راه ترقی - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مهدی عبداللهی| یکی از حوزههایی که ایرانیان از گذشتههای دور از آن به عنوان سپر تورمی استفاده کردهاند، طلاست. براساس یک نظرسنجی که مهرماه سال گذشته در مرکز افکارسنجی ایسپا انجام شده، حدود یکچهارم شرکتکنندگان در نظرسنجی گفتهاند اگر پول مازادی داشته باشند تمایل دارند آن را در بازار طلا سرمایهگذاری کنند. متون تاریخی هم تأیید میکند که ایرانیان همواره ازجمله جویندگان طلا بودهاند، اما این اتفاق در سال جاری با جهش قیمت جهانی طلا و ریسکهای غیراقتصادی در اقتصاد ایران همراه شده و موجب شد تب سرمایهگذاری در طلا به شدت بالا رود. یکی از تفاوتهای سرمایهگذاری جدید در حوزه طلا با سرمایهگذاری سنتی، رشد عجیب و غریب سرمایهگذاری در پلتفرمهای فروش آنلاین طلای آبشده است. اتفاق جدید این است که سرمایهگذار دیگر همچون گذشته طلای فیزیکی خریداری نکرده و تحویل نمیگیرند و عموم خریداران، طلای خریداریشده را در همان بستر دیجیتالی نگه میدارند تا در زمان مناسب به فروش برسانند. این اتفاق جدید موجب شده کارشناسان و رسانهها نسبت به از دست رفتن داراییهای مردم هشدار دهند. اما حال سؤال این است که مردم، دولت و سیاستگذار باید با این فضای جدید چگونه رفتار کنند. پرواضح است دمدستیترین اقدام از سوی سیاستگذار، میتواند توقف کامل فعالیت این پلتفرمها باشد. اما از آنجایی که این نوع کسب و کارها واقعیتهای جدید جهان ماست، تجربه نشان داده سرکوب آنها میتواند فعالیت این کسب و کارها را وارد فضاهای غیرقانونی، پرریسکتر و سایه کند که ضرر آن به شدت بیشتر از شرایط فعلی خواهد بود. بر این اساس، آنچه باید در دستورکار سیاستگذار باشد، ایجاد زیرساخت فعالیت قانونی و کمریسک این پلتفرمهاست. گزارش حاضر نشان میدهد درحال حاضر ریسک سرمایهگذاری در پلتفرمهای فروش آنلاین طلا به دلیل 1- عدم دسترسی کاربران به موجودی آنلاین ذخیره طلای پلتفرمها، 2- اصالت طلا و 3- امنیت پلتفرمها (احتمال از بین رفتن دارایی در مقابل حملات سایبری) بالاست و ضروری است دولت زیرساخت قانونی فعالیت پلتفرمها را آماده کرده و مردم نیز در خرید از پلتفرمها احتیاط لازم را داشته باشند.
261 پلتفرم مجوز فلّهای گرفتهاند!
هشدارها نسبت به سرمایهگذاری و ذخیره داراییها در پلتفرمهای فروش طلای آبشده حساسیت در سیاستگذار را نیز به حد قابلتوجهی افزایش داده و دستگاههای دولتی و نظارتی همگی برای ساماندهی این وضعیت بسیج شدهاند. البته شاید گله اصلی مردم این باشد که چرا روندها کند و لاکپشتی پیش میرود و مهمتر از آن اینکه، چرا از ابتدا در این خصوص ملاحظات مختلف در نظر گرفته نشده تا با این وضعیت روبهرو نشویم. در همین خصوص اخیرا محمدرضا حاجیجعفری، معاون مرکز بهبود محیط کسبوکار درباره پلتفرمهای خریدوفروش آنلاین طلا اظهار کرد: «از مجموع 1337 مورد درخواست مجوزی که از ابتدای راهاندازی درگاه ملی مجوز در حوزه پلتفرمهای خریدوفروش طلا در این سامانه ثبت شده، تعداد 261 مورد به صدور مجوز انجامیده و اطلاعات آنها در درگاه ملی مجوزها موجود است که 190 مورد مربوط به سال 1403 است.»
