راه ترقی - صبح نو /متن پیش رو در صبح نو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
وزیر خارجه ترکیه روز گذشته (یکشنبه) برای دیدار با مسئولان دولت موقت سوریه وارد دمشق شد و با جولانی دیدار کرد. «هاکان فیدان» وزیر خارجه ترکیه به همراه هیأتی عالی‌رتبه برای دیدار با مسئولان دولت موقت سوریه وارد دمشق شد. دیدار در قصر الشعب (کاخ ریاست‌جمهوری) دمشق برگزار شد. کاخی که به دلیل برگزاری دیدارهای بشار اسد، رئیس‌جمهوری وقت سوریه مشهور شده است. این دومین سفر وزیر خارجه ترکیه به دمشق بعد از سقوط حکومت بشار اسد در دو هفته قبل است. روابط ترکیه با حکومت بشار اسد 12 سال قبل بعد از آغاز بحران داخلی سوریه قطع شد.
![]()
رونمایی از جولانی پرومکس
نکته‌ای که پس از انتشار تصاویر این دیدار، توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد، تغییر ظاهر جولانی بود. جولانی، داعشی دیروز، حالا با کت و شلوار و کراوات چرخشی 180 درجه‌ای داشته و گویا خارج شدن از لیست تروریستی آمریکایی‌ها روی انتخاب پوشش وی هم تأثیر گذاشته و امروز خود را هم‌سطح وزیر امور خارجه ترکیه جلوه داد و با ظاهری جدید جولانی پرومکس را به عرصه رسانه‌ها معرفی کرد. جولانی که در سال‌های پیش در تصاویر به‌عنوان راننده هاکان فیدان دیده می‌شد، حالا در برابر او به‌عنوان یک مقام رسمی نشست و عده‌ای از کاربران پیام‌رسان‌های اجتماعی نیز چنین مطرح کردند که هاکان فیدان با راننده خودش یک ملاقات رسمی تدارک دیده؛ اما در نقشی جدید.
تغییر ظاهر ابومحمد الجولانی که زمانی به‌عنوان رهبر یک گروه تروریستی تحت تعقیب بین‌المللی شناخته می‌شد و برای دستگیری او جایزه‌ای 10 میلیون دلاری از سوی آمریکا تعیین شده بود، اکنون به نمادی از استانداردهای دوگانه و بازی‌های سیاسی آمریکا و هم‌پیمانانش تبدیل شده است. تا همین چند ماه پیش، جولانی به‌عنوان یک تهدید بزرگ معرفی می‌شد و حضورش در هر منطقه‌ای، نشانه‌ای از بحران و تروریسم بود؛ اما حالا که منافع سیاسی و منطقه‌ای تغییر کرده‌اند، او از لیست تروریستی آمریکا خارج شده و حتی به‌عنوان یک «چهره سیاسی» جدید معرفی می‌شود. این تغییر جایگاه، نه‌تنها بر رفتار و روابط جولانی با کشورهای منطقه تأثیر گذاشته، بلکه بر ظاهر او نیز بازتاب یافته است. در تصاویر منتشر شده از دیدار اخیر او با وزیر خارجه ترکیه، جولانی با کت و شلوار و کراوات، تصویری کاملا متفاوت از گذشته ارائه کرده است. ظاهری که به وضوح تلاش دارد او را نه به‌عنوان یک رهبر شبه‌نظامی، بلکه به‌عنوان یک سیاستمدار قابل قبول نشان دهد. این تغییر ظاهر، به‌نوعی بازتاب تغییر رویکرد آمریکا و هم‌پیمانانش نسبت به اوست. جولانی اکنون در حالی در نشست‌های دیپلماتیک ظاهر می‌شود که به وضوح تلاش دارد تا خود را هم‌سطح مقامات رسمی کشورها نشان دهد، گویی گذشته او پاک شده و او را برای نقشی جدید آماده کرده‌اند. این دگردیسی، بیش از هر چیز، معیارهای دوگانه و سیاست‌های مبتنی بر منافع کوتاه‌مدت آمریکا را نمایان می‌کند. کسانی که تا دیروز جولانی را تهدیدی جدی برای صلح و امنیت منطقه معرفی می‌کردند، امروز او را در قالبی جدید پذیرفته‌اند و حتی در تلاش‌اند تا این تغییر را در رسانه‌ها به نمایش بگذارند. جولانی امروز، با کراواتی که نماد دیپلماسی و سیاست است، گویی به دنبال بازتعریف خود در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی است. این تناقض، پرسش‌های بسیاری را در مورد اهداف و معیارهای واقعی آمریکا در تعریف تروریسم و نقش آن در معادلات منطقه‌ای ایجاد کرده است.
