بزرگنمايي:

راه ترقی - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
تحرکات دیپلماتیک دو روز مانده به دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا در عمان تشدید شده است. از سفر مدیرکل آژانس به تهران تا سفر عراقچی به مسکو و دیدار با پوتین. دو سفری که به نظر می‌رسد در ارتباط با جزئیات فنی توافق احتمالی تهران و واشنگتن درخصوص مساله مهم و کلیدی برنامه هسته‌ای و موضوعات مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم به‌عنوان سرفصل مذاکرات انجام شده‌اند. آنچه در رسانه‌های خبری به عنوان هدف از سفر رافائل گروسی عنوان شده، اجرای بیانیه مشترک مارس 2023 و تلاش برای حل‌وفصل اختلافات باقی‌مانده پیرامون برنامه هسته‌ای ایران، از طریق رایزنی‌های فنی و سیاسی است.
بازار
همزمان عراقچی که جهت انتقال پیام مقام معظم رهبری به ولادیمیر پوتین راهی مسکو می‌شود، بر نقش روسیه به‌عنوان یکی از شرکای کلیدی ایران، یکی از اعضای دائم شورای امنیت و یکی از طرف‌های توافق برجام تاکید و تصریح می‌کند. نقش روسیه با توجه به همزمانی مذاکرات مسکو و واشنگتن بر سر اوکراین نیز حائز اهمیت است و حل‌وفصل آن نقش مهمی در مذاکرات ایران و آمریکا خواهد داشت. پیش‌تر رسانه‌ها از نقش روسیه به‌عنوان کشور ثالث برای انتقال ذخایر اورانیوم ایران نام برده‌اند که در صورت موفقیت مذاکرات عراقچی و ویتکاف در روز شنبه 30 فروردین به میزبانی مسقط می‌تواند جزئیات بیشتری از آن منتشر شود.
با‌این‌حال رفت‌و‌برگشت اظهارات عراقچی و ویتکاف بر سر مساله غنی‌سازی نشان می‌دهد دو طرف با این دستورکار راهی عمان می‌شوند. عراقچی پیش از سفر به مسکو و پس از آنکه مقامات آمریکایی و در راس آنها استیو ویتکاف، نماینده ترامپ در مذاکرات با ایران، توافق هسته‌ای را مشتمل بر برچیدن برنامه غنی‌سازی ایران خواند، تاکید کرد: «اصل غنی‌سازی ایران قابل‌مذاکره نیست». گروسی نیز پیش از سفر در توئیتی با اشاره به نقش آژانس نوشت: بدون آژانس هر گونه توافقی یک تکه کاغذ است.
چرایی سفر رافائل به تهران
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، عصر دیروز چهارشنبه وارد تهران شد و با سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه و محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی دیدار و گفت‌وگو کرد. گروسی همچنین امروز پنج‌شنبه با مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور دیدار می‌کند. با پیشرفت در دور اول مذاکرات ایران و آمریکا در سلطان‌نشین عمان نقش فنی آژانس نیز به موازات این گفت‌وگوها در حال پررنگ شدن است.
با‌این‌حال چالش‌های فنی و تحولات سیاسی بر مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا سایه افکنده است. پایگاه خبری اکسیوس در گزارشی نوشت: «انتظار می‌رود گروسی مساله نظارت آژانس و راستی‌آزمایی فعالیت‌ها در تاسیسات هسته‌ای ایران را مورد بحث و بررسی قرار دهد.» کاظم غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزیر امور خارجه، نیز دستور کار این سفر را تداوم تعاملات و همکاری‌های دو طرف اعلام کرد. آخرین سفری که گروسی به تهران داشت، در 15نوامبر 2024 (25 آبان 1403) بود که طی آن، مدیر کل آژانس به همراه بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، و کاظم غریب‌آبادی از دو سایت هسته‌ای ایران، یعنی سایت‌های نطنز و فردو، بازدید کردند. حال پس از گذشت 5 ماه، بار دیگر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سفر به ایران را در دستور کار قرار داد.
قطعنامه آژانس علیه ایران
در‌حالی‌که ایران در سفر آبان‌ماه گروسی، همکاری‌ها و دسترسی‌های فراپادمانی را در اختیار مدیرکل قرار داد و توافقات قابل‌توجهی برای حل‌وفصل سوالات پادمانی به طور شفاهی به دست آمده بود، اما در نشست فصلی شورای حکام در اول آذر 1402، قطعنامه دیگری به پیشنهاد سه کشور اروپایی و آمریکا، علیه ایران صادر شد.
بر اساس این قطعنامه، آژانس مدعی شد تعاملات متعدد آژانس با ایران برای حل مسائل پادمانی از سال 2019 تاکنون حل نشده و این موضوع توانایی آژانس را برای راستی‌آزمایی این موضوعات تضعیف کرده است. این قطعنامه همچنین به قطعنامه‌های شورای حکام در 19 ژوئن 2020‌، 8 ژوئن 2022، 17 نوامبر 2022 و 5 ژوئن 2024 اشاره دارد که در آن، از ایران خواسته شده بود به طور «کامل» با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند و بر ضرورت و فوری بودن راستی‌آزمایی عدم انحراف مواد هسته‌ای در ایران تاکید می‌کرد.
