بزرگنمايي:

راه ترقی - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
تلاش بی‌نتیجه وزارت بهداشت برای کنترل استعمال دخانیات در کشور
با گذشت چند ماه از مکاتبه بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت دولت سیزدهم با دادستانی کل کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگی برای اعمال مقررات سختگیرانه و بازدارنده در قبال تبلیغ استعمال دخانیات در شبکه نمایش خانگی، به نظر می‌رسد این مکاتبه به نتیجه موفقیت‌آمیزی ختم نشده است. دیروز بهزاد ولی‌زاده که ریاست دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت را برعهده دارد، با ابراز نگرانی از تاثیر نمایش محصولات دخانی بر افزایش مصرف سیگار و قلیان در جوانان و زنان، به خبرگزاری ایسنا گفت که این ستاد، مصادیق تبلیغات محصولات دخانی را اعلام کرده و برمبنای این مصادیق، نمایش محصولات دخانی به هر نحوی در زمره تخلف از اجرای مواد 3 و 10 قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات و مشمول جریمه است و بنابراین، نمایش محصولات دخانی به هر شکلی در شبکه نمایش خانگی و تولیدات رسانه‌ای هم، ممنوع و مشمول جریمه است اما مبالغ جریمه ممنوعیت تبلیغات در ماده 10 قانون برای مجموعه تولید فیلم و سریال‌های نمایش خانگی و تلویزیونی بسیار ناچیز است و حکم بازدارندگی ندارد.
ولی‌زاده ضمن اشاره به مکاتبه وزیر بهداشت دولت سیزدهم با دستگاه قضایی و دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی برای ممنوع‌سازی نمایش مصرف دخانیات در شبکه نمایش خانگی و فیلم و سریال‌های تولیدی، ابراز امیدواری کرد که حوزه قضایی و دستگاه‌های نظارتی به خطر جدی تاثیر تبلیغ استعمال دخانیات در شبکه نمایش خانگی و فیلم و سریال‌های تولید شده در صدا و سیما توجه کنند. 
ولی‌زاده، چند ماه قبل در توجیه اصرار وزارت بهداشت بر ممنوعیت تبلیغ محصولات دخانی در سینما و فیلم‌ها و سریال‌های پخش شده در تلویزیون و شبکه نمایش خانگی گفته بود: «اگر به منع تبلیغ محصولات دخانی در سینما و شبکه نمایش خانگی توجه نشود، می‌توان گفت تمام اقدامات وزارت بهداشت درجهت کنترل مصرف دخانیات آب در هاون کوبیدن است. 
تولیدکنندگان محصولات نمایش خانگی درباره تبلیغ محصولات دخانی بر این باور هستند که در محصولات نمایشی، فقط شخصیت‌های منفی از سیگار استفاده می‌کنند اما نکته مهم این است که رفتار و عملکرد هنرپیشه‌ها، به ویژه هنرپیشه‌های محبوب می‌تواند میزان مصرف محصولات دخانی را تا 30 درصد افزایش بدهد.» 
مکاتبه وزیر بهداشت دولت سیزدهم برای ممنوعیت تبلیغ استعمال دخانیات در شبکه نمایش خانگی و فیلم و سریال‌های پخش شده از صدا و سیما، اولین اقدام در این زمینه نیست و مسوولان دیگری از حوزه سلامت هم در سال‌های قبل اقدامات مشابه داشتند ازجمله اینکه یک سال قبل، جعفر جندقی؛ رییس وقت مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در مکاتبه مشابهی با صدا و سیما و وزارت ارشاد، خواستار ممنوعیت تبلیغ سیگار در شبکه نمایش خانگی شد و با اشاره به تاکیدات قانون جامع کنترل دخانیات درباره ممنوعیت هرگونه تبلیغ برای مصرف دخانیات به دلیل آسیب‌رسانی مصرف هر شکلی از دخانیات برای بدن، از فعالیت بخش دولتی و خصوصی در زمینه تولید و پخش انواع دخانیات در کشور ابراز نگرانی کرد. 
اجرای قانون جامع کنترل دخانیات، از مرداد 1385 و به دنبال تصویب مجلس و تایید شورای نگهبان، آغاز شد. 
آنچه طی 18 سال اخیر باعث نگرانی متولیان سلامت شده این است که خانه ملت و دولت‌ها در این مدت بدون توجه به الزامات این قانون جامع، هیچ تلاشی در جهت اجرای موثر قانون نداشته‌اند و حتی زمینه فعالیت‌های مرتبط با تولید، واردات و پخش سیگار و تنباکوی مصرفی در قلیان را هم توسعه داده‌اند بدون آنکه مالیات خرده‌فروشی سیگار به عنوان مهم‌ترین عامل کاهش مصرف دخانیات را با اعدادی بازدارنده افزایش داده باشند. 