این مقام مسئول در وزارت اقتصاد ادامه داد: «مشکل این است که کاربرگ «سامانه معاملات طلای آنلاین و آبشده و مصنوعات طلا و جواهر» که اسم دقیق پلتفرم خریدوفروش طلا است و اطلاعات آن در درگاه ملی مجوزها بارگذاری شده؛ سهلگیرانه و بدون رعایت ضوابط امنیتی لازم داده شده بود. تا پیش از ورود جدید هیئت مقرراتزدایی و کمیته طلا در وزارت صمت به این موضوع، صدور این نوع مجوز به این صورت بود که هر متقاضی که درخواست خود را برای این پلتفرم ثبت میکرد صرف اینکه قراردادی را با یک طلافروش ارائه میداد و اینماد میداشت برای صدور مجوز کفایت داشت؛ بنابراین مجوزهایی که تابهحال صادر شده بر اساس همین ضوابط بوده است و حساسیت نهادهای امنیتی را برانگیخت و مکاتباتی کردند که صدور مجوز متوقف شود.» حاجیجعفری اظهار کرد: «توقف صدور مجوز بر اساس تبصره 2 و 4 ماده 7 قانون اصلاحیه قانون اجرای سیاستهای اصل 44 به دلیل انحصاری که ایجاد میکند، ممکن نیست و جرمانگاری شده است بنابراین نمیتوانیم جلوی صدور مجوز را بگیریم مگر به مدت محدود برای اینکه ضوابط اصلاح شود.»
معاون مرکز بهبود محیط کسبوکار اظهار کرد: «در جلسه 85 هیئت مقرراتزدایی تصمیم به توقف صدور این مجوز گرفته شد و 50 روز به کمیته طلا مهلت دادیم که ضوابط لازم را تهیه کند؛ مهمترین ضابطه این است که فردی که میخواهد خریدوفروش طلا را در بستر آنلاین انجام دهد 1- باید به همان میزان در بانک کارگشایی سپرده طلا داشته باشد و 2- دوم اینکه زیرساختهای امنیتی سایت را فراهم کند و الان هم کمیته طلا و مرکز توسعه تجارت الکترونیک به تکتک این 261 نفر زنگ میزند و به آنها میگوید که تعهد بدهند که ضوابط جدید را رعایت کنند.»
پلیس: 1.5 تن طلا را ذخیره گرفتیم
سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا در گفتوگو با رسانه ملی میگوید پلیس با نگرانی که درخصوص احتمال خالیفروشی و متضرر شدن مردم داشت، با پیگیری ویژه و اخذ دستور قضایی، حدود 1.5 تن طلا (1500 کیلوگرم) را از پلتفرمهای فروش آنلاین طلا دریافت و آن را به عنوان وثیقه فعالیت این شرکتها در اختیار بانکهای عامل (کارگشایی و ملت) قرار داده است. رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا درخصوص اینکه این 1.5 تن طلا معادل چه مقدار از کل خریدهای طلای مردم تاکنون بوده میگوید، یکی از نگرانیهای ما این است که دقیقا نمیدانیم از این سکوها چه میزان طلا و توسط چه تعداد از مردم خریداری شده است. این رقم را باید مسئولان وزارت صمت مشخص کنند. سردار رحیمی به موضوع قابل تأمل دیگری نیز اشاره میکند و میگوید زمانی که پلیس وثیقه طلا از پلتفرمها دریافت کرده، برخی از بانکها در شهرستانها حاضر به دریافت و نگهداشت این وثیقههای طلایی نبودند.
واقعیت این است که فعالیت پلتفرمهای آنلاین طلا هر روز ابعاد جدیدی به خود میگیرد و به دلیل شفاف نبودن فضای فعالیت آنها و عدم اعمال سازوکارهای شفاف، باید گفت مردم تا جایی میتوانند در استفاده از این پلتفرمها باید احتیاط کنند تا فرایندهای قانونی اعمال و اجرایی شود. برای نمونه، درحالیکه رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا میگوید 1.5 تن طلا از پلتفرمها اخذ شده و به عنوان وثیقه به بانکهای عامل سپرده شده، اخیرا سعید صادقی، معاون بازاریابی میلی با اشاره بازار طلا میگوید حجم تراکنش در 64 صندوق طلای بورس حدود 20 تن در روز اعلام شده و از روشهای غیربورسی و در بازار نیز خرید و فروش در حدود 30 تن طلا برآورد میشود. وی مدعی شده برآوردها حاکی از فروش 30 تن طلای آبشده به شکل غیررسمی است و ما در 9 ماه فعالیت اپلیکیشن میلی، اندازه بیش از 3 تن طلا گردش مالی داشتهایم.
