بزرگنمايي:

راه ترقی - تسنیم / آمار بالای تست‌های آزمایشگاهی با انجام سالانه بیش از 500میلیون آزمایش در کشور و تجویز میانگین 10 قلم آزمایش در هر نسخه، به یکی از چالش‌های نظام سلامت تبدیل شده است؛ آماری که بار مالی سنگینی به بیمه‌ها و بیماران تحمیل می‌کند.
خدمات آزمایشگاهی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی نظام سلامت، نقشی کلیدی در فرآیند تشخیص و درمان بیماری‌ها ایفا می‌کند.
در زمان حاضر، بالغ بر 8000 آزمایشگاه در سطوح مختلف در سراسر کشور فعال هستند که حدود نیمی از آنها تحت پوشش بخش دولتی و نیم دیگر در اختیار بخش خصوصی قرار دارند. بخش عمده خدمات در آزمایشگاه‌های خصوصی ارائه می‌شود و در مقابل، آزمایشگاه‌های دولتی بیشتر به ارائه خدمات برای بیماران بستری در بیمارستان‌ها می‌پردازند.
بنا بر آمارها، حدود 70 درصد تصمیم‌های تشخیصی و درمانی بر اساس نتایج آزمایشگاهی اتخاذ می‌شود؛ عددی که نشان از جایگاه بی‌بدیل این بخش در ساختار سلامت کشور دارد. با وجود اهمیت این آزمایشات و گستردگی این خدمات، پوشش بیمه‌ای خدمات آزمایشگاهی یکی از نقاط ضعف جدی نظام سلامت محسوب می‌شود و یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که فعالان حوزه سلامت به آن اشاره می‌کنند، پوشش ناکافی خدمات آزمایشگاهی توسط شرکت‌های بیمه‌گر است به‌طوری که همتی، رئیس انجمن دکترای علوم آزمایشگاهی دراین‌باره گفته بود: «بیمه‌ها تعرفه خدمات آزمایشگاهی را به‌درستی پوشش نمی‌دهند و در حالی که باید تنها 30 درصد هزینه‌ها از سوی مردم پرداخت شود، در عمل این رقم به بیش از 70 درصد رسیده است.»
هر نسخه پزشکان حاوی بیش از 10قلم آزمایش است!
علاوه بر بالا بودن هزینه‌های تشخیصی برای بیماران، یکی از مشکلاتی که نظام سلامت با آن دست و پنجه نرم می‌کند، خدمات القایی و غیرضروری است که به بیماران ارائه می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میانگین تجویز آزمایش در نسخه‌های پزشکی قابل توجه است به‌طوری که ناصحی، مدیرعامل سازمان بیمه سلامت به این خدمات غیرضروری اشاره و اظهار کرده است: «به‌طور میانگین در هر نسخه 10/5 قلم آزمایش تجویز می‌شود که این عدد در تهران حتی به 15 قلم می‌رسد در حالی که بسیاری از این آزمایشات ضروری نیستند.»
این آمار بالا در حالی است که مطالعات جهانی نشان داده‌اند که تعداد آزمایش‌های درخواستی برای هر فرد عددی میان 1/6 تا 4/1 است. براساس مطالعه‌ای که در سال 2014 در سوئد انجام شد تعداد آزمایش‌ها به‌طور میانگین در هر تجویز برابر با 2/4 بوده است که اختلاف بسیار فاحشی با آمار آزمایشات تجویزشده داخل کشور ما دارد.
بازار
پوشش پایین بیمه‌ای و تجویز بالای آزمایش در هر نسخه، در شرایطی رخ می‌دهد که بسیاری از مردم به‌دلیل وضعیت اقتصادی و افزایش چشمگیر هزینه‌های سلامت از سبد خانوار، توانایی پرداخت هزینه‌های کامل خدمات آزمایشگاهی را ندارند و بنابراین عدم پوشش مؤثر بیمه‌ای، می‌تواند منجر به کاهش مراجعه مردم برای انجام آزمایش‌های ضروری شود؛ موضوعی که به تأخیر در درمان می‌انجامد و هزینه‌های درمانی را در مراحل بعدی افزایش می‌دهد.
هر ایرانی بیش از 6بار در سال آزمایش می‌دهد!
براساس اعلام حمزه‌لو، دبیر انجمن علوم آزمایشگاهی، سالانه حدود 500 میلیون تست در آزمایشگاه‌های کشور انجام و سالانه 10 درصد نیز به این آمار اضافه می‌شود(!)، آماری که نشان می‌دهد هر ایرانی به‌طور میانگین بیش از 6 بار در سال آزمایش می‌دهد!
چرا آمار آزمایشات غیرضروری در کشور بالاست؟
یک مطالعه طی سال‌های 1390 تا 1395 درباره علت تجویزهای غیرضروری آزمایش‌ها در استان البرز انجام شده است که نشان می‌دهد در فاصله سال‌های 1390 تا 1395 تعداد آزمایش‌های آزمایشگاهی درخواستی برای دو بیمه اصلی تأمین اجتماعی و سلامت که بیشترین جمعیت تحت پوشش را دارند، روند افزایشی داشته است.
بررسی‌های به‌عمل‌آمده نشان داده است که دلایل تجویز بیش از حد آزمایش‌ها شامل تنبلی درمانگران (تجویز آزمایش پیش از معاینه بالینی و گرفتن شرح حال)، ناآگاهی (تجویز آزمایش به‌خاطر عدم وجود تشخیص اولیه) و تجویز غیرمنطقی (به‌دلیل عدم وجود دانش کافی در مورد انتخاب آزمایش درست) و تکرار بی‌مورد (به‌دلیـل ناآگاهی از فاصله منطقی برای تکرار آزمایش) و طمع (منفعت مالی از تجویز آزمایش) است.
چگونه می‌توان آمار آزمایش‌های غیرضروری را کاهش داد؟
یکی از مهم‌‌ترین ابزارهای نظارتی بر عملکرد پزشکان، بیمه‌ها هستند که می‌توانند با انجام مداخله‌هایی چون نظارت بر نسخ الکترونیک به کاهش آزمایشات غیرضروری کمک کنند.
از سوی دیگر معاونت درمان وزارت بهداشت که مسئول نظارت بر رفتار درمانگران و مراکز درمانی است می‌تواند به کاهش مراودات مالی بین پزشکان و آزمایشگاه‌ها کمک کند.
همچنین از طریق به‌کارگیری دستورالعمل‌های بالینی، رعایت حداقل توالی درخواست‌ها، ارائه بازخورد عملکرد پزشکان و آموزش به آنها، می‌توان تجویز آزمایش‌ها را منطقی کرد.