بزرگنمايي:

راه ترقی - تجارت نیوز / بلومبرگ با انتشار گزارشی مدعی شده است که صادرات نفت ایران در ماه فوریه، به میزان 1.7 میلیون بشکه در روز رسیده است. این در حالی است که با توجه به افزایش ذخایر شناور نفتی ایران و ایجاد پایگاه‌های جدید برای تخلیه نفت‌کش‌های تحریم‌شده، به نظر می‌رسد که افزایش صادرات نفت به این عوامل ناپایدار مرتبط است. از سوی دیگر باید دید که با وجود افزایش صادرات نفت، درآمدهای ارزی حاصل از آن چه شده است؟
صادرات نفت ایران با توجه به بازگشت دونالد ترامپ به رأس کاخ سفید، بار دیگر با موانع متعددی روبه‌رو شده است. ترامپ از زمان روی کار آمدن خود تحریم‌های جدیدی علیه صنعت نفت ایران وضع کرده است.
با این حال، با استناد به گزارشی که بلومبرگ روز یکم اسفند منتشر کرد، باید گفت صادرات نفت ایران به چین در ماه فوریه، به 1.7 میلیون بشکه در روز رسیده است.
به نظر می‌رسد برخی از رسانه‌ها این موضوع را به نشانه‌ای از بهبود شرایط صادرات نفت ایران تعبیر کردند، اما بررسی دقیق‌تر این موضوع نشان می‌دهد این افزایش صادرات نه‌تنها پایدار نیست، بلکه تحت تاثیر عواملی موقتی قرار دارد که می‌تواند در هر لحظه مسیر آن را تغییر دهد.
افزایش صادرات نفت ایران به میزان 1.7 میلیون بشکه در روز
بلومبرگ با انتشار گزارشی در یکم اسفندماه، به تشریح چگونگی بهبود صادرات نفت از ایران به چین پرداخت که شامل استفاده از پایانه‌های دریافت‌کننده جایگزین بوده است.
داده‌های اولیه مؤسسه اطلاعات انرژی کپلر نشان داد صادرات ایران در فوریه، به 1.74 میلیون بشکه در روز رسیده که بیشترین میزان صادرات نفت ایران به چین از اکتبر گذشته به شمار می‌رود. همچنین ورتکسا در گزارشی مشابه این آمار را تایید کرد. در حالی که این میزان در ماه نوامبر به 1.45 میلیون بشکه در روز، یعنی پایین‌ترین سطح دو سال اخیر، سقوط کرده بود.
طبق این گزارش‌ها، دلیل افزایش صادرات نفت ایران، پذیرش ذخایر نفت شناور ایران از سوی دیگر بندرهای چین قلمداد می‌شود. در دی‌ماه سال جاری، مسئولان گروه بندری استان شاندونگ چین که محل تجمیع پالایشگاه‌های کوچک چینی بوده و بخش بزرگی از نفت ایران در این محل تخلیه می‌شد، نفتکش‌های تحت تحریم آمریکا را از پهلوگیری در این بندر منع کردند. اما در حال حاضر، ایران پایگاه‌های جدیدی برای تخلیه محموله‌های نفت تحریم‌شده خود پیدا کرده‌ است؛ پایگاه‌هایی که حدود 1500 کیلومتری جنوب شاندونگ واقع شده‌اند. این موضوع از دلایل مهم افزایش صادرات نفت ایران به 1.74 میلیون بشکه در روز بوده است. اما در مورد این خبر باید به جزئیات مهم و تعیین‌کننده‌ای پرداخته شود.

افزایش ذخایر شناور؛ نشانه‌ای از نبود اطمینان
رویترز با انتشار گزارشی در 24 بهمن‌ سال جاری، روند رو به افزایش ذخایر شناور نفتی ایران را تشریح کرد. این رسانه مدعی شد میزان نفت روسیه و ایران که روی نفتکش‌ها ذخیره شده، به بالاترین سطح چندماهه رسیده است. تشدید تحریم‌های آمریکا باعث کاهش تعداد خریداران، کمبود نفتکش‌های در دسترس برای تحویل محموله‌ها و در نتیجه افزایش قیمت نفت شده است.