فعالیت 7 تا 10 میلیون ایرانی در پلتفرمهای طلا
فعالیت و مخاطرات بی قاعده پلتفرمهای فروش آنلاین طلا آنجایی حائز اهمیت میشود که بدانیم تعداد کاربران این پلتفرمها نسبتا عدد قابلتوجهی است. برای مثال اخیرا سعید صادقی، عضو هیئتمدیره یکی از پلتفرمهای فروش آنلاین طلا در پاسخ به این سوال که کاربران فعال این پلتفرم چه تعداد هستند، میگوید: «کاربران ثبتنامی ما به بیش از 2 میلیون کاربر رسیده که از این تعداد، یک میلیون و 200 هزار نفر در پلتفرم تراکنش خرید و فروش داشتهاند.»
اما در روزهای اخیر نیز سردار رحیمی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا در گفتوگوی اخیر خود با رسانه ملی درخصوص تعداد کاربران این پلتفرمها به یک مورد عجیب اشاره میکند و میگوید به عدد دقیقی دسترسی نداریم اما برآورد میشود بیش از 7 یا 8 و حتی 10 میلیون نفر از مردم از این پلتفرمها طلا خریداری کردهاند. وی میگوید پلیس و نهادهای نظارتی به دنبال اینند تا با همکاری نهادهای دولتی و پلتفرمها، اولا قوانین فعلی را برای کاهش مخاطرات فعالیت این سکوها فراهم کرده و مهمتر از آن، سازوکار مشخصی برای نظارت بر این پلتفرمها و تضمین امنیت دارایی مردم تعریف شود.
اما بررسیهای «فرهیختگان» از وضعیت نصب اپلیکیشنهای این پلتفرمها در فروشگاههای نرمافزار نیز نشان میدهد مجموع تعداد کاربران پلتفرمها بدون در نظر گرفتن افرادی که صرفا از طریق وبسایت پلتفرم خریداری کردهاند، تا روزهای اخیر در فروشگاه کافه بازار به 2 میلیون و 118 هزار نصب نرمافزار و در فروشگاه مایکت نیز به یک میلیون و 918 هزار نصب نرمافزار میرسد. طبق این دادهها، پلتفرم میلی با یک میلیون نصب در کافه بازار و 900 هزار نصب در مایکت، بیشترین تعداد نصب اپلیکیشن را در بین پلتفرمهای فروش آنلاین طلای آبشده داشته است. پس از آن پلتفرم طلاسی با 200 هزار و 300 هزار نصب در کافه بازار و مایکت دوم است. پلتفرم صراف و طلاین هر کدام با 200 هزار نصب در هر دو فروشگاه در جایگاه بعدی قرار دارند. گلدیکا با 200 هزار نصب در کافه بازار و 90 هزار در مایکت، هم پس از آنها قرار داشته و والگلد، داریک؛ زرپاد و ملی گلد با تعداد نصب 50 هزار کاربر در کافه بازار و 60 هزار، 47 هزار، 39 هزار و 29 هزار نصب در مایکت به ترتیب بیشترین کاربران را دارند. بازار و تکنوگلد نیز پس از این پلتفرمها هستند. همچنین اطلاعات نصب و تعداد کاربران برخی از پلتفرمها نیز در فروشگاههای کافه بازار و مایکت یافت نشد.
