بزرگنمايي:

راه ترقی - روزنامه جوان /متن پیش رو در جوان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
حمیدرضا‌شاه‌نظری| روابط تاریخی میان ایران و روسیه از گذشته دور، فراز و فرود بسیاری داشته ولی در دوره اخیر و به خصوص با افول تدریجی قدرت غرب و خیز شرق به سمت ایجاد جهان چندقطبی و پایان دادن به جهان تک‌قطبی در کنار تلاش غرب به رهبری امریکا برای ممانعت از این تغییر و تداوم هژمونی جهانی خود، از اهمیت مضاعف برخوردار شده است. در سال‌های اخیر همکاری‌های میان ایران و روسیه توسعه زیادی پیدا کرده و پرونده‌های مهم منطقه‌ای و جهانی متعددی به عنوان مسائل مهم مورد علاقه، موضوع همکاری متقابل شده است. توافق اخیر میان ایران و روسیه، اگرچه ممکن است در نگاه اول مانند بسیاری از توافق‌های دوجانبه به نظر برسد، اما در بستر تحولات ژئوپلیتیکی جهان معنای عمیق‌تری پیدا می‌کند. این همکاری نشان‌دهنده تمایل هر دو کشور برای مقابله با چالش‌های مشترک و یافتن فرصت‌های جدید در یک نظم جهانی در حال تغییر است. از یک منظر این توافق، بخشی از تلاش گسترده‌تر محور شرق برای کاهش وابستگی به ساختار‌های قدرت غرب است. ایران با تعمیق روابط با روسیه در کنار افزایش سایر مؤلفه‌های قدرت خود، در حال تقویت جایگاه خود در نظم در حال تغییر و قرار گرفتن در زمره قدرت‌ها و قطب‌های جهانی است. توافق اخیر میان ایران و روسیه در بستر تحولات سیاست خارجی ایالات متحده و تغییرات در رهبری آن، به ویژه با روی کار آمدن دونالد ترامپ نیز معنای جدیدی پیدا می‌کند، به خصوص که این چند وقت جنگ ادراکی گسترده‌ای درباره رویکرد شدیدتر دولت جدید امریکا در قبال ایران در جریان است. این توافق نه‌تنها به عنوان یک پاسخ عینی به این جنگ ادراکی، بلکه به عنوان یک گام مهم در مسیر همگرایی قدرت‌های شرقی برای تغییر معادلات قدرت جهانی و منطقه‌ای تلقی می‌شود. 

ایران سال‌ها تحت شدیدترین و بی‌سابقه‌ترین تحریم‌ها از سوی امریکا و غرب بوده ولی توانسته تاکنون در برابر این فشار‌ها مقاومت کند. روسیه نیز بعد از آغاز مناقشه اوکراین، شرایط تحریمی را تجربه می‌کند و از این نظر نیز دو کشور انگیزه‌های زیادی برای گسترش روابط و استفاده از تجربیات همدیگر برای مقابله با دشمنی غربی‌ها دارند. با توجه به ابعاد اقتصادی توافق میان ایران و روسیه، اجرایی شدن این توافق می‌تواند به ایران کمک کند تا ابزار‌ها و روش‌های جدیدی برای مقابله با این محاصره اقتصادی و تحریم‌ها به دست آورد. گسترش همکاری با روسیه در زمینه انرژی، به‌ویژه در حوزه نفت و گاز، می‌تواند فرصت‌های تازه‌ای برای توسعه زیرساخت‌های ایران فراهم کند، به خصوص تأکید توافق بر عملیاتی کردن کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال- جنوب (INSTC) که در توسعه اقتصادی ایران بسیار مهم و تأثیرگذار خواهد بود که در صورت عملیاتی شدن می‌تواند مسیر‌های تجاری میان آسیا، اروپا و خاورمیانه را تسهیل و ایران را به هاب ترانزیتی منطقه تبدیل کند. اندیشکده شورای روابط خارجی روسیه (RIAC) به اهمیت راهبردی این کریدور اشاره کرده و آن را جایگزینی عملی برای مسیر‌های سنتی از جمله کانال سوئز دانسته است، موضوعی که دو سال پیش «آندره بلوسف» معاون نخست وزیر روسیه مورد اشاره قرار داد و کریدور فوق را به عنوان یک جایگزین امن به جای کانال سوئز اعلام کرد. 
از جنبه نظامی، این توافقنامه به خرید تجهیزات پیشرفته راهبردی و انتقال فناوری‌های دفاعی به ایران کمک خواهد کرد و توان بازدارندگی ایران را به شکل چشمگیری بهبود خواهد بخشید. علاوه بر ابعاد اقتصادی و نظامی، این توافق فرصتی برای تقویت همکاری‌های فرهنگی و علمی میان دو کشور با ایجاد و توسعه تبادل‌های دانشگاهی، گسترش همکاری‌های رسانه‌ای و برگزاری رویداد‌های مشترک است که می‌تواند به تقویت دیپلماسی نرم و افزایش همگرایی و همبستگی میان قدرت‌های شرقی کمک کند. 
توافق میان ایران و روسیه، گامی راهبردی در جهت گشودن افق‌های نوین در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی برای ایران است. این همکاری، در عین حال که نشان‌دهنده مقاومت در برابر فشار‌های بین‌المللی است، می‌تواند توانمندی کشور‌های مستقل و بزرگ در بهره‌برداری از فرصت‌های نهفته در دل شرایط پیچیده و دشوار جهانی را نشان بدهد و الگویی مناسب برای توسعه همگرایی میان قدرت‌های مستقل از غرب را به همگان نشان دهد. روند تحولات جهانی نشان دهنده پویایی نظم جهانی و میل آن به تغییرات بنیادین است و این توافق نشان می‌دهد که کشور‌هایی همچون ایران و روسیه، در تلاش‌اند در این معادلات به‌سرعت در حال تحول، جایگاه‌های جدیدی برای خود تعریف و نقشی برجسته‌تر در نظم آتی ایفا کنند. با این حال، باید در نظر داشت که آینده این توافق نه تنها به ماهیت و جزئیات اجرای آن بستگی دارد، بلکه به میزان توانمندی و ابتکار عمل این دو کشور در مدیریت روابط دوجانبه‌شان و تعامل با دیگر بازیگران جهانی نیز وابسته است، از این نظر سهم دولت آقای پزشکیان در استفاده از ظرفیت‌ها و فرصت‌های ایجاد شده ناشی از این توافق بسیار مهم است و ابتکارات و اقدامات دولت ایران در بهره‌برداری مناسب از آن می‌تواند تأثیرات زیادی در مقابله با تحریم‌ها، بهبود شرایط اقتصادی و افزایش قدرت بازدارندگی کشور داشته باشد. علاوه بر آن، این همکاری می‌تواند به‌عنوان نقطه عطفی در شکل‌دهی به معادلات جدید قدرت در عرصه جهانی و منطقه‌ای عمل کند و در عین حال، روند تحولات آینده سیاست‌های بین‌المللی را تحت تأثیر قرار دهد.