بزرگنمايي:

راه ترقی - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
جاوید قربان‌اوغلی، دیپلمات بازنشسته در پاسخ به پرسش «اعتماد» در باب چرایی انتخاب ریاض به عنوان اولین مقصد خارجی دولت دوم ترامپ در باب یافتن راهی برای حل بحران اوکراین گفت: در این زمینه باید متذکر شد که روابط عربستان و ایالات‌متحده، به‌ویژه در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، وارد مرحله جدیدی شد. انتخاب ریاض به عنوان نخستین مقصد سفر خارجی ترامپ چنانکه در دولت نخست او - با اجرای مراسم نمادینی مانند «رقص شمشیر» با مقامات سعودی- انجام شد به ‌روشنی بیانگر نگاه ویژه دولت ترامپ به عربستان بوده و هست. به باور قربان‌اوغلی یکی از نقاط عطف این همکاری، طرح صلح ابراهیم است که در دوران ترامپ مطرح شد. عربستان نیز به عنوان محور کلیدی این طرح، نقش بسزایی در شکل‌گیری توافقات عادی‌سازی روابط بین اسراییل و چندین کشور عربی، ازجمله امارات متحده عربی ایفا کرد. هر چند ریاض به‌ طور رسمی به این توافق نپیوست، اما حمایت ضمنی‌اش و نفوذش در جهان عرب، زمینه را برای تحقق این طرح فراهم کرد. سفیر پیشین تهران در آفریقای جنوبی در ادامه به «اعتماد» گفت: با این حال، هیچ‌ کدام از کشورهای منطقه نمی‌توانستند پروژه صلح ابراهیم را به‌ طور کامل پیش ببرند، مگر آنکه عربستان‌سعودی نیز به این روند بپیوندد. به نظر می‌رسید که ریاض نیز تقریبا قانع شده بود و زمینه برای تحقق این امر فراهم بود، اما رخداد هفتم اکتبر و جنگ 15 ماهه پس از آن، مسیر تحولات را به کلی تغییر داد. قربان‌اوغلی در ادامه گفت‌وگوی خود تاکید کرد اما علت اصلی انتخاب ریاض برای میزبانی این نشست، تمایل عربستان به ایفای نقشی فعال‌تر در عرصه بین‌المللی است. به باور این دیپلمات پیشین در این رابطه اگر بخواهیم به دو دهه اخیر بازگردیم باید بگوییم که کشورهای حوزه خلیج‌فارس به ‌طور فزاینده‌ای در مسیر ارتقای جایگاه بین‌المللی خود گام‌های مهمی برداشته‌اند. این کشورها در کنار توسعه اقتصادی -که به عنوان مکمل اصلی این هدف‌گذاری تلقی می‌شود- تلاش دارند نقش و نفوذ خود را در عرصه‌های سیاسی، دیپلماتیک، فرهنگی و حتی ورزشی گسترش دهند. نمونه بارز این روند، برنامه‌های بلندپروازانه محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان‌سعودی است که تحت عنوان «چشم‌انداز 2030» در حال اجرا است. به باور قربان‌اوغلی، سرمایه‌گذاری‌های گسترده عربستان در حوزه‌های مختلف ازجمله جذب چهره‌های برجسته ورزشی مانند کریستیانو رونالدو و برگزاری رویدادهای بین‌المللی ورزشی نیز در راستای تقویت جایگاه جهانی این کشور صورت می‌گیرد. این اقدامات، علاوه بر توسعه اقتصادی، به دنبال تثبیت عربستان به عنوان یک بازیگر کلیدی در نظام بین‌المللی است. این دیپلمات پیشین در ادامه خاطرنشان کرد: در کنار عربستان، امارات متحده عربی نیز با رهبری محمد بن زاید و محمد بن راشد، مسیر مشابهی را دنبال می‌کند. این کشور با توسعه زیرساخت‌های اقتصادی، فرهنگی و فناوری، به یکی از مراکز مهم تجارت و نوآوری در جهان تبدیل شده است. قطر نیز علاوه بر پیشبرد برنامه‌های اقتصادی و دیپلماتیک با بهره‌گیری از قدرت رسانه‌ای خود، به‌ویژه از طریق شبکه الجزیره، نقش مهمی در پوشش تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا می‌کند. تلاش این کشور برای ایفای نقش فعال در موضوعات منطقه‌ای، ازجمله تبادل اسرا در جنگ غزه و میانجی‌گری‌های دیپلماتیک نیز این واقعیت را نشان می‌دهد.
به باور قربان‌اوغلی از سوی دیگر، عربستان سعودی به ‌واسطه جایگاه خود در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، جهان عرب و جهان اسلام، نقش قابل‌‌توجهی در سیاست‌های بین‌المللی ایفا می‌کند. میزبانی نشست‌های مهم بین‌المللی، مانند اجلاس‌های اقتصادی و سیاسی، نشان‌دهنده تلاش این کشور برای تقویت جایگاه خود به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی است. به نوعی کشورهای حوزه خلیج‌فارس به‌ویژه عربستان سعودی، امارات و قطر با استفاده از ابزارهای مختلف اقتصادی، دیپلماتیک و فرهنگی، درصدد تقویت جایگاه خود در نظام بین‌الملل هستند. همزمان، روابط راهبردی این کشورها با قدرت‌های جهانی، به‌ویژه ایالات‌متحده، نقشی تعیین‌کننده در پیشبرد اهداف بلندپروازانه آنها ایفا می‌کند.