نقش ترکیه در معادلات سوریه
از طرفی، نقش ترکیه در سقوط نظام اسد در سوریه، به‌ویژه در چارچوب جنگ داخلی این کشور و تحولات منطقه‌ای، همواره موضوعی پیچیده و بحث‌برانگیز بوده است. بااین‌حال، سیاست‌های ترکیه در حمایت از مخالفان نظام سوریه، نقش برجسته‌ای در تحولات سوریه داشته و می‌توان آن را به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در ضعف و سقوط حکومت بشار اسد قلمداد کرد.
حمایت از مخالفان نظام سوریه
ترکیه از ابتدای جنگ داخلی سوریه در سال 2011، سیاست حمایت از مخالفان سوری و گروه‌های غالبا تروریستی مخالف اسد را در دستور کار خود قرار داد. آنکارا با فراهم کردن پناهگاه برای مخالفان سوری و ایجاد مناطق امن در شمال سوریه، توانست به‌طور غیرمستقیم فشار زیادی به حکومت اسد وارد کند. حمایت مالی و تسلیحاتی ترکیه از گروه‌های مختلف و غالبا تروریستی تکفیری مخالف نظام اسد، به‌ویژه گروه‌های اسلام‌گرای افراطی و سلفی، موجب تقویت جبهه مخالفان و افزایش نارضایتی‌ها در داخل سوریه شد. با وجود رقابت‌های موجود، ترکیه همواره به‌طور غیرمستقیم و به‌ویژه از گروه‌های تکفیری که علیه حکومت اسد می‌جنگیدند، حمایت کرده است. برخی از این گروه‌ها، به‌ویژه آنهایی که در مرزهای شمالی سوریه فعال بودند، توانستند ضربات قابل‌توجهی به حکومت اسد وارد کنند. این حمایت‌ها منجر به شکستن محاصره‌ها و به دست آوردن برخی مناطق استراتژیک در شمال سوریه شده است که در نهایت موجب سقوط حکومت بشار اسد شد. حمایت و پرورش گروهک تحریرالشام برچسب بزرگی است که بر عملکرد دولت اردوغان و به‌ویژه وزیر امور خارجه ترکیه یعنی هاکان فیدان خورده است. هرچند که فیدان در اظهارات خود، نقشش در تحولات سوریه را انکار کرده است. البته درست است که ترکیه پیش از این نقش برجسته‌ای در بحران سوریه داشت؛ اما اکنون متوجه خطر موج جدید تروریسم برای تمامیت ارضی خود هم شده است و به همین دلیل شروع به رایزنی با طرف‌های ذی‌ربط از جمله روسیه و ایران برای مهار بحران کرده، این کشور نگران موج جدید مهاجرت است.
این بار نه‌تنها سوریه که ترکیه هم در خطر است. لذا این کشور باید با سوریه، ایران، روسیه و عراق و دیگر کشورهای منطقه برای پایان دادن به تروریسم در منطقه همکاری کند. آمریکا و اسرائیل با همکاری کشورهای منطقه شکست خواهند خورد.