95 درصد از کاربران، طلا تحویل نمیگیرند
آنطور که فعالان حوزه پلتفرمهای فروش آنلاین طلای آبشده میگویند، عموم خریداران طلا را میخرند تا در فرصت ویژه آن را در همان بستر دیجیتالی به فروش برسانند. مصطفی اکرمی، مدیرعامل پلتفرم میلی اخیرا درخصوص رفتار سرمایهگذاری کاربران این پلتفرم میگوید 2 میلیون کاربری در پلتفرم میلی ثبتنام کردهاند که یک میلیون و 200 هزار نفر از آنان تراکنش داشتهاند و بیش از 95 درصد آنها تمایلی به دریافت طلا ندارند و ترجیح میدهند طلا نزد میلی باقی بماند. مدیر یکی از پلتفرمها که نخواست نامش فاش شود، در پاسخ به سوال «فرهیختگان» نیز میگوید بالای 90 درصد از مشتریان این پلتفرم فروش آنلاین طلای آبشده؛ طلای فیزیکی تحویل نمیگیرند و ترجیح میدهند طلاهای آنها بهصورت دارایی در بستر دیجیتالی سامانه ما بماند. البته مدیران دو پلتفرم دیگر به ما گفتند عمده فروش طلای آنها با شرط تحویل فیزیکی بوده و ترجیح میدهند دارایی زیادی از مردم نزد آنها به امانت گذاشته نشود.
مهمترین مجوزی که پلتفرمهای طلا ندارند!
یکی از موضوعاتی که درخصوص امنیت داراییهای مردم در پلتفرمهای فروش آنلاین طلا مورد بحث جدی قرار گرفته، میزان اهمیت مجوزهای مختلف این پلتفرمهاست. آنطور که در جدول گزارش حاضر آمده، این پلتفرمها چندین مجوز در وبسایتهای خود ارائه دادهاند. 1- پروانه کسب خردهفروشی/عمدهفروشی طلای آبشده از اتحادیه طلا و جواهر، 2- پروانه کسب سامانه معاملات آنلاین طلای آبشده و مصنوعات طلا و جواهر از اتحادیه کسبوکارهای مجازی کشوری، 3- گواهی عضویت در انجمن فینتک، 4- مجوز سازمان نظام صنفی رایانهای کشور، 5- مجوز سازنده یا پخشکننده طلا یا نقره از اتحادیه طلا و جواهر، 6- نشان اینماد، 7- مجوز شرکت دانشبنیان/شرکت خلاق/واحد فناور، 8- گواهی عضویت در اتاق بازرگانی و 9- سایر مجوزها. قبل از آنکه بگوییم مردم باید با مشاهده کدام یک از این مجوزها به پلتفرم اعتماد کنند، لازم است ابتدا دیدگاه غالب کارشناسان در خصوص سازوکار اصلی فعالیت این پلتفرمها را مرور کنیم.
کارشناسان و فعالان فروش آنلاین طلا میگویند حتی اگر صدها مجوز نیز در این پلتفرمها ارائه شود و سه شرط در این سامانهها رعایت نشود، نمیتوان به آنها کاملا اعتماد کرد. مورد اول، مشاهده آنلاین موجودی طلای پلتفرمهاست. به عبارتی، خریداران طلا باید در زمان خرید طلا بهصورت آنلاین از آخرین موجودی یا وثیقه طلای پلتفرمها نزد بانکها مطلع شوند. براین اساس، با هر خرید و فروشی، باید کاربران تغییرات موجودی طلای پلتفرم قابل مشاهده باشد، بهطوریکه اگر فرضا در ساعت 2 نیمه شب موجودی طلای پلتفرم به اتمام رسید (خریداری شد)، پلتفرم تا زمان شارژ موجودی خود نزد بانک کارگشایی یا خرید طلا از فروشندگان و انتقال آن به انبار هوشمند، اجازه فروش نداشته باشد. کارشناسان حوزه پلتفرمهای فروش آنلاین طلا به خبرنگار «فرهیختگان» گفتند با طرحی که در دو سال اخیر توسط یکی از پلتفرمها و با نظارت وزارت صمت (مرکز توسعه تجارت الکترونیکی) طراحی و اجرا شده، از طریق سامانه یا انبار هوشمند طلا این زیرساخت قابل اجراست.
