بزرگنمايي:

راه ترقی - ایسنا / هر سال در واپسین شنبه‌ ماه مارس، جهانیان برای ساعتی چراغ‌ها را خاموش می‌کنند؛ نه برای صرفه‌جویی در برق، بلکه برای یادآوری اینکه زمین نیز گاهی نیاز به استراحت دارد. «ساعت زمین» نمادی از همبستگی جهانی در برابر بحران تغییرات اقلیمی است؛ حرکتی ساده، اما پرمعنا که نشان می‌دهد حتی خاموش کردن یک لامپ می‌تواند آغازی برای تغییر باشد.
در هیاهوی نورهای شهر، جایی میان برج‌های بلند و خیابان‌های بی‌پایان، ستارگان گم شده‌اند. زمین که روزگاری آسمانی پر از شگفتی برای ما داشت، حالا در حصار نورهای مصنوعی و دودهای خسته‌ کارخانه‌ها، آرام و بی‌صدا از نفس افتاده است.
در ایران، جایی که نوروز با طراوت بهاری‌اش در همسایگی این روز جهانی قرار دارد، ساعت زمین شاید کمتر مورد توجه قرار گیرد. اما در این خاک که کویرهای خاموش و آسمان‌های پرستاره‌اش روزگاری مهد رصدگران کهن بوده، آلودگی نوری روزبه‌روز گسترده‌تر می‌شود. خاموش کردن چراغ‌های شهرها در این شب، تنها یک اقدام نمادین نیست؛ بلکه دعوتی است برای تأمل درباره‌ سهم ما در حفظ این سیاره‌ زیبا.
شاید امشب، در دل تاریکی، دوباره بتوانیم ستاره‌ها را ببینیم...
شنبه، 29 مارس 2025 برابر است با 9 فروردین 1404 در تقویم شمسی که مصادف با روز جهانی ساعت زمین است و به گفته نماینده انجمن بین‌المللی آسمان تاریک در ایران این روز هر چند که در ایام تعطیلات نوروز کم فروغ شده است، ولی یک میلیارد و 400 میلیون نفر از 180 کشور جهان در این رویداد مشارکت می‌کنند.
حامد میرزا خلیلی، نماینده انجمن بین‌المللی آسمان تاریک در ایران در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: ساعت زمین از سال 2008 در کشور استرالیا با هدف جلب افکار عمومی برای گرمایش زمان آغاز به کار کرد و المان اصلی این روز خاموش کردن روشنایی‌ها در شهرها است و در این مسیر بسیاری از فعالان حوزه نجومی همراه شدند.
وی با بیان اینکه این روز مصادف با آخرین شنبه ماه مارس است، اظهار کرد: در ایران این روز جهانی مصادف با ایام تعطیلات نوروز است،چ و این امر موجب شده تا رویدادهای این روز به خوبی برگزار نشود.
میرزا خلیلی با اشاره به اثرات نورهای مصنوعی در حوزه نجوم، توضیح داد: نور مصنوعی شهرها برای رصد ستارگان و اجرام آسمانی بسیار آزاردهنده است و فروغ ستارگان را کاهش می‌دهد؛ از این رو از سال 1390 که نورهای برج میلاد در ایران خاموش شد، منجمین در ایران با این رویداد همراه بودند و همچنان دغدغه آنها نیز این است که نورهای شهری باید اصلاح شوند، به این معنی که در مناطقی که لازم است، نورها روشن شوند و قرار نیست نور و انرژی روشنایی به سمت آسمان برود و آسمان را روشن کند.
وی ادامه داد: امروزه نور شهرها به گونه‌ای شده که حتی 200 تا 300 کیلومتر که از شهرها دور می‌شویم، همچنان المان‌های شهری، آسمان را روشن می‌کنند و ستاره‌ای را نمی‌توانیم ببینیم.
