چاپ

راه ترقی - فرهیختگان / مصطفی قاسمیانخبرنگاردر شرایطی که چند سالی است سینمای ایران با حضور مستقیم و صریح ارگان‌های مختلف هنری، عمومی و نظامی همراه شده، چهل‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر هم با حضور پررنگ این نهاد‌ها برگزار شد و به پایان رسید؛ ارگان‌هایی که ارقامی سنگین را برای فیلم‌های سینمایی خرج کردند و احتمالاً به بازگشت اندکی از سرمایه این آثار امیدی ندارند. در این گزارش فهرست 15 فیلم ارگانی جشنواره چهل‌وسوم را از منظر نقد‌های منتقدان، جوایز هیئت داوران و آرای تماشاگران عام بررسی کردیم و البته موازی‌کاری برخی نهاد‌ها در این جشنواره بیشتر نمود داشت.
کم‌تعدادتر و باکیفیت‌تر از پارسال
نگاهی به فهرست فیلم‌های ارگانی نشان می‌دهد در فجر 43، شمار این آثار کمتر از فجر 42 بوده. سال گذشته این رویداد میزبان 22 فیلم ارگانی در میان 33 اثر بخش مسابقه و نگاه نو (67 درصد) بود و امسال، این میزان به 15 اثر از میان 32 فیلم (47 درصد) رسید که کاهشی 20 درصدی را نشان می‌دهد.
به شکلی جالب توجه، تعداد فیلم‌های ارگانی نیز که واکنش‌های مثبت گرفتند، بیشتر از پارسال شد. سال گذشته «پرویز خان» و «باغ کیانوش» بودند که در جلب واکنش‌های مثبت پیشتاز بودند، اما در رویداد امسال، حداقل 4 اثر «زیبا صدایم کن»، «خدای جنگ»، «ناتور دشت» و «موسی کلیم‌الله(ع)» تقریباً با همان میزان واکنش مثبت بدرقه شدند؛ مضاف بر آن که اثری مانند «دست ناپیدا» که سال گذشته به‌عنوان یک کمدی ناخواسته مطرح شد، در میان فیلم‌های ارگانی امسال دیده نشد.

فارابی، بنیاد شهید و ارتش
صیاد
احتمالاً یکی از پرهزینه‌ترین آثار چهل‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر، محصولی بزرگ درباره شهید صیاد شیرازی در دهه نخست پس از انقلاب اسلامی بود که از حضور بازیگران متعددی بهره می‌برد. این فیلم که در سال 1402، حدود 40 میلیارد تومان هزینه روی دست بنیاد فارابی و بنیاد شهید و امور ایثارگران گذاشت، به‌عنوان فیلم افتتاحیه روی پرده سینمای برج میلاد رفت و نتوانست منتقدان را راضی کند؛ هرچند بعضی منتقدان بعد از تماشای فیلم‌های دیگر جشنواره، به همان «صیاد» راضی شدند! فیلم جدید جواد افشار را بسیاری از منتقدان سینما، یک اثر تلویزیونی خواندند که نمی‌تواند حق مطلب را درباره شهید صیاد شیرازی چهره شاخص نیروی زمینی ارتش ادا کند.
با این حال، فیلم «صیاد» در 2 رشته نامزد جایزه شد و هر دو جایزه را هم برد که در رشته‌های بهترین جلوه‌های ویژه بصری و میدانی بود. این فیلم یکی از 9 فیلم محبوب تماشاگران چهل‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر نیز لقب گرفت تا از لحاظ جلب نظرات مردمی، وضعیت مناسبی داشته باشد.
بنیاد روایت فتح
پیشمرگ / شمال از جنوب غربی
انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس به‌عنوان بازوی تخصصی بنیاد فرهنگی روایت فتح، 3 اثر بلند را به چهل‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر فرستاد که «قهرمان جندی‌شاپور» با وجود سروصدای سازنده‌اش از راهیابی به جشنواره بازماند، ولی 2 اثر دیگر، به شکلی غافلگیرکننده در دریافت جوایز جشنواره، موفق از آب درآمدند. «شمال از جنوب غربی» که پس از تجربه موفق فیلم «شماره 10» با کارگردانی حمید زرگرنژاد ساخته شد به اندازه آن اثر چندان نتوانست محبوب منتقدان شود و در کنار بعضی نقد‌های مثبت، نقد‌های منفی پرشماری هم دریافت کرد.