این دیپلمات پیشین در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در باب معنای انتخاب ریاض به عنوان میزبانی نشست مهم میان مسکو و واشنگتن برای این پادشاهی گفت: درخصوص انتخاب عربستان به عنوان میزبان نشست‌های دیپلماتیک ازجمله جنگ اوکراین می‌توان گفت که این انتخاب بر پایه تمایل دوطرفه صورت گرفته است. هم امریکا و هم عربستان‌سعودی علاقه‌مند بودند که ریاض به عنوان میزبان چنین مذاکراتی نقش‌آفرینی کند. به باور قربان‌اوغلی فراموش نکنیم که اوکراین، به دلیل جایگاه استراتژیک خود، هم برای روسیه و هم برای غرب اهمیت ویژه‌ای دارد. عربستان‌سعودی نیز با درک این اهمیت، تلاش می‌کند که از این فرصت برای تقویت جایگاه بین‌المللی خود استفاده کند. به نظر می‌رسد که این کشور با اهداف مشخصی وارد این عرصه شده است، چراکه با پیشبرد این نقش، ریاض می‌کوشد جایگاه خود را در نظام بین‌المللی ارتقا بدهد و به عنوان کشوری قابل ‌اعتماد و توانمند در حل‌ و فصل بحران‌ها شناخته شود. از طرفی عربستان به خوبی می‌داند که هم روسیه و هم امریکا تمایلی به ادامه جنگ ندارند. در چنین شرایطی عربستان می‌تواند با ایفای نقش میانجی‌گری، ضمن افزایش اعتبار خود، از «میوه رسیده» این بحران بهره‌مند شود. بنابراین به نظر می‌رسد که خواست همه‌جانبه‌ای از سوی روسیه، امریکا و حتی کشورهای منطقه وجود دارد که عربستان سعودی به عنوان یک میانجی فعال وارد عمل شود و گامی موثر در راستای پایان دادن به بحران اوکراین بردارد.
قربان‌اوغلی در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در این رابطه که ریاض از این نشست مهم و ایفای نقش میانجی‌گری چگونه می‌تواند برای خود فرصت‌سازی کند، گفت: به هر میزان که یک کشور از نظر داخلی باثبات‌تر، از لحاظ اقتصادی رو به رشدتر و از منظر بین‌المللی دارای وجاهت بیشتری باشد، به ‌طور طبیعی جاذبه‌های بیشتری برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی ایجاد خواهد کرد. از این منظر، به نظر می‌رسد عربستان‌سعودی اقدامات اصولی و هدفمندی را در پیش گرفته است. از طرفی سرمایه‌گذاری معمولا در جایی انجام می‌شود که امنیت، اعتبار بین‌المللی و بازدهی مالی مطلوب وجود داشته باشد و عربستان موفق شده است هر سه عامل را فراهم کند. قربان‌اوغلی در ادامه به «اعتماد» گفت: عربستان سعودی با این اقدامات هوشمندانه توانسته جایگاه بین‌المللی مناسبی کسب کند. با این حال نباید فراموش کرد که در 50 سال اخیر و پس از بروز بحران نفت، همواره یک محور ثبات در غرب آسیا براساس محور ریاض، تهران و عراق شکل گرفته است. اکنون نیز عربستان و عراق هر دو در تلاش برای جذب سرمایه‌های بین‌المللی هستند؛ امری که می‌تواند چالش‌هایی برای سایر کشورهای منطقه ایجاد کند. جاوید قربان‌اوغلی در پاسخ به دیگر پرسش «اعتماد» در باب پاسخ پادشاهی به خواسته‌های احتمالی ترامپ به واسطه امتیاز ارائه شده به این بازیگر چه خواهد بود، خاطرنشان کرد: درخصوص تصمیم راهبردی عربستان برای عادی‌سازی روابط با اسراییل، به نظر می‌رسد که ریاض مواضع خود را مشخص کرده بود و اگر جنگ غزه رخ نمی‌داد، احتمالا تاکنون این روند تکمیل شده بود. در این زمینه حاکمان سعودی خود را به عنوان رهبران جهان اسلام می‌بینند و همواره مایل هستند که آخرین کشوری باشند که به پروژه عادی‌سازی می‌پیوندد. همزمان اما آنها بر این باورند که اگر سایر کشورهای اسلامی این روند را پذیرفته‌اند، دلیلی ندارد که عربستان نیز از آن سر باز بزند. بنابراین نیازی به فشار امریکا یا اسراییل برای پیشبرد این روند وجود ندارد. قربان‌اوغلی در ادامه تاکید کرد: البته محمد بن سلمان، با هوشمندی از این روند به عنوان اهرمی برای کسب امتیازات بیشتر استفاده می‌کند. یکی از مهم‌ترین امتیازاتی که عربستان خواهان آن است، پذیرش طرح دو دولتی توسط اسراییل است؛ امری که تاکنون اسراییل نپذیرفته و بعید است که به‌ راحتی به آن تن بدهد. حال باید دید ریاض نیز حاضر است در صورت عدم اجرای طرح دو دولتی به توافق ابراهیم بپیوندد یا خیر. این دیپلمات پیشین در ادامه گفت‌وگوی خود با «اعتماد» خاطرنشان کرد: در این رابطه باید به موارد مهمی نیز اشاره داشت از جمله حکم دادگاه بین‌المللی کیفری علیه نتانیاهو، طرح کوچ اجباری فلسطینیان که با مخالفت جدی کشورهای عربی، ازجمله عربستان، روبه‌رو شده است. هر چند که میزان مخالفت‌های اعراب در یک سطح نیست اما باید گفت که در چنین شرایطی بعید است ریاض تن به چنین توافقی بدهد مگر اینکه در قبال آن امتیازات سنگینی دریافت کند و در راس آن تشکیل دولت مستقل فلسطین و طرح دو دولتی است.
