بزرگنمايي:

راه ترقی - ایرنا / متن پیش رو در ایرنا منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست.
ایران و عربستان قدرت‌های جنوب غرب آسیا، پس از تجربه دوره‌ای از تنش و سردی در روابط، مسیر تازه‌ای در توسعه همکاری‌ها در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی آغاز کرده‌اند که از یک سو نیازمند حراست در برابر دسیسه‌های طرف‌های ثالث است و از سوی دیگر نیازمند گسترش و تعمیق برای اثرگذاری بیشتر.
بازار
19 اسفند 1401 در پکن، پایتخت چین یکی از مهمترین پرونده‌های تنش در آسیا با میانجیگری چین و همراهی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی بسته شد و تهران و ریاض پس از 7 سال تنش در روابط به مسیر عادی‌سازی بازگشتند. این مسیر در سال‌ شمسی گذشته هم با گام‌های محکم‌تری از جمله آغاز اعزام زائران حج عمره خانه خدا، بازگشایی کنسول‌گری عربستان در مشهد و نیز همراهی ریاض با تهران در موضوعات مشخص منطقه‌ای و بین‌المللی و همکاری برای مقابله با تهدیدات خاورمیانه بود.
عزم مشترک برای ادامه مسیر تقویت روابط در حوزه های مختلف سیاسی، امنیتی و اقتصادی و نیز روابط رو به رشد و توسعه ایران و عربستان مهمترین محورهای همه دیدارها و گفت‌وگوهای مقامات دو کشور در سال گذشته بود و به تعبیر «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه، جغرافیا همواره ایران و عربستان را همسایه نگاه داشته و ایمان، همواره دو کشور را برادر قرار دهد.
مروری بر روابط ایران و عربستان در سالی که گذشت
مقامات ایران و عربستان در سالی که گذشت دیدارهای متعدد و نیز گفت‌وگوها و رایزنی‌های تلفنی متعددی را صورت دادند که نخستین آن دیدار روز ١٣ فروردین «علیرضا عنایتی» سفیر جمهوری اسلامی ایران در عربستان با «ولید الخریجی» قائم مقام وزیر خارجه این کشور بود که دو طرف بر اصل حسن همجواری و توسعه مناسبات، به عنوان یک اصل ثابت تاکید کردند.
تحولات و رویدادهای سال شمسی گذشته که گاهی سمت و سوی بحران و درگیری نظامی هم یافت؛ همه دیدارها و گفت‌وگوهای مقامات دو کشور ایران و عربستان را تحت الشعاع قرار داد. حمله رژیم صهیونیستی به کنسول‌گری ایران در سوریه و پاسخ ایران به این حمله در فروردین سال گذشته، ترور شهید اسماعیل هنیه رئیس‌ دفتر سیاسی حماس در تهران، ترور فرماندهان مقاومت حزب‌الله و عملیات وعده صادق 2 از سوی ایران و در پاسخ به این ماجراجویی‌ها و در نهایت حمله جنگنده‌های رژیم صهیونیستی به حریم هوایی ایران، از مهمترین این تحولات بودند که مقامات عربستان سعودی و ایران در دیدارها و گفت‌وگوهای تلفنی درباره آن‌ها ابراز نظر کردند.
وزرای امور خارجه دو کشور، پس از عملیات نظامی ایران علیه رژیم صهیونیستی در فروردین ماه، به صورت تلفنی درباره تهدیدات ثبات منطقه با یکدیگر گفت‌وگو کردند. ریاض در واکنش به پاسخ نظامی ایران به اسرائیل بر پیشگیری از افزایش بحران در منطقه تاکید و تصریح کرد: گسترش دایره بحران عواقب جدی برای منطقه خواهد داشت.
«فیصل بن‌فرحان» وزیر خارجه عربستان اردیبهشت سال گذشته و در دیدار با همتای ایرانی خود حمله رژیم صهیونیستی به سفارت ایران را قابل قبول و توجیه ندانست و استمرار تعامل تهران و ریاض را برای مقابله با طرح‌های جنگ‌طلبانه نتانیاهو در منطقه ضروری دانست. طرفین همچنین با تاکید بر این که مناسبات دو کشور در مسیر درستی قرار دارد، همکاری‌های مشترک اقتصادی و تجاری را مهم ارزیابی و در زمینه تسهیل صدور روادید تجاری و برقراری پرواز مستقیم فیمابین تبادل نظر و توافق کردند.
این دیدار خرداد ماه هم با حضور «علی باقری» سرپرست وزارت امورخارجه در حاشیه نشست وزیران خارجه کشورهای بریکس برگزار شد. عربستان سعودی همچنین آبان ماه سال گذشته اقدام متجاوزانه رژیم صهیونیستی علیه اهداف نظامی در ایران را محکوم کرد.