آمریکا از ماه اکتبر تاکنون چندین دور تحریم علیه کشتی‌ها و نهادهای مرتبط با تجارت نفت ایران و روسیه اعمال کرده که تجارت این کشورها با واردکنندگان اصلی مانند چین و هند را مختل کرده است.
علاوه بر این، ممنوعیت اعمال‌شده از سوی گروه بندری شاندونگ چین در ماه گذشته علیه نفتکش‌های تحریم‌شده، روند تخلیه محموله‌های نفتی ایران و روسیه را دشوارتر کرد.
با افزایش صادرات و کاهش تحویل نفت ایران به چین، میزان نفت ایران در ذخایر شناور از ابتدای سال تاکنون بین 10 میلیون تا 20 میلیون بشکه افزایش یافته است. با این حال، برآوردها از حجم کل ذخایر شناور نفت ایران متفاوت حکایت می‌دهد، زیرا تحلیلگران از روش‌های مختلفی برای ردیابی ناوگان سایه ایران استفاده می‌کنند.
بر اساس داده‌های موسسه ردیابی کپلر، میزان ذخایر شناور نفت ایران بیش از 25 میلیون بشکه است که بالاترین سطح در بیش از یک سال گذشته محسوب می‌شود. حدود 80 درصد از این نفتکش‌ها در آب‌های سنگاپور و مالزی قرار دارند.
در مقابل، تحلیلگران در موسسه ردیابی ورتکسا برآورد کرده‌اند که حجم نفت خام و میعانات گازی ایران به عنوان ذخایر شناور تا پایان ژانویه به 73.1 میلیون بشکه رسیده است.
تاثیر موانع لجستیکی و سیاست‌های چین
زمانی که یک کشور نفت خود را در نفتکش‌ها روی دریا ذخیره می‌کند، معمولاً به این خاطر است که یا امکان فروش فوری به دلیل تحریم‌ها را ندارد، یا دنبال فرصت دیگری برای عرضه آن در بازار است. در شرایط کنونی، ایران از این روش استفاده کرده تا در صورت کاهش فشار تحریم‌ها یا بهبود وضعیت لجستیکی، بتواند به‌سرعت صادرات خود را افزایش دهد.
افزایش ذخایر نفت روی آب بدین معناست که بخشی از نفت تولیدشده ایران قبلاً مسیر حمل‌ونقل را طی کرده و به نقاطی نزدیک به بازار هدف رسیده است. بنابراین، در صورت رفع موانع، این نفت می‌تواند بلافاصله تخلیه و باعث یک جهش موقتی در آمار صادرات شود. اما این به معنای پایداری افزایش صادرات نفت نیست، بلکه تنها نشان‌دهنده جابه‌جایی تاکتیکی نفت برای دور زدن موانع تحریمی است.
به نظر می‌رسد دلیل اصلی افزایش صادرات نفت ایران در ماه جاری، پیدا شدن پایگاه‌های تخلیه جدید و البته وجود ذخایر شناور نفت بوده که امکان تخلیه سریع نفت را فراهم کرده است. این بدان معناست که افزایش صادرات نفت ایران، نشان از بهبود روند صادرات ندارد، بلکه مربوط به تسهیل واردات از سوی چین و پذیرش نفت تحریم‌شده از طریق دیگر بندرهای چین می‌شود.
افزایش صادرات، نشان‌دهنده یک تغییر ساختاری در شرایط تحریمی ایران نیست، بلکه به رفتار متغیر چین در قبال ایران و روابط آن با آمریکا بستگی دارد. چین در برخی مواقع به دلایل مختلف از جمله نیاز به نفت ارزان کشورهای تحریم‌شده، بندرهای خود را روی نفت ایران باز می‌کند و در برخی دیگر، به دلیل فشارهای خارجی، منافع اقتصادی و روابط با آمریکا، محدودیت‌هایی اعمال می‌کند.
