راه ترقی - اکو ایران /اگر شاخص قیمت‌ها از سال 97 با میانگین تورم سال‌های 95 و 96 (حدود 9 درصد) رشد می‌کرد، امروز قیمت‌ها در سطحی به مراتب پایین‌تر از سطح فعلی قرار می‌گرفت. این تفاوت فاحش، تأثیر عمیق تحولات سیاسی و اقتصادی بر زندگی مردم را نشان می‌دهد.
در سال‌های اخیر، اقتصاد ایران با فراز و نشیب‌های بسیاری مواجه شده است. دولت یازدهم در شرایطی به قدرت رسید که کشور تحت تحریم‌های شدید بین‌المللی قرار داشت. با این حال، این دولت با شعار رفع تحریم‌ها و آغاز مذاکرات بین‌المللی، امیدواری‌هایی را در جامعه ایجاد کرد. این امیدواری‌ها همراه با سیاست‌های اقتصادی جدید، منجر به کاهش قابل توجه نرخ تورم در سال‌های اولیه فعالیت این دولت شد. از تابستان سال 1392، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه روندی نزولی را آغاز کرد. این کاهش تورم تا حدی بود که تا آبان همان سال، نرخ تورم به کمتر از 40 درصد رسید و در ادامه، این روند کاهشی ادامه یافت تا جایی که در آبان 1394، تورم نقطه‌به‌نقطه به 10.5 درصد کاهش یافت. این کاهش تورم تا حد زیادی ناشی از انتظارات مثبت جامعه و سیاست‌های اقتصادی وزارت اقتصاد دولت یازدهم بود. با امضای توافق برجام در سال 1394، این انتظارات مثبت تقویت شد و به دنبال آن، ایران شاهد طولانی‌ترین دوره تورم تک‌رقمی در تاریخ خود بود. از آذر 1394 تا اردیبهشت 1397، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه همواره زیر 10 درصد باقی ماند و حتی در برخی ماه‌ها به کمترین سطح خود، یعنی 5.7 درصد در آذر 1395، رسید. بنابراین، کم‌تورم‌ترین سال‌های اقتصاد ایران از ابتدای دهه 90 تا کنون، سال‌های 95 و 96 بوده‌اند. اگر تورم تا به امروز با همان سرعتی ادامه می‌یافت که در این دو سال جریان داشت، اکنون قیمت‌ها چند برابر شده بودند؟

بزرگ‌ترین شوک تورمی اقتصاد ایران در سال‌های اخیر؛ ترامپ

با خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، از توافق برجام در بهار 1397، شرایط اقتصادی ایران به سرعت تغییر کرد. این تصمیم ترامپ نه‌تنها در داخل آمریکا با مخالفت‌های شدیدی مواجه شد، بلکه تأثیرات منفی گسترده‌ای بر اقتصاد ایران گذاشت. نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه که در فروردین 1397 تک‌رقمی بود، در مهر همان سال به 32.8 درصد و در اسفند به 47.5 درصد رسید. این روند صعودی در سال بعد نیز ادامه یافت و در اردیبهشت 1398، تورم نقطه‌به‌نقطه به 52.1 درصد رسید که بالاترین نرخ تورم از ابتدای دهه 90 بود.