اخیرا نیز مجری طرح سامانه هوشمند معاملات و انبارداری فلزات گرانبها میگوید موضوع طلا با کسبوکارهای دیگر تفاوت ماهیتی دارد و برای اطمینانبخشی بیشتر در کنار اینماد و صدور فاکتور، باید در لحظه معامله میزان موجودی طلای پلتفرم، کیفیت و اصالت وجودی طلا احراز شود تا خالیفروشی صورت نگیرد. به گفته وی، در همین خصوص طرح سند باکس وزارت صمت برای طراحی و ایجاد سامانه هوشمند معاملات و انبارداری فلزات گرانبها از همه دستگاههای نظارتی مرتبط خواست درباره این سامانه نظرات خود را اعلام کنند و در نتیجه 240 ریسک شناسایی و رفع شد تا اولین پلتفرم انبار هوشمند فلزات گرانبها ایجاد شود. به گفته وی، در انبار هوشمند تدبیر شده که طلا در بانک کارگشایی که مرجع طلای ایران است قرار داده شود. فعالان این صنعت میگویند طرح انبار فلزات گرانبها بهترین سازوکاری است که میتواند جلوی خالیفروشی و تخلفات احتمالی را بگیرد.
مورد دوم، تایید اصالت طلاست. یکی از دغدغههای اصلی در خریدوفروش طلای آنلاین، احتمال وقوع تقلب و تخلفات مرتبط با کیفیت و اصالت محصولات است. فعالان این صنعت میگویند در فروش آنلاین طلا باید اصالت کالای فروختهشده تایید شود؛ چراکه ممکن است در زمان تحویل فیزیکی طلا و حتی در زمان وثیقهگذاری طلا در نزد بانکها، افرادی بخواهند با سوءاستفاده از اعتماد مردم طلای با عیار پایین تحویل آنها بدهند. براین اساس، برای اینکه یک رویه واحد با حداقل هزینه برای تایید اصالت طلا صورت بگیرید، بهترین راه این است که قبل از فرش طلا موجودی طلای پلتفرم اول گواهی اصالت دریافت کرده و سپس وارد سامانه یا انبار هوشمند طلا شود.
نگاهی به لیست مجوزهای پلتفرمهای فروش آنلاین طلا نشان میدهد گرچه این پلتفرمها بعضا تعداد زیادی مجوز بیربط نیز در سامانه و وبسایت خود بارگذاری کردهاند، اما فعلا به جز یک پلتفرم که در درون سندباکس وزارت صمت فعالیت میکند، مابقی پلتفرمها فاقد ویژگی اولند. البته ذکر این نکته لازم است که تعدادی از پلتفرمها نمونه گواهی یا وثیقه طلا در نزد بانک کارگشایی را در وبسایت خود بارگذاری کردهاند که به دلیل ایستایی این اسناد (مربوط به بعضا یک تا 3 ماه قبل) نمیتوان به این اسناد نیز اعتماد کرد. پرواضح است از آنجایی که معاملات پلتفرمها در 24 ساعت و حتی در روزهای تعطیل انجام میشود، ارائه یک وثیقه تاریخ گذشته غیرپویا نمیتواند و نباید بهعنوان موجودی طلای پلتفرم، اعتماد کاربران را جلب کند. اما مورد سوم نیز، امنیت پلتفرمهاست. با توجه به اینکه در آمارهای مختلف، تعداد کاربران پلتفرمهای فروش آنلاین طلای آبشده بین 8 تا 10 میلیون نفر ذکر شده و مضافا اینکه بالای 90 درصد از داراییهای مردم نزد پلتفرمها و در بستر آن به امانت گذاشته میشود، اطمینان از تضمین امنیت پلتفرم در مقابل حملات سایبری و هک سایت، باجافزارها و نشر اطلاعات هویتی و سرمایهگذاری مردم بسیار مهم و ضروری است.
درنهایت با مشاهده مجوزهای پلتفرمها بار دیگر باید یادآوری کنیم که اگر دولت و مجموعه بخش خصوصی میخواهند مردم به پلتفرمها اعتماد کنند و به دنبال آن خالیفروشی صورت نگیرد بهترین سازوکار این است که هرچه زودتر مهمترین ابزار نظارتی در حوزه فروش طلای آنلاین راهاندازی شده و پلتفرمهایی که از قوانین جاری تبعیت نمیکنند، بدون هیچ اغماضی فعالیت آنها تعطیل شده و متوقف شوند.