شورای حکام در این قطعنامه‌ها از ایران خواسته بود که به‌سرعت برای انجام تعهدات قانونی خود اقدام کند و تمام اقدامات لازم را برای حل‌وفصل مسائل باقی‌مانده انجام دهد. در این قطعنامه ادعا شده است، تهران توضیحات فنی معتبر برای وجود ذرات اورانیوم با منشا انسانی در چندین مکان اعلام‌نشده در ایران ارائه نکرده است. همچنین مدیرکل موظف به تهیه یک «گزارش جامع» و به‌روزشده درباره وجود یا استفاده بالقوه از مواد هسته‌ای اعلام‌نشده مرتبط با مسائل گذشته و جاری برنامه هسته‌ای ایران نهایتا تا بهار 2025 یعنی ماه ژوئن (نیمه خرداد) شد. از این رو درخواست‌های متعدد مدیرکل برای سفر به ایران و در نهایت موافقت تهران با این سفر برای هفته جاری را باید در راستای تهیه گزارش جامع دانست.
نقشه راه مارس 2023
به‌رغم این قطعنامه، اما تعاملات میان ایران و آژانس بر‌اساس بیانیه مشترک 4 مارس 2023 ادامه داشت. این بیانیه در واقع توافقی بود که 13 اسفند 1401 میان طرفین با هدف حل‌وفصل تمامی مسائل باقی‌مانده صورت گرفت. بر‌اساس این توافق، ایران به‌طور داوطلبانه با فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتر بازرسان آژانس در چارچوب قانون راهبردی مجلس (قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران) موافقت کرد. در پی آن، جلسات متعددی در سطح کارشناسی برگزار و چندین موضوع فنی بین ایران و آژانس حل‌وفصل شد.
در این بیانیه سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس در خصوص موارد زیر به توافق رسیدند:
1- تعاملات بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران با روحیه همکاری و با رعایت کامل صلاحیت‌های آژانس و حقوق و تعهدات جمهوری اسلامی ایران براساس موافقت‌نامه‌های جامع پادمانی صورت خواهد پذیرفت.
2- در خصوص مسائل پادمانی باقی‌مانده مربوط به سه مکان، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر به منظور رسیدگی به مسائل پادمانی باقی‌مانده اعلام کرد.
3- ایران به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد تا چنانچه مقتضی باشد، فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند. روش اجرای آن طی یک نشست فنی که به‌زودی در تهران برگزار می‌شود، میان دو طرف مورد توافق قرار خواهد گرفت.
مطالعات ادعایی علیه برنامه هسته‌ای
پرونده مطالعات ادعایی در سال 1394 در جریان مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آژانس و با حمایت سیاسی کشورهای 1+5 در نهایت حل‌وفصل شد. مقامات ایرانی بارها اعلام کردند آژانس اراده فنی و حقوقی برای حل این ابهامات ندارد و همواره با فشار سیاسی کشورهای اروپایی و آمریکا به طرح و پیگیری این موضوعات می‌پردازد و موضوعات پادمانی درباره چهار مکان (مریوان، لویزان، تورقوزآباد و ورامین) که در پنج سال گذشته توسط رژیم صهیونیستی و مبتنی بر اسناد و اطلاعات غیرمعتبر مطرح شده، از این حیثیت خارج نیست.
از زمان طرح این سوالات، ایران در چارچوب همکاری‌های دوجانبه پادمانی، فراپادمانی و صدور برخی مجوزها برای دسترسی و نظارت بیشتر، به سوالات آژانس پاسخ داده و اسنادی را در اختیار قرار داده، اما آژانس هنوز قانع نشده است. تا زمانی که اراده سیاسی در آژانس بر حل‌وفصل مسائل پادمانی با ایران از سوی کشورهای ذی‌نفوذ قرار نگیرد، آژانس از پاسخ‌های ایران قانع نخواهد شد. همان‌طور که حل‌و‌فصل دو موضوع (مریوان و لویزان) از سوی آژانس بدون هیچ گونه توضیح فنی مجدد به دایره سوالات آژانس در دو گزارش اخیر فصلی شورای حکام بازگشته است.
هر‌چند آژانس در قطعنامه اول آذر، از ایران خواسته «توضیحات معتبر فنی درباره وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در دو مکان (ورامین و تورقوزآباد) اعلام‌نشده» ارائه کند، اما طرح ابهامات درباره مریوان و لویزان در گزارش‌های فصلی این شائبه را ایجاد می‌کند که آژانس همچنان به دنبال بهانه‌گیری از ایران است.
اهمیت سفر گروسی پیش از مذاکرات
سفر گروسی به تهران در شرایطی انجام می‌شود که چالش‌های هسته‌ای میان ایران و کشور‌های غربی به‌خصوص آمریکا افزایش پیدا کرده است. ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در جدیدترین صحبت‌های خود همزمان با مذاکرات تهران و واشنگتن با تکرار ادعاها علیه ایران گفت ایران باید رویای سلاح هسته‌ای را کنار بگذارد یا با پاسخی سخت مواجه شود. این اظهارات و ورود طرفین به جزئیات مذاکره در روز شنبه 30فروردین اهمیت سفر مدیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران را بیش از پیش آشکار می‌کند و مرجعیت بین‌المللی این نهاد در مناقشات و مذاکرات هسته‌ای را بازتاب می‌دهد.
سفر مدیرکل آژانس چند روز قبل از دور دوم مذاکرات، نشان‌دهنده حسن‌نیت تهران برای همکاری و تعامل برای رفع نگرانی‌های بین‌المللی و حل‌وفصل مساله هسته‌ای در دو بعد فنی و سیاسی است، مشروط به اینکه طرف‌های مقابل به حقوق متقابل ایران در استفاده از انرژی هسته‌ای و رفع تحریم‌ها احترام بگذارند.