راه ترقی - وطن امروز /متن پیش رو در وطن امروز منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
چند سال اخیر عرصه تکنولوژی و فناوری جهان شاهد ظهور پدیده هوش مصنوعی بوده است؛ پدیده‌ای که به مرور به ابزاری تاثیرگذار در زندگی بسیاری از شئون زندگی انسان تبدیل شده و سرعت پیشرفت و تحولات آن فراتر از تصورات بوده است. هوش مصنوعی امروز به عرصه رقابت دولت‌ها و قدرت‌ها در سطح بین‌الملل تبدیل شده است و در این بین کشورهای غربی به رهبری ایالات متحده آمریکا نخستین اقدامات را برای سرمایه‌گذاری‌های سنگین و ایجاد انحصار در هوش مصنوعی انجام داده‌اند؛ اقداماتی که با توجه به ورود ناگهانی چین به این عرصه با هوش مصنوعی «دیپ سیک» با چالش جدی روبه‌رو شده است. طبق گزارشات، متخصصان هوش مصنوعی چینی پلتفرمی به نام
Deep Seek را توسعه داده‌اند که بدون استفاده از ریزتراشه‌های 100H شرکت Nvidia عمل می‌کند و با مطرح شدن این مدل از هوش مصنوعی که به صورت رایگان در اختیار کاربران قرار گرفته است، سهام شرکت انویدیا 500 میلیارد دلار سقوط را تجربه کرد و نمادهای بورس آمریکا به صورت یکپارچه به رنگ قرمز درآمد. همچنین طبق گزارشات، بورس آمریکا سقوط یک تریلیون دلاری سهام شرکت‌های مرتبط با هوش مصنوعی را تجربه کرد که در نوع خود بی‌سابقه بود. این وقایع در کمتر از 24 ساعت رخ داد و شرکت دیپ سیک توانست جایگاه «چت جی‌پی‌تی» را در آمریکا تصاحب کند. بیشترین تاثیر دیپ سیک روی شرکت‌های فناوری و سهام آنها بود که تا پیش از این به عنوان موتور محرک بازار سهام آمریکا به حساب می‌آمدند اما اکنون قربانی اقدامات انحصارطلبانه دولت آمریکا علیه چین شده و سرمایه‌گذاران نهادی شروع به انتقال بخشی از دارایی‌های خود به بازارهای آسیایی یا بازار انرژی کرده‌اند و بخش فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و تراشه‌ها رکود وحشتناکی را تجربه کرده‌اند.
![]()
دیپ سیک چیست؟
دیپ سیک استارت‌آپی است که با حمایت نه‌چندان مالی سنگین دولت چین در حوزه هوش مصنوعی و یادگیری عمیق فعالیت می‌کند. شرکت چینی «دیپ‌سیک» (Deep Seek)، با تمرکز بر توسعه مدل‌های هوش مصنوعی پیشرفته، به یکی از بازیگران کلیدی در عرصه فناوری‌های یادگیری عمیق و پردازش زبان طبیعی (NLP) تبدیل شده است. این هوش مصنوعی چینی به سرعت در حال تبدیل شدن به رقیبی جدی برای مدل‌های هوش مصنوعی غربی است. این شرکت که مدل‌های هوش مصنوعی آن روی تراشه‌های شرکت‌های غربی مانند انویدیا (Nvidia) آموزش می‌دهد، اکنون به دنبال خودکفایی با استفاده از تراشه‌های ساخت چین است. در همین راستا نیز سپتامبر 2023، دیپ سیک از یک ابررایانه مبتنی بر تراشه‌های «Silicon» چین رونمایی کرد که ادعا می‌شود 80 درصد توان پردازشی تراشه‌های انویدیا را دارد. طبق گزارشات، سهم چین از بازار جهانی تراشه‌های هوش مصنوعی تا پایان سال 2023 به 12 درصد رسیده است؛ رقمی که سال 2018 تنها 3 درصد بود. این آمار نشان‌دهنده تمرکز چین بر هوش مصنوعی و تراشه‌های مورد نیاز آن است؛ موضوعی که منجر به غافلگیری شرکت‌های هوش مصنوعی و تولیدکننده تراشه‌های مورد نیاز آن شده است.