لزوم انجام 3 اقدام برای فعالیت قانونی پلتفرمها
گرچه در اغلب کشورها سرمایهگذاری در داراییها ازجمله طلا، ارز، سهام، مسکن و زمین، مستغلات و نظایر آن محدوده زمانی و مکانی خاصی نمیشناسد، اما تب سرمایهگذاری و هجوم مردم به بازار داراییها در زمانهایی همچون دوره کرونا، جنگ، تورمهای بالا و جهشهای ارزی همواره بالاست. در ایران نیز هرچند از قدیم برخی داراییهای منقول و غیرمنقول نقش «هج کردن» و همچنین انباشت سرمایه را برعهده داشتند، اما نرخهای بالای تورم در چند سال اخیر موجب شده بسیاری از مردم برای مصون ماندن از آبرفتن قدرت خرید، به سمت سرمایهگذاری در داراییها هجوم بیاورند. در سال جاری نیز با افزایش چشمگیر قیمت جهانی طلا و همچنین جهش ارزی ناشی از ریسکهای غیراقتصادی در کشور تب خرید طلا و بهطور ویژه تب سرمایهگذاری در طلای آبشده بهشدت بالا رفته است. اما در این میان انتظار از دولت یا سیاستگذاران اقتصادی نیز این است که برای کنترل و جهتدهی به این واکنشها اقدامات متقضی را انجام دهد.
پرواضح است در این شرایط دولتها اولا باید با ایجاد زمینههای ثباتبخشی به اقتصاد و ایجاد چشمانداز مثبت بلندمدت، جلوی این تصور که چشمانداز مثبتی از آینده وجود ندارد را بگیرند. این موضوع قطعا از طریق ایجاد روزنههای واقعی و نه بگیروببند صورت خواهد گرفت. اما در کنار ایجاد چشمانداز مثبت که میتواند سرمایههای مردم را از بازار داراییها به سمت بازارهای مولد ببرد، جلوگیری از مخاطرات در بازار داراییها نیز ازجمله وظایفی است که دولتها باید به آن عمل کنند. نمونه اخیر آن فعالیت مردم در پلتفرمهای فروش آنلاین طلای آبشده است.
آنطور که در گزارش حاضر بررسی شد، درحال حاضر ریسک سرمایهگذاری در پلتفرمهای فروش آنلاین طلای آبشده به دلیل 1- عدم دسترسی کاربران به موجودی آنلاین ذخیره طلای پلتفرمها، 2- تضمین اصالت طلا و 3- امنیت پلتفرمها (احتمال از بین رفتن دارایی در مقابل حملات سایبری، هک و حمله باجافزارها) بالاست. براین اساس، ضروری است دولت زیرساخت قانونی فعالیت پلتفرمها را آماده کرده و مردم نیز در خرید از پلتفرمها احتیاط لازم را داشته باشند. برای این منظور، ضروری است سه اقدام در دستورکار دولت قرار گیرد. 1- ایجاد زیرساخت مشاهده آنلاین موجودی طلای پلتفرمها (ایجاد انبار یا سامانه هوشمند طلا) برای کاربران پلتفرمها، 2- تایید امنیت پلتفرمها از سوی نهادهای نظارتی، 3- تعیین نهاد ناظر بر عملکرد پلتفرمها. با توجه به اینکه داراییهای نقدشونده مردم دست پلتفرمهاست، ضروری است در کنار شخصیت حقوقی صنفی، نهاد ناظر، یک شخصیت دولتی باشد.
با توجه به اینکه ذخیره طلای پلتفرمها باید در یکی از بانکها انبار شود و همچنین سیاستگذار پولی اولین نهاد مطلع از تغییر و تحولات جریان پولی است (لزوم واکنش در زمان شوکها و تشدید انتظارات تورمی)، بهنظر میرسد بانک مرکزی ارجحترین رگولاتور از سمت دولتیهاست که باید در کنار نهاد صنفی، سیاستگذار و ناظر این بخش باشد.