این تغییر موضع ترکیه - اگرچه اندک و ناچیز - در راستای خواست ملی داخلی این کشور صورت می‌گیرد کمااینکه خود، کاملا متقاعد شده است که بی‌ثباتی در سوریه، بحران آوارگان را در پی دارد و این بحران، علاوه بر تشدید مشکل همیشگی ترکیه با تروریسم، بر اقتصاد این کشور نیز سایه افکنده است. به گفته ناظران، رایزنی‌های دوره‌ای ترکیه با کشورهای همسایه و مجموعه مواضع این کشور درباره سوریه، حکایت از آن دارد که مقامات این کشور متوجه خطر حوادث جاری شده‌اند؛ مخصوصا تشدید خطر تروریسم که پیوسته دامنگیر این کشور بوده و موج تازه‌ای از بحران آوارگان را در پی خواهد داشت، موضوعی که محافل داخلی و مردمی ترکیه همواره درباره آن هشدار داده‌اند. نکته اینجاست که باز هم باید با عینک بدبینانه به این کنش‌های آنکارا نگاه کرد و باید دید که آیا این مواضع نیز بخشی از سیاست یک بام و دو هوای اردوغان است یا صرافت حفظ امنیت ترکیه نیز دولت آنکارا را به این کنش‌ها واداشته است. این در حالی است که دولت ترکیه در حال تکرار همان اشتباهاتی است که پیش از این هم علیه سوریه مرتکب شده است. اکنون بیشترین مساحت از سرزمین‌های سوریه تحت کنترل نیروهای دموکراتیک است و خطر اعلام دولت کردی توسط این نیروها با حمایت آمریکا وجود دارد. برخی از تحلیلگران چنین مطرح می‌کنند که با این روند ممکن است به زودی در شمال سوریه دولت کردستان اعلام شود و آمریکایی‌ها برای مقابله با دولت سوریه به علت هماهنگی‌اش با روسیه، وارد شده‌اند زیرا می‌خواهند حکومتی در سوریه بر سرکار باشد که در مقابل روسیه بایستد.
عواقب محتمل برای ترکیه در قبال مواضعش نسبت به سوریه
تحولات اخیر در سوریه و نقش ترکیه در این بحران، پیامدهای جدی و پیچیده‌ای برای این کشور به همراه خواهد داشت. حمایت ترکیه از گروه‌های معارض و تروریستی، در بلندمدت ترکیه را در موقعیتی آسیب‌پذیر قرار داده است. افزایش نفوذ گروه‌های شبه‌نظامی در شمال سوریه، به‌ویژه نیروهای دموکراتیک کرد، تهدیدی جدی برای تمامیت ارضی ترکیه محسوب می‌شود و امکان تشکیل دولت کردی در مرزهای جنوبی این کشور، بحران امنیتی و سیاسی جدیدی را ایجاد خواهد کرد. از سوی دیگر، اقدامات ترکیه برای تعامل با گروه‌های معارض و تلاش برای حفظ نفوذ در سوریه، باعث شده تا این کشور در معرض انتقادات داخلی و خارجی قرار گیرد. حمایت گذشته از گروه‌هایی مانند تحریرالشام، اکنون به چالشی برای آنکارا تبدیل شده است. این گروه‌ها نه‌تنها به بی‌ثباتی منطقه کمک کرده‌اند، بلکه احتمالا تهدیدی برای امنیت داخلی ترکیه نیز محسوب می‌شوند. علاوه بر این، بحران آوارگان سوری که از زمان آغاز جنگ داخلی به ترکیه پناه آورده‌اند، فشار اقتصادی و اجتماعی قابل‌توجهی بر این کشور وارد کرده است. اگر ترکیه به حمایت از سیاست‌های تنش‌زا ادامه دهد، ممکن است موج جدیدی از مهاجرت به این کشور روانه شود که این موضوع نارضایتی‌های مردمی را افزایش داده و بر اقتصاد ترکیه سایه افکنده است. نکته قابل‌توجه دیگر، تقابل ترکیه با بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی است. آمریکا و اسرائیل، در عین حمایت از برخی گروه‌های معارض در سوریه، اهدافی دارند که با منافع ترکیه در تضاد است. این تناقضات، آنکارا را در موقعیتی دشوار قرار داده و ممکن است در آینده‌ای نزدیک، ترکیه را به نقطه تقابل با قدرت‌های بزرگ‌تر برساند. به نظر می‌رسد آنکارا، هرچند به تدریج متوجه تهدیدات پیش رو شده؛ اما همچنان در مسیری حرکت می‌کند که می‌تواند امنیت و ثبات منطقه‌ای را بیش از پیش به خطر بیندازد. اگر ترکیه نتواند سیاستی متوازن و هماهنگ با همسایگان منطقه‌ای اتخاذ کند، با پیامدهای ناگواری در عرصه داخلی و بین‌المللی مواجه خواهد شد که ممکن است ثبات سیاسی و اقتصادی این کشور را به خطر اندازد.