نظارت بر اجرای قانون جامع کنترل دخانیات برعهده ستاد کشوری کنترل دخانیات (زیرمجموعه وزارت بهداشت) است که ریاست این ستاد برعهده وزیر بهداشت است و وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش، بازرگانی (صمت) فرمانده نیروی انتظامی، دو نفر از کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، رییس سازمان صدا و سیما به عنوان ناظر و نماینده یکی از سازمان‌های غیردولتی مرتبط با دخانیات از دیگر اعضای این ستاد هستند ولی باتوجه به هشدارهای مکرر وزارت بهداشت درباره ممنوعیت تبلیغ استعمال دخانیات و همچنین ضرورت افزایش مالیات بر قیمت خرده‌فروشی محصولات دخانی، معلوم است که در این 18 سال، بسیاری از بندهای این قانون جامع به درستی اجرا نشده و البته مقصر اصلی اجرا نشدن این قانون هم دولت‌ها و وزرای عضو این ستاد کشوری هستند، چراکه همچنان انحصار تولید و واردات و توزیع دخانیات دراختیار دولت‌هاست ولی به نظر می‌رسد با توجه به سودآوری کلان تجارت مواد دخانی که می‌توان به سادگی آن را به عنوان «اعتیاد رسمی و قانونی» معرفی کرد، دولت‌ها هم رغبتی به تشدید سختگیری‌ها و اجرای موثر این قانون ملی ندارند و بنابراین، نه تنها برای جلوگیری از تبلیغ مصرف دخانیات در محصولات فرهنگی، اقدام بازدارنده‌ای انجام نمی‌دهند، با علم به اینکه گران‌تر شدن قیمت سیگار، می‌تواند به کاهش تعداد مصرف‌کنندگان و درنهایت، کاهش سودآوری تجارت محصولات دخانی منجر شود، برای افزایش مالیات بر خرده‌فروشی سیگار هم تقلای قابل‌توجهی ندارند. 
این‌طور که مسوولان وزارت بهداشت طی سال‌های اخیر می‌گویند، باقی بندهای این قانون جامع کشوری هم به درستی اجرا نشده که بارزترین تخلف دولت‌ها در این سال‌ها، بی‌توجهی به ممنوعیت فروش نخ سیگار به عنوان مهم‌ترین عامل مشوق گروه سنی کودک و نوجوان به استعمال دخانیات است و با وجود تاکید قانونی بر اعمال این ممنوعیت، همچنان فروش نخی سیگار در دکه‌های مطبوعاتی و حتی مغازه‌های عرضه‌کننده مواد خوراکی و دخانیات، رایج است که به نظر می‌رسد ضعف نظارت‌ها از سوی اتحادیه‌های اصناف و بازرسان، دلیل تداوم این قانون‌شکنی است. 
شهریور امسال، معاون وقت وزارت بهداشت در نامه جداگانه‌ای خطاب به معاون سازمان صدا و سیما و رییس سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی، نسبت به محتوای تولیدات شبکه نمایش خانگی ابراز نگرانی کرد. 
در نامه معاون وزارت بهداشت، ضمن ابراز نگرانی چندباره بابت تاثیرات مضر بر سلامت روانی اجتماعی خانواده‌ها با تماشای محتوایی که از طریق شبکه نمایش خانگی و قاب تلویزیون به خانه‌های مردم می‌رسد، به‌ طور مشخص تبلیغ خشونت، مصرف الکل و دخانیات در سریال «هفت سر اژدها» مورد هشدار قرار گرفته بود. 
نگرانی وزارت بهداشت بابت بی‌توجهی دولت‌ها به تاثیرات مخرب و مرگبار استعمال دخانیات و نادیده گرفتن ضرورت افزایش مالیات بر قیمت خرده‌فروشی دخانیات درحالی است که آمارهای موجود از وضع بیماری‌های مرتبط و رشد جمعیت مصرف‌کننده دخانیات در کشور، از آینده ناخوشایندی خبر می‌دهد. 