ریشه‌های رقابت
در سال‌های اخیر که هوش مصنوعی به عنوان مهم‌ترین تکنولوژی قرن 21 مطرح شده، دولت آمریکا برای ایجاد انحصار در هوش مصنوعی و جلوگیری از ورود چین به این حوزه اقدام کرد؛ اقداماتی تحریمی و محدود‌کننده که برخلاف ادعای کشورهای غربی درباره بازار آزاد و رقابتی انجام شد و صادرات تراشه‌ها و ریزتراشه‌های شرکت‌های خصوصی و چندملیتی به چین را محدود کرد. این اقدام دولت آمریکا در سال‌های گذشته منجر به رکود شرکت‌های تولیدکننده ریزتراشه شد. سال 2022 محدودیت‌های صادراتی آمریکا سود 3 ماهه انویدیا را 46 درصد کاهش داد و سهام این شرکت را به مدت یک هفته در رکود فرو برد. اکتبر 2023 نیز اعلام گسترش تحریم تراشه‌های هوش مصنوعی، ارزش سهام انویدیا را 10 درصد کاهش داد. پس از این رویداد یک مدیر ارشد انویدیا به‌طور محرمانه به نیویورک‌تایمز گفت: «ما در میانه یک میدان مین ژئوپلیتیک حرکت می‌کنیم. هر تصمیم واشنگتن یا پکن می‌تواند زنجیره تأمین جهانی را مختل کند». اشاره وی به وابستگی متقابل چین و آمریکا و شرکت‌های فناوری‌های نوین به یکدیگر بود. پس از محدودیت‌های آمریکا علیه تراشه‌های چینی، دولت پکن نیز در اقدامی تلافی‌جویانه در ژوئیه 2023 صادرات «فلزات نادر» مورد نیاز صنایع نیمه‌رساناهای غرب را محدود کرد. این اقدام تاثیرات فوری به همراه داشت و سهام شرکت‌هایی مانند اپل و تسلا که وابستگی بالایی به زنجیره تأمین چین دارند تا 5 درصد سقوط کرد؛ تاثیراتی که پس از ظهور ناگهانی دیپ سیک در بازار جهانی نیز مشاهده شد و نشان از رقابتی جدی با تاثیرات بسیار بزرگ دارد.
رقابت ژئوپلیتیک چین و آمریکا در فناوری‌های نوین
تایوان جزیره‌ای مورد مناقشه برای پکن و واشنگتن است که 65 درصد تراشه‌های پیشرفته جهان را تولید می‌کند و در سال‌های گذشته به کانون اصلی تنش‌های آمریکا و چین تبدیل شده است. دیپ سیک و دیگر شرکت‌های چینی برای دور زدن تحریم‌ها، به صورت غیرمستقیم از ظرفیت‌های تولیدی TSMC استفاده می‌کنند اما واشنگتن با تصویب «قانون چیپس (CHIPS Act) در سال 2022، سرمایه‌گذاری 52 میلیارد دلاری برای کاهش وابستگی به تایوان را کلید زده است. وجود شرکت‌های ریزتراشه در تایوان و احتمال روزافزون حمله چین به تایوان برای اعمال حاکمیت بر این جزیره علت اصلی این اقدام آمریکا بوده است اما از سوی دیگر چین نیز اقدامات خود را برای خودکفایی در حوزه ریزتراشه‌های مورد نیاز هوش مصنوعی آغاز کرده است. بسیاری از رسانه‌های غربی هدف نخست تهاجم نظامی احتمالی چین به تایوان را شرکت‌های تولیدکننده ریزتراشه‌ها معرفی می‌کنند؛ اهدافی که به نظر می‌رسد در راستای سیاست رسانه‌ای غرب علیه چین بیان می‌شود. طبق گزارشات، پیش از آغاز جنگ سرد فناوری از سوی آمریکا علیه چین 38 درصد درآمد شرکت TSMC از شرکت‌های چینی تأمین می‌شد اما دولت آمریکا با ایجاد فشار حداکثری علیه تایوان دولت این جزیره را مجبور به انتخاب بین واشنگتن و پکن کرده است؛ انتخابی که زیان گسترده‌ای را در سالیان گذشته به این شرکت‌ها وارد کرده است و این شرایط همچنان ادامه دارد.