این موضوع باعث شده صادرات نفت ایران وابسته به سیاست‌های چین باشد و هرگونه تغییر در روابط چین و آمریکا بتواند به‌سرعت بر میزان صادرات ایران تاثیر بگذارد.
ناوگان سایه ایران و خطر تحریم‌های جدید
یکی از ابزارهای اصلی ایران برای دور زدن تحریم‌ها، استفاده از ناوگان نفتکش‌های موسوم به ناوگان سایه است. بر اساس گزارش تانکر ترکرز، در حال حاضر 278 تانکر از این ناوگان هنوز تحت تحریم قرار نگرفته‌اند. درحالی‌که مجموع این ناوگان 501 نفتکش را شامل می‌شود، 117 مورد از آنها با پرچم پاناما فعالیت می‌کنند.
این آمار نشان می‌دهد بخش زیادی از این ناوگان قابل شناسایی است و در صورت تشدید تحریم‌ها، این نفتکش‌ها می‌توانند هدف محدودیت‌های جدید قرار بگیرند. به عبارت دیگر، اگر شرایط کنونی ادامه پیدا کند و فشارهای تحریمی افزایش یابد، صادرات نفت ایران بیش از پیش چالش‌انگیز می‌شود.
افزایش اخیر در صادرات نفت ایران نه به موضوع بهبود وضعیت صنعت نفت کشور، بلکه بیشتر به عوامل موقتی مانند افزایش ذخایر شناور، تغییرات لجستیکی چین و سیاست‌های نامشخص تحریمی مرتبط است.
نوسانات صادرات نفت و بی‌ثباتی در درآمدهای نفتی
نکته مهم دیگری که در مورد وضعیت صادرات نفت ایران باید ارزیابی شود موضوع درآمدهای نفتی است. باید گفت اگر روند صادرات نفت ایران به چین افزایشی بوده است، روند ورود درآمدهای نفتی به کشور همچنان ابهام‌آمیز است. نبود تاثیر محسوس بر بازار ارز نشان می‌دهد درآمدهای نفتی یا به‌ طور کامل وارد کشور نمی‌شود یا امکان استفاده از آن برای بهبود اوضاع اقتصادی محدود است.
با توجه به محدودیت‌های ناوگان نفتکش ایران، تشدید تحریم‌ها و وابستگی شدید صادرات به سیاست‌های چین، افزایش صادرات نفت ایران نمی‌تواند پایدار تلقی شود. بنابراین، هرگونه تحلیل خوش‌بینانه از وضعیت صادرات نفت ایران باید با در نظر گرفتن این واقعیت‌های اقتصادی و ژئوپولیتیکی مورد ارزیابی قرار گیرد.
بررسی آمارهای صادراتی نشان می‌دهد میزان صادرات ایران در ماه‌های اخیر نوسان بالایی داشته است. این نوسان نشان‌دهنده آن است که فشار حداکثری هنوز به‌ طور کامل اعمال نشده و همچنان امکان تغییر در مسیر صادراتی وجود دارد. اما سوال مهم این است که درآمدهای این صادرات کجاست؟
با اینکه نمی‌توان نقش انتظارات تورمی را نادیده گرفت، اما باید گفت اگر واقعاً ایران توانسته 1.7 میلیون بشکه نفت در روز صادر کند، انتظار می‌رود ورود این حجم از منابع ارزی به کشور، حداقل تا حدی باعث کاهش تلاطم در بازار ارز شود. اما افزایش نرخ ارز و استمرار مشکلات ارزی نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از این درآمدها یا در دسترس نیست یا به شیوه‌ای که بتواند به بهبود وضعیت اقتصادی بینجامد، وارد کشور نمی‌شود.