فیلمنامه این اثر که اتفاقاً نامزد جایزه هم شد، از نقاط ضعف فیلم است که از نظر منتقدان بسیاری شایسته نقد دانسته شد. فیلم در عین حال از نظر کارگردانی و اجرا، امتیازاتی دارد که بسیاری از تماشاگران را جلب کرد. «شمال از جنوب غربی» درنهایت با کسب 12 نامزدی و 3 جایزه مهم بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول مرد و بهترین فیلمبرداری از جمله موفق‌ترین فیلم‌های جشنواره در کسب سیمرغ‌ها بود.
این اثر در فهرست 15 فیلم محبوب جشنواره هم قرار گرفت، ولی از فهرست 13 فیلم محبوب بازماند. «پیشمرگ» دومین فیلم بنیاد روایت فتح اما از اولی هم غافلگیرکننده‌تر از آب درآمد، چون در میان آثار محبوبی مثل «ر‌ها»، «موسی کلیم‌الله(ع)»، «زیبا صدایم کن»، «خدای جنگ» و «بچه مردم» توانست جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را به دست آورد که از قضا بسیار جنجالی هم شد.
این فیلم نقد‌های متناقضی گرفت که کفه نقد‌های منفی‌اش سنگین‌تر بود، هرچند از ساخته حمید زرگرنژاد تماشاگرپسندتر از آب درآمده بود. «پیشمرگ» با وجود کسب سیمرغ مردمی، در هیچ رشته‌ای نامزد نشد.
مؤسسه اندیشه آوینی
بازی‌خونی
ازجمله پرانتقادترین آثار ارگانی جشنواره چهل‌وسوم، «بازی‌خونی» بود که در روز اول جشنواره نمایش داده شد و در واکنش‌های منفی، گوی سبقت را از رقبای روز اولش ربود! این فیلم پرهزینه که از خروجی‌اش به نظر می‌رسید با امکانات ویژه تولیدی ساخته شده، از نظر اغلب منتقدان، کپی درجه‌چندم «ماجرای نیمروز» محمدحسین مهدویان لقب گرفت و نقد‌های منفی بسیاری دریافت کرد.
«بازی‌خونی» با مدت زمان حدود 135 دقیقه که آن را به یکی از طولانی‌ترین آثار جشنواره تبدیل کرده، از کندی بیش از حد ریتم هم رنج می‌برد و از این لحاظ هم مورد نقد قرار گرفت. این اثر البته در نامزدی‌ها و جوایز نیز موفق نبود و در هیچ رشته‌ای نامزد سیمرغ نشد، تا مشخص شود مورد پسند هیئت داوران جشنواره نیز واقع نشده. «بازی‌خونی» از جمله معدود آثار ارگانی چهل‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر بود که حتی در میان 15 فیلم محبوب تماشاگران نیز قرار نگرفت تا عملاً از هر سو، با نظرات منفی مواجه شده باشد.
مؤسسه امام روح‌الله(ره)
1968
احتمالاً منفی‌ترین نقد‌ها درباره یک فیلم ارگانی، به «1968» محصول مؤسسه امام روح‌الله(ره) بازمی‌گردد که با روایت قصه‌ای درباره مبارزات انقلاب اسلامی به میدان فجر آمد، ولی با نظرات منفی بدرقه شد و نتوانست تماشاگران و منتقدان را راضی کند.
شخصیت‌پردازی ضعیف و کارگردانی پایین‌تر از حد متوسط، از جمله نقد‌های پرتکرار در میان منتقدان فیلم «1968» بود، اگرچه عده‌ای از منتقدان، نقش‌آفرینی امیر نوروزی را در نقش اصلی پسندیدند. اولین فیلم مؤسسه امام روح‌الله(ره) نتوانست نظرات مردمی مثبتی هم جلب کند و در فهرست 15 فیلم محبوب تماشاگران فجر هم قرار نگرفت، اما به شکلی عجیب، 7 نامزدی دریافت کرد و در نهایت به جایزه جنجالی بهترین بازیگر نقش مکمل زن دست یافت؛ جایزه‌ای که تنها با چند سکانس به لیندا کیانی اعطا شد تا منتقدان بسیاری، از حق نادیده‌گرفته‌شده غزل شاکری بازیگر فیلم «ر‌ها» برای دریافت این جایزه بگویند. فیلم «1968» به علت روایت شکست انقلابیون در مبارزه با نیرو‌های رژیم اشغالگر قدس نیز مورد نقد واقع شد.
