بزرگنمايي:

راه ترقی - اکو ایران /متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
کمی پس از سقوط اسد در 8 دسامبر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و عمان فعالیت‌های دیپلماتیک خود را در دمشق از سر گرفتند.
 در شش سال گذشته، کشورهای خلیج فارس به تدریج در حال عادی‌سازی روابط خود با دولت بشار اسد در سوریه بودند. تعدادی از این کشورها حتی سفارت‌های خود در دمشق را که پس از آغاز جنگ داخلی در سال 2011 بسته شده بودند، بازگشایی کردند. این روند با توجه به هزینه‌های استراتژیکی انزوای اسد شکل گرفت، در حالی که قدرت او تثبیت شده به نظر می‌رسید و نفوذ ایران در منطقه در حال افزایش بود.
به نوشته وبسایت شورای آتلانتیک، کشورهای خلیج فارس به صورت عمومی تنش‌های منطقه‌ای و نقش فزاینده کشورهای غیرعرب در سوریه را به‌عنوان دلایل عادی‌سازی روابط ذکر کردند. عربستان سعودی آخرین کشوری بود که در سپتامبر 2024 سفارت خود را در دمشق بازگشایی کرد، اقدامی که پس از حرکت‌های مشابه امارات متحده عربی و بحرین در دسامبر 2018 انجام شد. این اقدامات، طبق گفته رابرت فورد، سفیر پیشین ایالات متحده در سوریه، به منظور «کاهش نفوذ ایران» صورت گرفت. (در مقابل، قطر همچنان موضعی شدیداً انتقادی نسبت به دولت اسد اتخاذ کرده و از عادی‌سازی روابط خودداری کرد.)
سال گذشته، اسد بار دیگر به اتحادیه عرب بازگشت و در یک اجلاس در عربستان سعودی شرکت کرد. همچنین گزارش‌هایی وجود دارد که امارات متحده عربی حتی در مذاکراتی با ایالات متحده مشارکت داشته است که هدف از آن کاهش تحریم‌های آمریکا در ازای محدود کردن انتقال تدارکات ایران به لبنان از طریق سوریه توسط اسد بوده است.
با فرار اسد به مسکو پس از سقوط شگفت‌انگیز و سریع حکومتش در این ماه، کشورهای خلیج فارس که از اسد حمایت کرده بودند، اکنون دست خالی مانده‌اند. اما این تحولات فرصتی بی‌نظیر برای این کشورها فراهم کرده است تا با اتحاد و بهره‌گیری از نفوذ سیاسی و مالی قابل‌توجه خود، آینده سوریه را شکل دهند و در عین حال با نقش روزافزون ترکیه در این کشور تطبیق پیدا کنند.
رویکرد دوستانه خلیج فارس
کمی پس از سقوط اسد در 8 دسامبر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و عمان فعالیت‌های دیپلماتیک خود را در دمشق از سر گرفتند. در پی این اقدامات، دپارتمان امور سیاسی دولت جدید سوریه در بیانیه‌ای در 12 دسامبر از این کشورها تشکر کرد. این بیانیه پس از برگزاری نشست‌های رهبری جدید با سفرای این کشورها و همچنین قطر صادر شد. در همان روز، بحرین - که ریاست اتحادیه عرب را در سال جاری بر عهده داشت - حمایت خود از انتقال قدرت در سوریه را از طریق نامه‌ای به رهبری جدید این کشور اعلام کرد. در 14 دسامبر، کمیته تماس وزرای عرب درباره سوریه (که شامل دیپلمات‌های عرب، غربی و ترکیه‌ای است) بر حمایت جهان عرب از انتقال سیاسی سوریه تحت هدایت مقامات موقت تأکید کرد.
در همین حال، عربستان سعودی حمایت قاطع خود از مردم سوریه پس از سقوط دولت اسد را اعلام کرد و اقدامات انجام‌شده توسط رهبری جدید دمشق برای حفاظت از اقلیت‌ها و ترویج ثبات را ستود. یک هیئت سعودی به سرپرستی یکی از مشاوران دیوان سلطنتی عربستان در 22 دسامبر با رهبر جدید سوریه دیدار کرد. گزارش‌هایی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد عربستان سعودی قصد دارد تأمین نفت دمشق را آغاز کند. نشانه‌ای واضح از جدیت عربستان در همکاری با سوریه برای این انتقال، همکاری سطح بالای این کشور با مهم‌ترین بازیگر خارجی در سوریه، ترکیه است که به سرعت در منطقه در حال صعود است.
امارات متحده عربی که روند عادی‌سازی روابط با بشار اسد را در میان کشورهای خلیج فارس آغاز کرده بود، آخرین کشوری بود که به‌طور علنی نشانه‌هایی از تعامل مثبت با دولت جدید سوریه نشان داد. این تعامل با تماس تلفنی میان وزرای خارجه دو کشور در تاریخ 23 دسامبر مشخص شد. هنوز مشخص نیست که آیا ابوظبی در هفته‌های آینده به‌طور محتاطانه به حمایت کامل و علنی از دولت جدید دمشق خواهد پرداخت یا خیر، از جمله با ارسال کمک‌های انسانی یا مالی به این کشور، اقدامی که همسایه آن، قطر، پیشتر انجام داده است. در 14 دسامبر، انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهور امارات، خوش‌بینی خود را نسبت به رویکرد دولت جدید در زمینه وحدت ابراز کرد. وی همچنین بر ضرورت هوشیاری در قبال روابط دولت جدید با جناح‌های اسلام‌گرا تأکید کرد و در پستی در شبکه اجتماعی اکس نوشت که نشست کمیته تماس وزرای عرب درباره سوریه «رویکرد مثبت عربی برای حمایت از برادران ما در مسیر انتقال سیاسی و مسالمت‌آمیز» را منعکس می‌کند.