با این حال، این وضعیت برای همیشه ادامه نیافت. با وجود افزایش قیمت بنزین در آبان 1398، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه روندی نزولی را در پیش گرفت و در فروردین 1399 به 19.5 درصد کاهش یافت. این کاهش تورم تا حدی ناشی از سیاست‌های تعدیلی دولت و تا حدی نیز به دلیل وقایع بین‌المللی بود. ترامپ در ابتدا هشت مشتری عمده نفتی ایران را از تحریم‌ها معاف کرده بود، اما در پایان سال 1398، این معافیت‌ها را لغو کرد و ایران با چالش‌های بیشتری در فروش نفت مواجه شد. علاوه بر این، شیوع ویروس کرونا در پایان سال 1398 و اوج آن در سال 1399 نیز تأثیرات منفی قابل توجهی بر اقتصاد ایران گذاشت.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم در مرداد 1400، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در سطح 43.7 درصد قرار داشت. این دولت با اجرای سیاست‌های جدید اقتصادی، توانست روند نزولی تورم را آغاز کند. تا فروردین 1401، نرخ تورم به 32.9 درصد کاهش یافت. اما در اردیبهشت همان سال، دولت سیزدهم با اجرای سیاست «حذف ارز ترجیحی 4200 تومانی»، که به «جراحی اقتصادی» معروف شد، باعث ایجاد یک شوک تورمی شد. این سیاست اگرچه اجتناب‌ناپذیر بود، اما در کوتاه‌مدت تأثیرات منفی بر اقتصاد گذاشت و نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در خرداد 1401 به 47.5 درصد رسید.
با این حال، این افزایش تورم دوام چندانی نداشت و پس از آن، نرخ تورم دوباره کاهش یافت. در فروردین 1402، تورم نقطه‌به‌نقطه به 55.5 درصد رسید که بالاترین نرخ تورم از ابتدای دهه 90 بود. اما از آن زمان، روند نزولی تورم آغاز شد و تا پایان سال 1402، این نرخ کاهش یافت. بانک مرکزی ایران دلیل این کاهش را اجرای سیاست‌های پولی جدید و کنترل رشد نقدینگی عنوان کرد.
با وجود کاهش تورم در سال‌های اخیر، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در سال 1403 همچنان بالای 30 درصد باقی مانده است. آیا اگر ایران مسیر اقتصادی سال‌های 95 و 96 را ادامه می‌داد می‌توانست به تورم کمتری دست یابد؟
قیمت‌ها 9 برابر شد؛ اما چرا؟
مرکز آمار هر ماه شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) را به سال پایه 1400 به روز رسانی می‌کند. به بیان ساده، این شاخص نشان‌دهنده سطح قیمت‌ها در هر ماه است. رشد این شاخص، تورم را منعکس می‌کند.
همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد از ابتدای دهه 90 تا کنون، شاخص قیمت مصرف‌کننده در سال‌های 95 و 96 شاهد کمترین سطح رشد بوده است به طوری که تورم نقطه به نقطه و سالانه در این سال‌ها تک‌رقمی شده بود. اگر تورم ایران قرار بود به اندازه میانگین تورم در این دو سال به مسیر خود ادامه دهد، در انتهای آذر 1403 قیمت‌ها چند برابر شده بود؟
محاسبات اکوایران نشان می‌دهد در این صورت، قیمت‌ها از ابتدای سال 1397 تا انتهای آذر 1403 تنها حدود 1.6 برابر می‌شد. این در حالی است که در واقعیت و بر اساس شرایط فعلی در همین بازه زمانی قیمت‌ها 9 برابر شده‌اند. چیزی که در این دو سناریو به وضوح می‌تواند محل تفاوت باشد، وضعیت انتظارات اقتصادی است. در سال 95 و 96 به دلیل امضای برجام و رفع مقطعی اختلافات هسته‌ای با غرب، موجی از سرمایه‌گذاری‌ها در اقتصاد ایران شکل گرفته بود و انتظارات مثبت سبب شده بود تا فعالان اقتصادی، بنگاه‌ها و مردم با خوش‌بینی نسبت به آینده پذیرای ثبات قیمت‌ها باشند. بعد از خروج ترامپ از برجام در سال 97، این انتظارات مثبت از بین رفت. این مسئله در کنار دیگر موارد ساختاری سبب شد تا تورم ایران مسیر سال 95 و 96 را طی نکند و اکنون قیمت‌ها به جای 1.6 برابر، 9 برابر شده باشند.
با این حال، در طول یک سال اخیر بانک مرکزی و سایر نهادهای اقتصادی بسته‌های سیاستی متعددی تدوین کرده‌اند که در نتیجه آن تورم توانست از سطوح بالای 40 درصد به کمتر از 35 درصد کاهش یابد.