حوزه هنری
ناتور دشت / تاکسیدرمی / اشک هور
پرکارترین ارگان چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی بود که این بار با سه اثر متفاوت و متنوع به جشنواره پا گذاشت؛ یک کمدی تاریخی با مایه‌های فانتزی، یک ملودرام دفاع مقدسی و یک درام اجتماعی. محصولات سازمان سینمایی سوره از لحاظ واکنش‌های منتقدان نیز به تنوع دست یافتند؛ یک فیلم خوب، یک فیلم متوسط و یک فیلم ضعیف! «ناتور دشت» ساخته محمدرضا خردمندان فیلم خوب حوزه هنری لقب گرفت که نقد‌های مثبت فراوانی دریافت کرد و در کاخ جشنواره، مورد تحسین واقع شد.
بسیاری از منتقدان از فیلمنامه چفت‌وبست‌دار این فیلم و بازی‌های خوب آن خصوصاً نقش‌آفرینی درخشان میرسعید مولویان تمجید کردند، اما به شکلی عجیب فیلم توسط داوران نادیده گرفته شد و فقط در 2 رشته به نامزدی سیمرغ دست یافت که هیچ‌کدام هم منتج به جایزه نشد. تنها جایزه این فیلم، به همان سیمرغ بهترین فیلم از نگاه ملی بازمی‌گردد که به شکل مشترک به این اثر و «خدای جنگ» دیگر اثر نادیده‌گرفته‌شده هیئت داوران اعطا شد.
«ناتور دشت» چهارمین فیلم محبوب تماشاگران جشنواره هم شد. دومین فیلم حوزه، «اشک هور» با واکنش‌های نسبتاً متفاوتی روبه‌رو شد؛ عده‌ای از تماشاگران اثر را پسندیدند و عده‌ای دیگر نه. با این حال، در مقایسه، می‌توان دریافت کفه نظرات مثبت آن سنگینی می‌کرد. این فیلم از لحاظ فیلمنامه مورد نقد واقع شد، ولی با بازی رویا افشار تحسین شد. «اشک هور» تا فهرست 9 فیلم محبوب تماشاگران هم حضور داشت، ولی از حضور در فهرست 7 فیلم محبوب بازماند.
این فیلم دو نامزدی بازیگری هم کسب کرد، ولی درنهایت با دست خالی اختتامیه را ترک کرد. فیلم ضعیف و پرانتقاد سازمان سوره، «تاکسیدرمی» کمدی انقلابی آن بود که با شرکت کمدین‌های متعددی چون مجید صالحی، حسن معجونی، هادی کاظمی ساخته شده بود و اثر نسبتاً گران‌قیمتی هم به شمار می‌آمد.
با این حال، واکنش‌ها به آن یک‌سره منفی بود و به شکلی عجیب، سالن برج میلاد در زمان نمایش این فیلم به جای آن که با صدای خنده اهالی رسانه پر شود، یخ کرده بود. «تاکسیدرمی» نقد‌های شدیداً منفی گرفت و حتی از سوی عده‌ای از منتقدان عنوان بدترین فیلم جشنواره را گرفت. این اثر در 4 رشته نامزد سیمرغ هم شد، ولی به جایزه‌ای دست نیافت. این فیلم از معدود آثار ارگانی بود که حتی به فهرست 15 فیلم محبوب تماشاگران نیز راه نیافت.
صداوسیما
موسی کلیم‌الله(ع)
یکی از فیلم‌های مهم جشنواره فیلم فجر، «موسی کلیم‌الله(ع): به وقت طلوع» بود که حتی پیش از معرفی فیلم‌های بخش مسابقه اثری مورد انتظار محسوب می‌شد و به همین دلیل، در بلیت‌فروشی هم بسیار پرفروش شد و یکی از اولین آثاری لقب گرفت که تمام بلیت‌های آن به پایان رسید.
«موسی کلیم‌الله(ع)» اگرچه دومین تلاش سازمان صداوسیما با نمایش نسخه سینمایی سریال‌های بزرگ و پرهزینه در ادوار اخیر جشنواره فیلم فجر به شمار می‌رفت، ولی بیشتر با نام ابراهیم حاتمی‌کیا گره خورد و به عنوان تألیفی از این فیلمساز شاخص سینما مطرح شد. فیلم بعد از رونمایی در جشنواره، با استقبال خوبی از سوی منتقدان و تماشاگران مواجه شد و نقد‌های منفی نسبتاً کم‌شماری گرفت تا یکی از آثار خوب جشنواره لقب گیرد.