این تحولات در سراسر کشورهای خلیج فارس نشان‌دهنده سیگنالی مثبت است که کشورهایی که با اسد روابط خود را عادی‌سازی کرده بودند، احتمالاً به‌طور عمل‌گرایانه با واقعیت‌های سوریه جدید تعامل خواهند کرد.
نفوذ فزاینده ترکیه
به‌عنوان کشوری که قوی‌ترین روابط را با دولت جدید سوریه دارد، ترکیه احتمالاً نقش بزرگی در شکل‌دهی آینده سوریه و حتی منطقه ایفا خواهد کرد. با توجه به نقش فزاینده و قاطع این کشور در خاورمیانه و شمال آفریقا، دستاوردهای ترکیه در سوریه جایگاه آن را در برابر ایران در سایر مناطق مانند قفقاز جنوبی نیز تقویت می‌کند، جایی که ترکیه با آذربایجان همکاری نزدیکی دارد، در حالی که ایران روابط نزدیکی با ارمنستان حفظ کرده است. با این حال، آنکارا نیازی ندارد که به‌تنهایی مسئولیت بازسازی و دولت‌سازی در سوریه را بر عهده بگیرد. همکاری با کشورهای عربی خلیج فارس می‌تواند هم مشروعیت و هم منابع مالی حیاتی برای تلاش‌های بازسازی سوریه را فراهم کند.
در میان کشورهای خلیج فارس، قطر احتمالاً بیشترین نفوذ را بر دولت جدید دمشق خواهد داشت، زیرا نقش محوری در تسهیل مذاکرات بین وزرای خارجه کشورهای عربی، ترکیه، روسیه و ایران در خلال مجمع دوحه ایفا کرد، مذاکراتی که در نهایت سرنوشت اسد را تعیین کرد. در جلساتی که تنها چند ساعت پس از اعلام سقوط اسد در 8 دسامبر در دوحه برگزار شد، مقامات ارشد امنیت ملی قطر احساس رضایت خود را از امتناع از عادی‌سازی روابط با دولت اسد ابراز کردند. شایان ذکر است که قطر تنها کشور خلیج فارس بود که پیش از این میزبان ائتلاف ملی سوریه بوده و این ائتلاف را به‌عنوان تنها نماینده مشروع سوریه به رسمیت شناخته است.
فرصت دولت ترامپ
سقوط بشار اسد یک عقبگرد بزرگ برای ایران محسوب می‌شود و کشورهای خلیج فارس می‌خواهد از این لحظه به‌عنوان فرصتی بی‌نظیر برای تقویت نقش عربی در آینده سوریه بهره‌برداری کنند. با فشار و هدایت رهبری جدید سوریه به سمت تشکیل دولتی فراگیر، کشورهای خلیج فارس می‌توانند منافع خود را حفظ کرده و همزمان خطرات بی‌ثباتی مجدد که تمام منطقه را تهدید می‌کند، کاهش دهند.
دولت ترامپ نیز نقش کلیدی در این فرآیند دارد. همان‌طور که دولت جدید سوریه با وظیفه سخت و پرهزینه بازسازی روبه‌روست، حمایت منطقه‌ای و بین‌المللی برای اطمینان از اینکه سوریه دوباره سقوط نکند و منطقه را بی‌ثبات نکند، ضروری است. رئیس‌جمهور منتخب، دونالد ترامپ، باید در کنار ترکیه و کشورهای عربی خلیج فارس به بازسازی سوریه و مدیریت گذار سیاسی آن کمک کند. چنین کمکی باید با شرایط واضحی همراه باشد که ثبات و یک فرآیند سیاسی فراگیر را تضمین کند و چیزی بهتر از آنچه مردم سوریه تحت حکومت اسد تحمل کردند، ایجاد شود.
سقوط اسد در سال‌های پیش‌رو تأثیرات عمیقی بر منطقه خواهد داشت. ایالات متحده و کشورهای خلیج فارس اکنون از اهرم‌های جدیدی - هم مالی و هم دیپلماتیک - برخوردارند تا این پیامدها را به‌نحوی مثبت شکل دهند. هر دولت جدیدی در دمشق احتمالاً مشتاق است تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن تأیید واشنگتن را برای تحکیم مشروعیت بین‌المللی خود به دست آورد. این امر به ایالات متحده و متحدان خلیجی فارسی‌اش فرصتی می‌دهد تا تأثیر مثبتی بر فرآیند سیاسی جدید سوریه بگذارند و در صورت انحراف رهبری جدید این کشور از مسیر، تغییرات ضروری را اعمال کنند.

مسعود یوسف حصرچین