یکی از مهمترین رویدادهای سال گذشته در ایران برگزاری کنفرانس بین‌المللی علوم و فنون هسته‌ای در اصفهان بود و یکی از مهمترین رویدادهای مرتبط با این همایش حضور و بازدید «عبدالله العنزی» سفیر عربستان همراهی از نمایشگاه دستاوردهای هسته‌ای ایران بود.
«محمد اسلامی» رئیس سازمان انرژی اتمی هم در جریان برگزاری نخستین کنفرانس بین‌المللی علوم و فنون هسته‌ای در اصفهان، ضمن دیدار و گفت وگو با سفیر عربستان سعودی در تهران، به تبیین فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران پرداخت. اقدام ایران در دعوت از سفیر سعودی و پذیرش آن از سوی العنزی حکایت از عزم دو کشور برای کاستن از سوتفاهمات شکل گرفته به ویژه در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای قابل ارزیابی است.
پس از گذشت ٩ سال وقفه، سوم اردیبهشت نخستین گروه عمره گزاران ایرانی با استقبال سفیر جمهوری اسلامی ایران در عربستان، سرکنسول کشورمان و مسؤلان حج و عمره ایران و عربستان وارد مدینه منوره شدند.
شاهزاده «منصور بن متعب بن عبدالعزیز» دستیار ویژه ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی هم در مراسم بزرگداشت آیت‌الله ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور فقید ایران شرکت کرد.
مردادماه سال گذشته هم باقری، در نشست فوق العاده کمیته اجرایی وزرای امور خارجه سازمان همکاری اسلامی که در جده و به منظور بررسی ابعاد تجاوز رژیم صهیونیستی و به شهادت رساندن اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس و نقض حریم حاکمیت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، شرکت کرد.
با روی کار آمدن دولت چهاردهم و اولویت یافتن سیاست همسایگی، اهمیت تداوم و تثبیت روابط با عربستان هم اولویت یافت. عراقچی در نخستین گفت‌وگو تلویزیونی خود در مقام وزیر امور خارجع، توافق ایران و عربستان سعودی به میزبانی چین را «مهم‌ترین دستاورد دستگاه دیپلماسی دولت قبل» دانست که زمینه را برای احیای روابط دیپلماتیک با سایر کشورها از جمله امارات، سودان، لیبی و تونس فراهم کرد و منجر به گفت‌وگوهای دیپلماتیک با مصر و بحرین نیز شد.
وی همچنین در گفت‌وگو با شبکه خبری الشرق عربستان، این کشور را دارای جایگاه ویژه در سیاست همسایگی ایران دانست و تاکید کرد: عربستان کشور بزرگ و قدرتمند منطقه است و بین ایران و عربستان الزاما باید یک رابطه خوب و همکاری گسترده‌ای برقرار باشد و این مسئله یک نیاز برای صلح و ثبات در منطقه است. مواضع وزیر امور خارجه در سفر به عربستان و دیدار با «محمدبن سلمان» ولیعهد این کشور و نیز همتای سعودی خود تکرار شد.
عراقچی حسن همسایگی را سیاست قطعی دولت چهاردهم دانست و گفت:‌ ادامه سیاست گسترش‌ روابط با همسایگان به منظور تقویت ثبات، امنیت و رفاه منطقه‌ای و افزایش همکاری های اقتصادی با کشورهای منطقه، از اولویتهای جدی جمهوری اسلامی ایران است. در دیدار «مسعود پزشکیان» با بن‌فرحان در حاشیه اجلاس مجمع گفت‌ وگوی همکاری آسیای قطر هر دو طرف بر گسترش روابط و حراست از آن تاکید کردند.
روابط ایران و عربستان در سال شمسی گذشته نقطه عطف دیگری هم تجربه کرد و آن ترسیم چشم‌انداز همکاری‌های دفاعی و نظامی بود. دیدار سرلشکر «محمد باقری» رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی آبان ماه گذشته با ارتشبد «فیاض بن حامد الرویلی» همتای عربستانی خود در این زمینه قابل ارزیابی است. دیداری که در آن سرلشکر باقری با ابراز تمایل به برگزاری رزمایش مشترک میان دو کشور گفت: علاقه‌مند هستیم نیروی دریایی ارتش عربستان در سال آینده در رزمایش دریایی ایران با حضور یگان‌های شناور و یا بصورت ناظر شرکت کند.