سناریوهای پیش روی فناوری هوش مصنوعی
برای آینده جنگ بین آمریکا و چین بر سر هوش مصنوعی و ریزتراشه‌ها سناریوهایی مطرح شده است؛ سناریوهایی خوش‌بینانه، بدبینانه و واقع‌بینانه که همگی نشان‌دهنده سطح بالای رقابت و اثرات مخرب آن بر بازارهای مالی و عرصه تکنولوژی و فناوری است. در یکی از سناریوهای خوش‌بینانه برای این رقابت مخرب و انحصارطلبانه که دولت آمریکا آغاز‌کننده آن بوده، آتش‌بس فوری بین چین و آمریکا مطرح شده است. طبق این سناریو آمریکا و چین بر سر قوانین مشترک هوش مصنوعی و نیمه‌رساناها و ریزتراشه‌ها به توافق رسیده و اثرات مخرب جنگ تکنولوژی متوقف خواهد شد. در صورت وقوع این سناریو سهام شرکت‌هایی مانند انویدیا و TSMC با بازگشت ثبات، روند صعودی می‌یابد و بورس آمریکا نیز ثبات و رشد خود را با پیشرانی شرکت‌های فناوری نوین ادامه خواهد داد. سناریوی دوم وقوع جنگ سرد دیجیتال بین چین و آمریکا در حوزه هوش مصنوعی است که طبق آن چین در صورت عدم توافق و عقب‌نشینی آمریکا از اقدامات انحصارطلبانه خود، با تکیه بر شرکت‌هایی مانند دیپ سیک و SMIC (بزرگ‌ترین سازنده تراشه چین) زنجیره تأمین خود را مستقل می‌کند. به احتمال بسیار زیاد در این سناریو وال‌استریت شاهد خروج گسترده سرمایه از بخش فناوری و سقوط تاریخی شاخص‌ها خواهد بود و روند آغاز شده با سرعت بیشتری ادامه خواهد یافت. در بدترین سناریو نیز بحران تایوان به بهانه رقابت پکن و واشنگتن در حوزه فناوری‌های نوین و اقتصاد به حوزه ژئوپلیتیک و نظامی کشیده می‌شود و جزیره تایوان به میدان جنگ و رقابت 2 ابر قدرت اقتصادی و نظامی جهان تبدیل خواهد شد. در این سناریو درگیری نظامی در تنگه تایوان، تولید تراشه‌های جهانی را متوقف می‌کند. بازار سهام آمریکا وارد رکودی می‌شود که حتی از بحران 2008 عمیق‌تر است. پیش از این طبق گزارش افشاشده پنتاگون، این نهاد در گزارش محرمانه آگوست 2023 هشدار داده است: «در صورت تصرف تایوان توسط چین قیمت تراشه‌های پیشرفته تا 300 درصد افزایش یافته و رکود بازار سهام آمریکا اجتناب‌ناپذیر خواهد بود».
رقابت دیپ‌سیک و چین با آمریکا در حوزه هوش مصنوعی و تراشه‌ها، تنها یک نبرد تجاری نیست، بلکه رقابتی برای نظم جدید جهانی است. سهام شرکت‌های آمریکایی و بورس این کشور که روزی قطب‌های انکارناپذیر بازار جهانی بودند، امروز قربانی جنگ دیپلماتیک واشنگتن و پکن شده است. در این جنگ سرد فناوری تاکنون بازندگان اصلی در تالارهای وال‌استریت هستند؛ سرمایه‌گذارانی که با هدف سود‌های کلان و مطمئن به این بازار ورود کرده بودند و اکنون شاهد سقوط سهام خود هستند.