چندی قبل، محمد اسماعیل اکبری؛ رییس مرکز تحقیقات سرطان ایران با هشدار نسبت به اینکه باوجود تاثیر 95درصدی عوامل محیطی در ابتلا به سرطان، سن سرطان‌ در ایران 10 سال پایین‌تر از دیگر کشورهای جهان است، خواستار توسعه اقدامات پیشگیرانه از ابتلا به سرطان شد و با تاکید بر تاثیر 20درصدی مصرف دخانیات در ابتلا به سرطان، نسبت به ضرورت جدی گرفتن آسیب‌های ناشی از مصرف دخانیات هشدار داد و گفت: «در ایران میزان مصرف دخانیات از 14 به 17درصد و در خانم‌ها 
از 4 به 6درصد رسیده که بسیار نگران‌کننده است.»
وزارت بهداشت، امسال در هشدار دیگری هم گفت که طبق بررسی‌ها، در فاصله سال‌های 1395 تا 1400، مصرف دخانیات در گروه‌های سنی 18 تا 24 سال و 25 تا 34 سال روند افزایشی دارد و از مرگ سالانه 50 هزار ایرانی مصرف‌کننده دخانیات خبر داد آن هم در حالی که هزینه مستقیم تحمیل شده به حوزه سلامت برای درمان بیماری‌های ناشی از مصرف دخانیات، 136 تریلیون ریال و خسارت ناشی از مرگ زودهنگام مصرف‌کنندگان دخانیات 226 تریلیون ریال برآورد شده است. 
یکی دیگر از هشدارهای مرتبط، گزارش فرهنگستان علوم پزشکی درباره وضعیت سیاست‌های پیشگیرانه از افزایش مصرف دخانیات در کشور است این گزارش که بهمن 1401 منتشر شد، با این مقدمه شروع می‌شود: «معضل دخانیات در کشور به سرعت در حال رشد است و در صورت عدم اتخاذ اقدامات مناسب، پیش‌بینی می‌شود تا 40 سال آینده، ایران (در کنار مصر و پاکستان) بیشترین میزان مصرف دخانیات در دنیا را داشته باشد و به هدف ملی کاهش 30 درصدی استعمال دخانیات تا سال 1404 نائل نخواهد شد.»
در این گزارش، در ادامه این هشدار، بهره مندی صنعت دخانیات از حمایت‌های دولتی، مالیات پایین و قیمت کم سیگار و محصولات دخانی، عدم اجرای قانون منع تبلیغ و ترویج محصولات دخانی، سهولت دسترسی به محصولات دخانی، نبود برنامه موثر تشویق به ترک استعمال دخانیات، به عنوان دلیل اصلی افزایش مصرف دخانیات معرفی شده است. در بخش دیگری از این گزارش در توضیح وضع موجود مصرف انواع محصولات دخانی آمده است: «طی سال‌های 1395 تا 1400 شیوع مصرف دخانیات در گروه سنی 18 تا 35 سال افزایش شدید داشته و 3.4 درصد از نوجوانان 13 تا 15 ساله در سال 1396 مصرف‌کننده سیگار بودند که در مقایسه با سال 1386، بیش از 13 درصد افزایش و در دختران 133 درصد افزایش داشته است . مصرف روزانه قلیان در افراد بالای 18 سال در سال 1400 در کشور 4.5 درصد بوده که نسبت به سال 1390 در مردان 17 درصد و در زنان 57 درصد افزایش داشته است. در سال 1398 در ایران بیش از 48 هزار نفر جان خود را بر اثر مصرف دخانیات و حدود 6 هزار نفر در اثر مواجهه با دود دست دوم از دست می‌دهند. سالانه بیش از 60 هزار میلیارد تومان در ایران صرف درمان بیماری‌های مرتبط با دخانیات می‌شود. همچنین به دلیل مرگ زودهنگام افراد مصرف‌کننده و در مواجهه با دود دست دوم، غیبت از کار، ناتوانی، آتش‌سوزی و غیره، سالانه بیش از 110 هزار میلیارد تومان ضرر اقتصادی به بخش‌های تولیدی و توسعه‌ای کشور تحمیل می‌شود. در حال حاضر، ایران یکی از کمترین مالیات‌های دخانیات را در بین کشورهای منطقه داراست. مالیات در ترکیه 6 برابر، پاکستان 2 برابر و عربستان 4 برابر ایران است. قیمت سیگار در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر کمتر است که سودآوری قاچاق به داخل را منتفی می‌کند. صنعت دخانیات با منابع نامتناهی خود، از طرق مختلف از جمله ادعاهای واهی در مورد افزایش قاچاق، ایجاد بیکاری، ورشکستگی صنعت داخلی و کاهش درآمدهای مالیاتی، بر سیاست‌های حیات‌بخش کنترل دخانیات به خصوص افزایش مالیات بر دخانیات، مانع‌تراشی می‌کند.»