بزرگنمايي:

راه ترقی - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
دکتر عبدالامیر نبوی| دولت چهاردهم در تداوم سیاست‌ها و اقدامات دولت‌های پیشین، ارتقای روابط با مصر را مورد توجه و در دستورکار قرار داده و گفته می‌شود که به‌زودی روابط دو کشور با بهبود و ارتقای قابل‌توجه به مرحله افتتاح سفارتخانه‌های طرفین خواهد رسید. افتتاح سفارتخانه‌های ایران و مصر با توجه به قطع روابط سیاسی تهران و قاهره برای بیش از 4 دهه، یک نقطه عطف به شمار می‌آید و حتما محاسبات دو طرف مبتنی بر این واقعیت است که این ارتقای مناسبات، مزایا و منافعی برای آنها و منطقه دارد.
طبیعتا جایگاه مصر به لحاظ سیاسی، تاریخی، فرهنگی و نظامی در منطقه خاورمیانه جایگاه مهم و گاه منحصربه‌فردی است. اما باید توجه کرد که در یک چشم‌انداز بلندمدت‌تر و عمیق‌تر آیا این روابط رو به گسترش گره‌ای از مشکلات ایران در منطقه و احیانا نظام بین‌الملل باز خواهد کرد یا خیر. در این خصوص ضمن اینکه نباید از اهمیت جایگاه مصر غافل شد، به نظر می‌رسد مشکلات قابل‌توجهی پیش روی ایران است.
دلایل این امر را می‌توان چنین برشمرد؛ نخست اینکه، مصر روابط با ایران را در یک چارچوب عربی می‌بیند و دنبال می‌کند و اتفاقا ارتقای روابط با تهران بعد از آن بود که روابط تهران و ریاض با میانجیگری پکن بهبود پیدا کرد. لذا مصر هیچ‌گاه نگرانی‌ها، حساسیت‌ها و منافع کشورهای مهمی مانند امارات، عربستان و بحرین را نادیده نمی‌گیرد. کما اینکه قاهره روابط استراتژیک و مهمی با تمامی دیگر بازیگران مهم منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای چون اسرائیل، اتحادیه اروپا، ایالات متحده، چین و روسیه دارد و منافع، نگرانی و حساسیت‌های آنها را نیز به خاطر گسترش روابط با تهران لحاظ خواهد کرد.
نکته دوم نگرانی همیشگی مصری‌ها از برنامه ایران برای گسترش نفوذ یا نوع عملکردشان در پرونده فلسطین است. مصر در قبال مسائل و مشکلات فلسطین سیاست روشن و همیشگی خود را دنبال خواهد کرد که لزوما با سیاست ایران همسو و سازگار نیست. لذا مصر این نگرانی را دارد که ایران سعی کند از بهبود روابط خود با کشورهای منطقه، برای گسترش یا تقویت جبهه مقاومت، استفاده کند.
مساله سوم این است که ایران چه مزایا و منافعی به لحاظ اقتصادی برای مصر دارد. باید بدانیم که مسائل و مصائب اقتصادی ایران که از یک سو عملا از کریدورها و تعاملات اقتصادی منطقه در حال حذف شدن است و از سوی دیگر تحت تحریم شدید بانکی قرار دارد، چندان برای دیگر کشورها جذابیتی ایجاد نمی‌کند. این بازار مهم اقتصادی 85‌میلیون‌نفره زمانی جذابیت ایجاد می‌کند که تحریم‌ها و دیگر موانع سرمایه‌گذاری و روابط تجاری از بین برود.
در نتیجه ضمن اینکه بازار ایران می‌تواند مقصد برخی از کالاهای مصری باشد یا براساس روابط دو کشور بحث گردشگری گسترش پیدا کند، مصری‌ها مایل به گسترش روابط تجاری و اقتصادی با ایران نیز هستند. اما فعلا مسائل اقتصادی ایران، از جمله تحریم‌های بانکی، اجازه ارتقای چشمگیر و معنادار روابط تجاری و اقتصادی را نخواهد داد.
نتیجه این است که قاهره ضمن آنکه روابط سیاسی با تهران را محتاطانه و با گام‌های آهسته مثل سابق دنبال خواهد کرد، سعی می‌کند از کارت ایران در تعامل خود با دیگر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نیز استفاده کند. در‌عین‌حال با توجه به اهمیت مساله اخوان‌المسلمین برای مصر و ضدیت حاکمان فعلی این کشور با اخوانی‌ها، این فاکتور نیز می‌تواند در تعاملات تهران و قاهره اهمیت داشته باشد.
سیاست مصر از سال 2013 به بعد در قبال اخوان و تمامی موسسات و نهادهای همسو یا وابسته به آن روشن بوده و از هرگونه اقدامی که به تقویت اخوانی‌ها بینجامد، خودداری کرده است. حتی ترکیه نیز که زمانی به عنوان بزرگ‌ترین بازیگر همسو با اخوان در منطقه تلقی می‌شد، در رشد و گسترش روابط خود با مصر این متغیر را مورد توجه قرار داده و فعالیت‌های اخوانی‌ها را به‌خصوص در بعد رسانه‌ای و تبلیغاتی محدودتر و کنترل‌شده‌تر کرده است.
ایران نیز چنانچه قصد ادامه روابط جدی‌تر با مصر را داشته باشد، ناچار است به این مساله توجه داشته باشد و از هرگونه حمایت فراتر از حساسیت‌ها نسبت به اخوان‌المسلمین خودداری کند. اما نکته مهم این است که چنانچه مقصود از بحث اخوان، اخوان‌المسلمین سوریه باشد، باید به یاد داشته باشیم که این جریان از سال 1982 به بعد رابطه بسیار تیره و مبتنی بر بدبینی نسبت به ایران داشته‌اند. در واقع اخوان یک سازمان جهانی منسجم نیست و شاخه‌های گوناگون آن در کشورهای مختلف حسب شرایط تصمیم می‌گیرند و اقدام می‌کنند.
در نهایت به نظر می‌رسد روندهای منطقه‌ای نشانگر تضعیف جایگاه اقتصادی و سیاسی ایران است. لذا تهران مانند دهه گذشته توانایی بازیگری و کنشگری فراتر از تحولات منطقه را ندارد. رقابت‌های جدید بین ترکیه، اسرائیل، مصر، عربستان و امارات که گاهی در برخی پرونده‌ها همسو می‌شوند، با توجه به جایگاه جدید ایران موجب می‌شود که اقدامات چشمگیر برای کشور ما به لحاظ دیپلماتیک و اقتصادی دشوار شود. برای احیای قدرت بازیگری ایران‌، دستورالعملی بهتر از بازنگری در برخی سیاست‌ها در قبال منطقه و نظام بین‌الملل وجود ندارد. اگر این بازنگری صورت نگیرد و این روند تداوم ‌یابد، می‌تواند روندهای اصلی خاورمیانه را بدون مشارکت ایران رقم بزند.