نماینده انجمن بین‌المللی آسمان تاریک در ایران خاطرنشان کرد: علاوه بر آن نورهای شهری می‌تواند کریدورهای مهاجرت پرندگان را دستخوش تغییر کند و می‌تواند بر زیست حیات وحش اثرگذار باشد و زندگی شبانه جانوران را مختل کند.
وی افزود: همچنین در داخل شهرها نحوه نورپردازی به گونه‌ای است که فتوسنتز گیاهان را دچار اختلال می‌کند و منجر به دیر شکوفه زدن درختان از یک سو شده و خزان دیر رس را از سوی دیگر برای گیاهان در پی دارد و چرخه زندگی درختان مختل خواهد شد.
میرزاخلیلی اضافه کرد: از این رو رویداد «ساعت زمین» برای افزایش آگاهی درباره تغییرات آب و هوایی و مصرف محتاطانه انرژی تمرکز دارد و در این راستا در سال‌های اخیر تاکید بر حفاظت بیشتر از جنگل‌ها، استفاده کمتر از پلاستیک و استفاده بیشتر از انرژی‌های تجدید پذیر شده است.
افزایش کشورهای مشارکت کننده در یک رویداد زیست محیطی
نماینده انجمن بین‌المللی آسمان تاریک در ایران با اشاره به روند ترویج علمی در خصوص حفاظت از محیط زیست در قالب رویداد ساعت زمین، اظهار کرد: از سال 2008 که این رویداد آغاز شد، 50 میلیون نفر از 5 هزار شهر در دنیا در این رویداد مشارکت کردند، ولی تا سال 2024، یک میلیارد و 400 میلیون نفر از 180 کشور جهان به این رویداد پیوستند.
وی ادامه داد: بر اساس آمارهای جهانی در سال 2022 یک میلیارد و 100 خبر فعالیت‌های روز جهانی ساعت زمین در رسانه‌های جهان منتشر شده و تا سال 2023 تعداد 22 هزار و 300 مقاله آنلاین و چاپی منتشر شده است.
حال ناخوش زمین به خاطر CO2
میرزاخلیلی با تاکید بر اینکه حال زمین به دلیل تولید دی اکسید کربن خوب نیست، گفت: آب شدن یخ‌های قطبی باعث شده است که به صورت دومینووار، اتفاقات بدی برای زمین رخ دهد و راهکار عبور از این شرایط، تغییر الگوهای مصرف و کمتر مصرف گرا بودن است.
وی بخشی از معضلات زمین را مربوط به نورهای شهری دانست و گفت: سالانه 10 درصد، آسمان‌ها پرنورتر می‌شوند که دلیل آن استفاده غلط از نورهای مصنوعی، گسترش شهرها و در سال‌های اخیر استفاده از تکنولوژی LED های سفید است که در دسترس همگان قرار گرفته و به تدریج نورهای زرد را از بازار حذف کرده است.
وی در این باره توضیح داد: نورهای سفید LEDها توان بیشتری دارند و برق کمتری استفاده می‌کنند، ضمن آنکه از نظر تکنولوژی راحت‌تر نصب می‌شوند؛ از این رو هر فرد می‌تواند چندین لامپ سفید LED را در خانه، ویلا و یا باغ خود نصب کند و این امر باعث شده که آسمان ما سالانه 10 درصد پرنورتر شود؛ یعنی آلودگی‌های نوری بیشتر شده است.
اثرات آلودگی نوری بر چرخه حیات جانوران
نماینده انجمن بین‌المللی آسمان تاریک در ایران با اشاره به اثرات گسترده آلودگی‌های نوری بر محیط زیست، خاطر نشان کرد: آلودگی‌های نوری علاوه بر آنکه بر روی تحقیقات منجمان اثرگذار است، بر روی محیط زیست به‌ویژه بر هم زدن ریتم زندگی جانوران تاثیر می‌گذارد. نمونه آن حیات کرم شب‌تاب است؛ نور کرم شب‌تاب برای پیدا کردن جفت و تولید مثل تا فاصله 14 متری دیده می‌شود، ولی با وجود نورهای مصنوعی نور این حشره دیده نمی‌شود و این امر در چرخه حیات آن اثر گذار است؛ چرا که در صورت اختلال در چرخه حیات کرم شب‌تاب، جمعیت آنها کاهش می‌یابد و با کاهش جمعیت آنها، پرندگان کمتری می‌توانند تغذیه کنند.