دیدار حسن زرنگار سرکنسول ایران در جده با سرلشگر خلبان «احمد الدبیس» فرمانده نظامی منطقه غربی پادشاهی عربستان سعودی هم بخش دیگری از برنامه‌ای است که ایران و عربستان در مسیر گسترش همکاری‌های دفاعی خود در سال گذشته شمسی اجرا کردند و به نظر می‌رسد در سال آینده هم این مسیر ادامه و حتی پررنگ‌تر هم شود. به تعبیر «محمدرضا عارف» معاون اول رئیس جمهور در دیدار با محمد بن سلمان در حاشیه اجلاس سازمان همکاری اسلامی، روابط ایران و عربستان برگشت‌ ناپذیر است و این برگشت ناپذیری می‌تواند در منطقه منشا اثرات بسیاری باشد.
همکاری‌های اقتصادی دو کشور
همزمان با بهبود روابط در سطح سیاسی، میزان تجارت و تعاملات اقتصادی دو کشور هم افزایش قابل ملاحظه‌ای یافت. «سید روح اله لطیفی» سخنگوی کمیسیون روابط بین الملل و توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت ایران بهمن ماه سال گذشته (1403) از افزایش 99 برابری صادرات به عربستان و آغاز واردات از این کشور پس از 8 سال خبر داد. جمهوری اسلامی ایران در 9 ماهه سال گذشته 58 هزار و 971 تن کالا به ارزش 23 میلیون دلار به عربستان کالا صادر کرده است.
«عبدالامیر ربیهاوی»، مدیرکل دفتر غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران هم میزان تجارت ایران و عربستان سعودی در سال گذشته را 23 میلیون دلار اعلام کرد. این میان سهم صادرات محصولات آهن و فولاد، آهن اسفنجی، پسته، کشمش، فرش، شیشه‌های ساختمانی و سیب از دیگر محصولات بیشتر بوده است. ایران و عربستان در کنار تبادلات اقتصادی در حوزه‌های انرژی، همکاری‌های علمی و فناوری، تبادل دانشجو و استاد، انجام پروژه‌های مشترک علمی، همکاری فرهنگی دو کشور، به ویژه در خصوص کتابخانه، نسخ خطی و خانه‌های فرهنگی را هم در دستور کار دارند.
نزدیکی سیاسی تهران-ریاض وآثار آن در منطقه
بازگشت منطق به روابط ایران و عربستان در سه سال گذشته و نزدیکی سیاسی دو کشور در سالی که گذشت، بر بسیاری از معادلات و روابط ریاض و تهران با دیگر کشورها هم تاثیرگذار خواهد بود. عربستان سعودی پدر معنوی بسیاری از امیرنشین‌های حاشیه خلیج فارس است و از این رو تصمیمات و رویکرد بن‌سلمان در رویکردهای آن‌ها بسیار اثرگذار است. نمونه این اثرگذاری را هم می‌توان در عادی‌سازی و گرمی روابط با ایران از سوی این کشورها پس از عادی شدن روابط ایران و عربستان دانست.
از سوی دیگر دو کشور به عنوان قدرت‌های مهم منطقه‌ای در یک سال گذشته و با پشت سر گذاردن جنگ غزه در منطقه، به منطق مشترکی در درونی‌سازی امنیت منطقه‌ای رسیده‌اند و در سال پیش‌رو می‌توان نشانه‌های این منطق مشترک را بیشتر از پیش مشاهده کرد.
عربستان سعودی پس از جنگ غزه و به ویژه پس از طرح عجیب رئیس‌جمهور آمریکا در کوچاندن مردم کرانه غربی فلسطین و پیشنهاد بنیامین نیانیاهو در اسکان مردم غزه در سرزمین‌های عربستان، به خوبی درک کرده است که طمع اسرائیل برای اشغالگری و زیاده‌خواهی با هیچ سرزمینی‌ پایان نمی‌گیرد و این خطر برای کل منطقه بالقوه و موجود است. گرچه آمریکا برای رساندن و کشاندن ریاض به پای پیمان ابراهیم و عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی بسیار در تقلا بوده و است اما به نظر می‌رسد همراهی عربستان با این طرح نسبت به پیش از هفت اکتبر 2024 بسیار کمتر شده است.
از سوی دیگر همراهی ایران و عربستان و همگرایی منطقه‌ای شکل گرفته از این همراهی، اهرم فشار منطقه‌ای علیه ایران را در دستان ترامپ چندان کار آمد نشان نمی‌دهد و باید منتظر ماند و دید در جدال ایران و آمریکا، عربستان سعودی چه خواهد کرد؛ طرفه آنکه به میانجیگری در این زمینه هم ابراز تمایل کرده است.