این فیلم که درنهایت رتبه سوم را در شمارش آرای مردمی جشنواره به دست آورد، با 13 نامزدی موفق‌ترین فیلم ارگانی جشنواره از نظر تعداد نامزدی شد و با کسب 5 سیمرغ بلورین موفق‌ترین فیلم جشنواره از نظر تعداد جایزه. حتی جنس جوایز «موسی کلیم‌الله(ع)» که جز یکی، همگی فنی بود، نشان می‌داد این اثر گویی بیشتر برای تولید و تهیه‌اش مستحق دریافت سیمرغ دانسته شده؛ نه هنر‌های خلاقه آن. فیلم جدید ابراهیم حاتمی‌کیا البته در چند رشته دیگر مثل کارگردانی و بهترین بازیگر نقش اول زن هم از نظر منتقدان می‌توانست مستحق دریافت سیمرغ باشد، ولی هیئت‌داوران نظر دیگری داشتند.
فارابی و کانون پرورش فکری
زیبا صدایم کن
رسول صدرعاملی که آخرین بار 7 سال پیش به عنوان کارگردان در جشنواره فیلم فجر حاضر بود و در این سال‌ها با تهیه‌کنندگی «شنای پروانه» و «جنگل پرتقال» دو حضور موفق را در این رویداد تجربه کرده بود، امسال با «زیبا صدایم کن» بازگشتی بسیار قدرتمند به ژانر درام بلوغ و به جشنواره داشت که اتفاقاً موفقیت بزرگی هم برای ارگان‌های سرمایه‌گذار فیلمش رقم زد. این فیلم با وجود استفاده از امین حیایی به عنوان بازیگر اصلی و مهران غفوریان و ستاره پسیانی به عنوان هنرپیشه‌های مکمل، در خیابان‌های تهران فیلمبرداری شده و نه از پروداکشن سنگینی بهره می‌برد و نه حضور گران‌قیمت ستاره‌های پرتعداد.
با این حال نتیجه بسیار خوب است و «زیبا صدایم کن» احتمالاً بیشترین تشویق‌ها را در طول نمایش و در پایان آن، از اهالی رسانه حاضر در برج میلاد گرفت. این فیلم همچنین در رقابت نظرات مردمی، عنوان ششمین فیلم محبوب جشنواره را به دست آورد و البته از نظر داوران، پس از کسب 10 نامزدی، به عنوان بهترین فیلم جشنواره انتخاب شد و از آنجا که سیمرغ بهترین فیلم، تنها جایزه این اثر از دست هیئت‌داوران جشنواره بود، بسیاری معتقد بودند اگر داوران دست به تقسیم جوایز نمی‌زدند، چه‌بسا جوایز دیگری مثل بهترین بازیگر نقش اول مرد نیز نصیب امین حیایی برای این اثر می‌شد. «زیبا صدایم کن» درنهایت موفقیت بزرگ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و بنیاد سینمایی فارابی را در چهل‌و‌سومین دوره جشنواره فیلم فجر رقم زد.
کانون پرورش فکری
چشم‌بادومی
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که در سال‌های اخیر نقد‌های مدیریتی زیادی گرفته بود، در دوره چهل‌و‌سوم جشنواره فیلم فجر حضوری نسبتاً موفق داشت. این ارگان در میانه تولید فیلم «چشم‌بادومی» نخستین تجربه کارگردانی ابراهیم امینی، از این اثر حمایت و 50 درصد سرمایه آن را تأمین کرد.
فیلم با حضور ساره بیات و مهدی هاشمی و البته تولید نسبتاً پرهزینه در استان‌ها و مناطق مختلف کشور، در نهایت با بودجه قابل توجه 30 میلیارد تومانی به پایان رسید که برای یک اثر اجتماعی، چشمگیر است. «چشم‌بادومی» البته از لحاظ واکنش‌های رسانه‌ای، ناموفق نبود و کفه نقد‌های مثبت آن کمی سنگینی می‌کرد؛ هرچند کم نبودند منتقدانی که این اثر را در حد جشنواره فیلم فجر نمی‌دانستند.
این فیلم نتوانست در فهرست 15 فیلم برتر آرای مردمی جشنواره جای گیرد، اما سروصدای قابل توجهی را در میان بخشی از نوجوانان موسوم به نسل Z خصوصاً علاقه‌مندان به موسیقی عامه‌پسند کره‌ای به راه انداخت که می‌تواند در گیشه، به نفعش تمام شود. «چشم‌بادومی» در نهایت با وجود 3 نامزدی، به هیچ جایزه‌ای در جشنواره امسال دست نیافت.
شهرداری تهران
مرد آرام
احتمالاً یکی از کم‌خرج‌ترین فیلم‌های چهل‌وسومین جشنواره فجر، محصول نهاد متمول شهرداری تهران بود که به خلاف سال گذشته، این بار یک اثر کوچک، جمع‌وجور و کم‌سروصدا را روانه جشنواره کرد. این فیلم که با حضور پرتعداد خانواده مهنوش صادقی، همسر مهدی هاشمی در پشت‌صحنه ساخته شد، اثری با موضوع جالب توجه کودک‌همسری است که البته به مسئله حضور افغانستانی‌ها در ایران هم می‌پردازد.
