداد قرار دادیم چه بود؟
لاجوردی: گوگل پلی مصوب امسالش مصوب کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه دارد و دولت سیزدهم هم چند بار تلاش کرد سه بار تلاش کرد که رفع فیلتر بشود سکوی گوگل پلی، چون در آن مرجع مسدود سازی اش انجام شد فقط نکته‌ای که وجود دارد گوگل پلی خوب در اکوسیستم گوگل هست و امکان حذف اپلیکیشن روی گوشی کاربر را دارد یکی از دغدغه‌ها این بود که حذف اپلیکشین از گوشی کاربر انجام می‌گیرد که در کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه مطرح شده بود دسترسی به یک سری اپلیکیشن‌های مخرب و حالا در آن زمان هم گوگل بحث توزیع و در اختیار قرار دادن وی پی ان‌ها را داشت که در کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اونجا مسدود شد. خوب دولت سیزدهم هم وزیر محترم ارتباطات دو سه بار تلاش کردند که این موضوع رفع بشود و ما برای گوگل هم باید ما آن قدر قوی بشویم، ما، چون مثال بحث برجام ما، چون هسته‌ای اینها را زدیم ما در موضوع هسته‌ای هم قوی شدیم که آمدند با ما مذاکره کردند ما باید در عرصه فضای مجازی هم قدر قوی بشویم تا طرف مقابل حاضر باشد تا با ما پای میز مذاکره بنشیند همان طور که الان چینی‌ها در عرصه فضای مجازی قوی شدند سکوی خیلی خوبی درست کردند و سکوهایشان در عرصه بین‌الملل دارد استفاده می‌شود و الان با امریکایی‌ها سر این موضوع مذاکره می‌کنند ما باید برای گوگل پلی خوب در کوتاه مدت این بوده که این دسترسی باید حتماً فراهم بشود، چون برخی از نیاز‌های کاربران در این سکو هست و اپلیکیشن‌ها و سرویس‌هایی هست که باید باز بشود حتی خود وزارت ارتباطات در دولت قبل از بخش خصوصی خواست یک اتفاق خیلی مرسومی هم نیست از بخش خصوصی که آمار‌ها و ارقامی منتشر کرده بودند که باعث آسیب به کسب و کارشان شده بود دعوت کرد که در کمیته و کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه حضور پیدا کردند این بخش خصوصی آمار و ارقامی ارائه کرد که باعث بشود که این سکو در دسترس عموم قرار بگیرد، اما راجع به این موضوع که یک دفعه ما شب بخوابیم و صبح از خواب بیدار بشویم ببینیم که گوگل پلی یا هر سرویس دهنده دیگه‌ای روی گوشی‌های ما سکوی مورد نظر ما را حذف کرده و این حتماً باید چاره‌جویی بشود که ما راهکارمان برای این چی هست ما فرض کنید الان یک سکوی سی میلیونی چهل میلیونی در کشور داریم اگر صبح گوگل پلی تصمیم بگیرد متناسب با شرایط کشورمان دارد تصمیم بگیرد که سکو را پاک بکند از روی گوشی کاربران راهکار ما چیه؟ این این اتفاق رخ داد زمانی که دو تا پوسته تلگرام ایجاد شد گوگل حالا آن قابلیت پلو پراتک سکوی گوگل پلی هست که این کار را انجام می‌دهد. راهکار چی هست یکی از موارد حکمرانی قانون‌مند همین است این که ما به این فکر بکنیم برنامه‌ریزی بکنیم که برایش یک راهکاری داشته باشیم مثلاً یکی از راهکارهایش که در مصوبات شورای عالی فضای مجازی هست بحث بومی سازی در حوزه گوشی هست در حوزه سیستم عامل هست که باید روی اینها اصلاً برنامه‌ریزی بشود که اگر فردا روزی متناسب با یک حادثه‌ای تصمیم بگیرد گوگل پلی یا دقیق‌تر بگویم گوگل پلی پراتک یک اپلیکیشنی را از گوشی کاربران حذف کند چه کار باید انجام بدهیم ولی خوب برای حل نیاز کاربر، چون یک موضوع بلند مدت است بحث سیستم عامل و گوشی و حالا تجارب خیلی خوبی هم درکشور وجود نداشته ولی در همین بسته که می‌گوییم که حکمرانی قانون‌مند به این زوایای کار هم باید توجه کرد.
سوال: حالا یک نکته‌ای دیگری آقای فیروزآبادی راجع مذاکره‌ای که اشاره کردند آن را به بحث تحریم‌ها مرتبط دانستند که با وجود تحریم‌ها امکان مذاکره فراهم نیست؟
لاجوردی: من صفر و یکی نمی‌بینم، چون موضوع استارلینگ را خودم در وزارت ارتباطات مسئولیتش را بر عهده داشتم و آن موقع هم موضوع استارلینگ را ما کاملاً مردود می‌دانستیم بحث مذاکره اش را و مسیر، مسیر خوبی رفت ما رفتیم اتحادیه جهانی مخابرات آنجا شکایت کردیم نسبت به استارلینگ یا شرکت اسپیس ایکس که سرویس استارلینگ را ارائه می‌دهد که کشور نروژ که ثبت کننده منظومه‌های ماهواره‌ای اسپیس ایکس است رفتیم شکایت کردیم.