وی با تاکید بر اینکه از این رو یکی از نکات این روز جهانی، توجه به شب است، یادآور شد: حواسمان نیست که چگونه از نورهای مصنوعی در شب استفاده می‌کنیم و نواحی غلط را با نورهای مصنوعی روشن می‌کنیم، ضمن آنکه شاهد هستیم که نورهای سفیدی در دسترس همگان قرار گرفته و به راحتی از آن استفاده می‌شود.
میرزاخلیلی یادآور شد: منابع روشنایی یک پنجم مصرف برق جهان را به خود اختصاص داده و سالانه نزدیک به دو میلیارد تن کربن تولید می‌کند. این رقم معادل تقریبا انتشار کربن از سه چهارم تمام خودروها و کامیون‌های سبک در جهان است.
وضعیت ایران
میرزاخلیلی با بیان اینکه از سال 1390 با خاموش شدن برج میلاد برگزاری برنامه‌های این روز در ایران کلید خورد، افزود: در سال 1392 علاوه بر خاموش شدن برج آزادی، خاموش شدن روشنایی پل طبیعت به آن اضافه شد و در سال 1394 در اصفهان به دلیل تغییرات اقلیمی و خشک شدن زاینده رود، جمعیت‌های دوستدار محیط زیست، برنامه خوبی را اجرا کردند.
وی با بیان اینکه به تدریج در سال‌های بعد شهرهای دیگر کشور با خاموش کردن ساختارهای تاریخی به این رویداد پیوستند، ادامه داد: ولی متاسفانه اطلاع‌رسانی در این زمینه ضعیف است، ولی می‌توان در کنار یک ساعت خاموشی روشنایی‌ها، بنرهای اطلاع رسانی را نصب کرد تا به مسافران نوروزی و ساکنان شهرها این اطلاعات داده شود که خاموشی‌های صورت گرفته به دلیل نقص فنی نیست، بلکه به دلیل مشارکت در یک روز جهانی است.
نماینده انجمن بین‌المللی آسمان تاریک در ایران با اشاره به نقش پخش برنامه‌های ترویجی از صدا و سیما برای این روز جهانی، خاطر نشان کرد: در کشور ما برای این روز تنها به انتشار یک خبر بسنده شده است، در حالی که در کشور هند به مدت 24 ساعت برنامه‌های چندین شبکه تلویزیونی آنها به این موضوع اختصاص داده می‌شود.
راهکارهای برون‌رفت از شرایط آلودگی نوری و نجات جانوران شب‌زی
وی یکی از راهکارهای برون‌رفت از شرایط آلودگی نوری و نجات جانوران شب‌زی و رصد منجمان در شب را ایجاد پارک‌های آسمان تاریک دانست و در این باره توضیح داد: پارک‌های آسمان تاریک اراضی وسیعی است که در آن قوانین سختگیرانه آسمان تاریک اعمال می‌شود، ضمن آنکه برنامه‌هایی برای منجمان برگزار می شود.
میرزاخلیلی ادامه داد: در این اراضی منجمان این اطمینان را دارند که کسی بد رفتاری نوری ندارد، ضمن آنکه حیواناتی که زندگی آنها وابسته به تاریکی شب است، در این اراضی حفاظت می‌شوند.
وی با بیان اینکه حدود 220 پارک آسمان تاریک در دنیا ایجاد شده است، افزود: در خاورمیانه 5 نمونه از این پارک‌ها ایجاد شده که اخیرا پنجمین آن در عربستان راه‌اندازی شده است. در ایران با توجه به اینکه پارک‌های حفاظت شده و کویر وسیعی دارد، هنوز در این زمینه گامی برداشته نشده است.