بزرگنمايي:

راه ترقی - صبح نو /متن پیش رو در صبح نو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
محمدامین نجفیان| هر ساله با فرا رسیدن روز موسوم به جمعه سیاه، ویترین فروشگاه‌ها و تبلیغات آنلاین، از تخفیف‌های به ظاهر خیره‌کننده و شعارهای هیجان‌انگیز پر می‌شوند؛ اما آیا این روز، جشنواره‌ای از فرصت‌های واقعی است یا نمایشی هوشمندانه از سرمایه‌داری برای جلب مشتری؟ پشت پرده این هیاهو چه می‌گذرد؟ آیا مردم با خریدهای بی‌محابا برنده این بازی‌اند یا تنها مهره‌های شطرنج بازاریاب‌ها؟ جمعه سیاه در ایران چه معنا و مفهومی پیدا کرده است و چرا گاهی به جای تخفیف، گران‌فروشی پنهان در پوشش تبلیغات به مردم عرضه می‌شود؟
جمعه سیاه یا بلک ‌فرایدی، در ظاهر به‌عنوان روزی برای ارائه تخفیف‌های ویژه و فرصتی استثنایی برای خرید معرفی می‌شود؛ اما در حقیقت یک پدیده اقتصادی پیچیده و پدیده‌ای فرهنگی با لایه‌های پنهان است. این سنت که در آمریکا و بعدا در سراسر جهان شکل گرفت، در آخرین جمعه نوامبر و پس از عید شکرگزاری برگزار می‌شود. هدف اولیه این روز، خالی کردن انبارهای فروشگاه‌ها برای استقبال از کالاهای جدید بود؛ اما به مرور زمان، جمعه سیاه به ابزار بازاریابی قدرتمندی تبدیل شد که تمایلات مصرف‌گرایانه را تقویت می‌کند و خریداران را به صرف هزینه‌های غیرضروری تشویق می‌نماید.
در ایران، جمعه سیاه به نسخه‌ای تقلیدی و البته دگرگون‌شده از این پدیده بدل شده است. فروشگاه‌های آنلاین و برخی مراکز خرید، تخفیف‌هایی اغلب بزرگ و هیجان‌انگیز را تبلیغ می‌کنند؛ اما در این میان، موضوعی که بیشتر از همه به چشم می‌آید، عدم شفافیت در اعلام قیمت‌ها و تخفیف‌ها است. گزارش‌های متعدد حاکی از آن است که بسیاری از فروشگاه‌ها، قیمت کالاها را پیش از این روز افزایش می‌دهند و سپس با اعلام تخفیف‌های مصنوعی، آن‌ها را به قیمت‌های عادی یا حتی بالاتر می‌فروشند. در واقع، بسیاری از مصرف‌کنندگان به جای بهره‌مندی از یک فرصت واقعی اقتصادی، به دام تبلیغات جذاب اما فریبنده می‌افتند.
نکته دیگر که جمعه سیاه را به موضوعی قابل تأمل تبدیل می‌کند، تشویق به مصرف‌گرایی افراطی است. تبلیغات وسیع و هیجان‌برانگیز، احساس نیاز کاذب را در میان مردم گسترش می‌دهد. کالاهایی که شاید هرگز نیازی به آن‌ها وجود نداشته باشد، با وعده تخفیف‌های وسوسه‌انگیز به سبد خرید مردم راه پیدا می‌کنند. در این میان، بسیاری از خریداران تصور می‌کنند که در حال «شکار فرصت» هستند، درحالی‌که واقعیت چیز دیگری است: این افراد بازیچه یک نظام سرمایه‌داری هستند که برای افزایش فروش خود، از روان‌شناسی خرید و هیجانات لحظه‌ای بهره می‌گیرد. از منظر فرهنگی، جمعه سیاه بازتابی از تأثیرپذیری مردم از الگوهای مصرف‌گرایی جهانی است. در ایران، به دلیل عدم مدیریت دقیق این پدیده و نبود نظارت‌های مؤثر، بیشتر به فرصتی برای فروشندگان تبدیل شده است تا با سوءاستفاده از موج تبلیغات، سود بیشتری کسب کنند. این در حالی است که پتانسیل آن برای ترویج خرید آگاهانه و اقتصادی، عملا به حاشیه رفته است. جمعه سیاه در ایران می‌تواند به این نحو مورد تحلیل نقادانه قرار گیرد که هر «فرصت» اقتصادی تبلیغ‌شده، لزوما واقعی نیست. خریداران برای بهره‌مندی از این موقعیت‌ها، باید از دام هیجان‌ها و تبلیغات پرزرق‌وبرق عبور کرده و با نگاهی آگاهانه و محاسبه‌گرانه به خرید بپردازند. در غیر این صورت، این روز به جای کاهش هزینه‌ها، تنها به افزایش خرج‌های غیرضروری و تقویت الگوهای نادرست مصرفی خواهد انجامید و صرفا جیب مردم را خالی خواهد کرد.