سوال: شکایت از چه کردید؟
لاجوردی: از شرکت اسپیس ایکس و کشور ثبت کننده منظومه‌های ماهواره‌ای شرکت که گفتیم که آقا نامه‌های ما را پاسخ نمی‌دهد جواب ما را نمی‌دهد اتحادیه جهانی مخابرات که شما مسئول هستید و یک هیئت دوازده نفره‌ای که کشور‌هایی هستند که از لحاظ سیاسی هم با ما نگرش متفاوتی دارند کانادا آنجا هست.
سوال:نتیجه اش چی بود؟
لاجوردی: ما 1402 شروع کردیم یک فرآیند بلند مدت در ابتدا ما گفتیم که بیاید حقوق سرزمینی ما را بپذیرد در ابتدا ما اصلاً استارلینگ را هم یک کم فرصت می‌بینیم، چون در خیلی از مناطق صعب‌العبور و دورافتاده باید از استارلینک استفاده بکنیم در ابتدا ما مستند را فرستادیم ابتدا شرکت می‌گفتش که من در ایران سرویس نمی‌دهم شرکت اسپیس می‌گفت من در ایران سرویس نمی‌دهم مستنداتی که سرویس در آن فعال هست را در اختیار هیئت قرار دادیم هیئت تایید کرد که سرویس در ایران فعال هست بعد شرکت استارلینک گفت که من نمی‌توانم متناسب محدوده جغرافیایی یک کشور قوانین را تغییر بدهم حقوق سرزمینی را که ما استدلال مورد نظر را به هیئت دادیم هیئت هم هر پنج ماه یکبار برگزار می‌شد یعنی ما از جلسه نود و سه شروع کردیم الان جلسه نود و هشت می‌شود جلسه اسفند ما از ابتدای 1400 شروع کردیم انتهای 1402 هیئت دیگر رای داد مستندات کامل شد که اسپیس ایکس باید قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران را بپذیرد حالا در این پذیرش باز دوباره یک‌سری مدارک و مستندات لازم شد جلسه قبلی اشش هم حدود سه هفته پیش بود، چون رگالاتوری بردی است که بالاخره اسپیس ایکس با آن به آنجا نیاز دارد برای موضوعات دیگرش و یک راهکاری بود ما باید حتماً و هنوزم ادامه دارد و الان دستور جلسه بعدی اش این هست که اگر همکاری نشود آن هم نروژ را رگولاتوری نروژ و هم اسپیس ایکس را به عنوان ناقض قطعنامه‌ها اعلام می‌کنند خوب این موضوع مهمی است.
سوال: پس سرویسش در ایران قطع خواهد شد؟
لاجوردی: ما نمی‌خواهیم که سرویس قطع شود ما می‌خواهیم که همکاری بکنیم سرویس بدهیم ما توی روستا‌ها الان روستا‌هایی داریم که وارد شبکه‌های انتقال نشده.
سوال: اگر این اتفاق نیفتد سرویس قطع می‌شود؟
لاجوردی: بستگی به نظر جمهوری اسلامی ایران دارد جمهوری اسلامی ایران می‌تواند بگوید که سرویس را قطع بکن.
سوال: پس سرویس بدهد ما می‌توانیم جلویش را بگیریم که قطع بشود این سرویس؟
لاجوردی: بر اساس قطعنامه‌ای که الان در هیئت مقررات رادیویی هست این امکان وجود دارد ولی الان توی مرحله تجدید نظر در رای هست و توی مرحله‌ای است که ما رویش بحث می‌کنیم ما می‌گوییم که این یک نمونه‌اش بود.
فیروزآبادی: البته که این مذاکره نبوده شکایت کشتی بود به دادگاه که البته قابل تقدیر است زحمات آقایان یعنی من کار آقایان را تایید می‌کنم طقطعه نمی‌کنم که اعمال حاکمیت را با پیگیری از یک حق قانونی که آی تی یو قائل شده برای کشور‌ها آی تی یو در مجوزی که داده به منظومه‌های ماهواره‌ای گفته منظومه‌های ماهواره‌ای باید وقتی که از آسمان کشوری عبور می‌کنند بایستی در چارچوب قوانین آن کشور عمل بکنند و این را آقایان دنبال احقاق حقش بودند و این مذاکره نیست اسمش این یه قانونی وجود دارد رفتند شکایت کردند و به شکایت رسیدگی شده و کاری است که بایست از آقایان تشکر کرد ولی من خدمت شما عرض می‌کنم همین الان بنده دو ماه پیش چین بودم با چینی‌ها صحبت می‌کردم منظومه استارلینک وقتی که به آسمان چین می‌رسد خاموش می‌کند تمام ماهواره‌هایش را و وقتی که از خاک چین عبور می‌کند باز دوباره روشن می‌کند چرا آن کار را می‌کند به دلیل وزنی که چین در نظام جهانی دارد، قدرت‌هایی که دارد و ما باید حتماً هم قوی بشویم در این رابطه و مذاکره من فکر نمی‌کنم یعنی چینی‌ها با مذاکره به نتیجه این کار نرسیدند به دلیل این که مستظهر به قدرت بودند توانستند که این کار را انجام دهند.

supports HTML5 video