به باور قربان‌اوغلی حال باید دید که اسراییلی‌ها می‌توانند چنین شرایطی را بپذیرند یا خیر. هر چند که پیش‌تر مقام‌های تل‌آویو نشان داده‌اند به هیچ عنوان زیر بار تشکیل دولت فلسطین نرفته‌اند و نخواهند رفت. اما نکته اینجاست که در هر صورت طرح صلح ابراهیم بدون پیوستن عربستان ابتر است. اکنون باید دید که ترامپ، در صورت بازگشت به قدرت، تا چه اندازه می‌تواند بر نتانیاهو فشار وارد کند تا حتی به ‌طور نمادین نیز تشکیل یک دولت فلسطینی را بپذیرد. سفیر پیشین ایران در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در این راستا که امتیازات سنگین ترامپ به بن‌سلمان برای پذیرش مقوله عادی‌سازی را شامل چه مواردی می‌داند، گفت: این مساله مهم را باید در نگرانی‌های امریکا در مورد گسترش پیوندهای میان چین و روسیه ارزیابی کرد، به گونه‌ای که روابط نزدیک‌تر چین و روسیه برای امریکا تهدیدی جدی به شمار می‌رود، به‌ویژه با توجه به رشد شتابان اقتصاد چین که به نظر می‌رسد برای امریکا تهدیدی جدی است. به باور قربان‌اوغلی پروژه‌ای که امریکایی‌ها اکنون دنبال می‌کنند، ایجاد فاصله میان روسیه و چین را هدف‌گذاری کرده است، به گونه‌ای که روسیه را مجددا به سمت خود جذب کنند و نگذارند به چین نزدیک شود. دلیل اصلی این حساسیت، نیازهای اقتصادی متقابل چین و روسیه است. اگر چه روسیه در شرایط فعلی بیشتر به چین وابسته است. قربان‌اوغلی در ادامه گفت‌وگوی خود با «اعتماد» گفت: اکنون نیز ریاض به ویژه در زمینه حل بحران اوکراین، نقش میانجیگر و تسهیل‌کننده‌ را برای کاهش تنش‌ها میان روسیه و غرب ایفا می‌کند. همچنین چین به واسطه حل منازعات میان مسکو و واشنگتن مشخصا با میانجیگری عربستان، اگر نگوییم انزوا اما قطعا از روسیه فاصله بیشتری خواهد گرفت.
این دیپلمات پیشین همچنین خاطرنشان کرد: با این شرایط نیز به نظر می‌رسد که هیات حاکمه و تصمیم‌گیران در ایالات متحده به دنبال ایجاد یک محور مشترک امریکایی - عربستانی - روسی هستند که به بهانه جنگ اوکراین شکل بگیرد و بتوانند از این طریق حمایت‌های بیشتری را برای مقابله با چین جذب کنند. از سوی دیگر، روسیه نیز بدش نمی‌آید که بتواند مشکلات خود را با امریکا حل کند و به این واسطه زمینه‌ای برای بهبود روابط بحرانی مسکو با اروپا فراهم شود. قربان‌اوغلی در ادامه به «اعتماد» گفت: شرایط حاکم بر منطقه و در جهان نیز می‌تواند همزمان به عنوان فرصت‌هایی برای ایران نیز تلقی شود؛ ازجمله ظلم واضح اسراییل و بحران‌های اخلاقی و سیاسی منطقه‌ای این رژیم و همچنین اختلافات میان امریکا و اروپا می‌تواند به تهران این فرصت را بدهد که روابط خود را با کشورهای اروپایی بازسازی کند. این مساله به ویژه زمانی اهمیت دارد که دور شدن امریکا از اروپا و نیاز به ایجاد جبهه‌ای جدید برای مقابله با تهدیدات جهانی احساس شود. در نهایت، به نظر می‌رسد که عقلانیت و دیپلماسی محتاطانه در این شرایط حساس می‌تواند بهترین راه‌حل‌ها را برای ایران فراهم کند تا از فرصت‌های موجود بهره‌برداری کند.