«مرد آرام» از جمله آثار ارگانی بود که نتوانست واکنش‌های مثبت چندانی در میان منتقدان برانگیزد و حتی در طرح مضمون و داستان، جسورانه و بحث‌برانگیز ظاهر شود. وجه تمایز فیلم، کارگردانی آن توسط یک فیلمساز زن بود، اگرچه به دستاوردی برای زنان فیلمساز ایرانی تبدیل نشد.
«مرد آرام» در عین حال به شکلی جالب توجه، مورد توجه هیئت‌داوران جشنواره قرار گرفت و در 4 رشته نامزد شد که یکی از آن‌ها، رشته مهم بهترین فیلمنامه بود؛ نکته‌ای که پس از معرفی برندگان جشنواره، چندان جنجالی نشد، ولی به نظر بسیار عجیب می‌رسد، چون کمتر نقدی در تحسین فیلمنامه این اثر در فضای رسانه‌ای پیچید. «مرد آرام» در فهرست 15 فیلم محبوب جشنواره از نظر مردم نیز قرار گرفت، ولی از فهرست 13 فیلم محبوب جا ماند.
اوج
خدای جنگ
سازمان هنری - رسانه‌ای اوج در چهل‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر، 2 اثر داشت که هر دو دفاع مقدسی بودند و از پروداکشن بزرگ و سنگینی بهره می‌بردند؛ یکی مشارکتی و دیگری مستقل. «خدای جنگ» تنها اثر مستقل این سازمان، محصولی چشمگیر در ابعاد سینمای ایران از آب درآمده بود که از نظر کیفیت ساخت، خصوصاً در زمینه کارگردانی، بسیاری از منتقدان را حیرت‌زده کرد و بعد از نمایش این فیلم در کاخ جشنواره، می‌شد زمزمه‌هایی از شگفتی اهالی رسانه را نسبت به اجرای این فیلم شنید.
این اثر البته از لحاظ مضمونی و محتوایی نیز جالب توجه از آب درآمده؛ چراکه از سویی، بخشی از زندگی شهید حسن طهرانی‌مقدم را روایت می‌کند، ولی به خلاف خیل آثار مشابه، هیچ نامی از این شهید نبرده و قصه واقعی او را نیز در جزئیات، تغییرات جدی داده که در محصولات دفاع مقدسی کم‌نظیر است.
از سوی دیگر، سوژه اصلی فیلم را می‌توان «موشک» و فناوری آن دانست که تفاوت دیگر فیلم «خدای جنگ» را با بسیاری از فیلم‌های جنگی و دفاع مقدسی دیگر نشان می‌دهد. اتفاق مهم درباره این فیلم، آن بود که هیئت‌داوران جشنواره تصمیم گرفتند آن را نادیده بگیرند و آنقدر بر سر این ماجرا انتقاد شنیدند که حالا به نظر می‌رسد نادیده گرفتن «خدای جنگ» در نامزدی‌ها و جوایز، بیش از آنکه به ضرر دیدن این فیلم بینجامد، به اعتبار هیئت‌داوران ضربه خورد! «خدای جنگ» در رتبه هفتم محبوب‌ترین آثار جشنواره از نظر تماشاگران عام قرار گرفت.
اوج و بنیاد فارابی
اسفند
«اسفند» که در روز سوم جشنواره به نمایش درآمد، تنها همکاری امسال سازمان هنری - رسانه‌ای اوج و بنیاد سینمایی فارابی بود که به عنوان تنها فیلم ارگانی و بزرگ روز سوم جشنواره، از تولیدی بسیار پرهزینه نسبت به فیلم‌های دیگر این روز بهره می‌برد.
این فیلم مشارکتی که طبق گزارش فارابی، تولید آن در سال‌های 1401 و 1402 درمجموع بیش از 40 میلیارد تومان هزینه در بر داشته، یکی از گران‌قیمت‌ترین آثار جشنواره امسال بود که البته به اندازه هزینه‌اش نتوانست موفق باشد و با وجود بعضی واکنش‌های مثبت و تحسین‌ها، با نقد‌های متعددی هم مواجه شد. «اسفند» که اولین فیلم اکران‌شده درباره شهید علی هاشمی محسوب می‌شد، درمجموع واکنش‌های متفاوت و متنوعی گرفت و نتوانست اثری یکسره موفق باشد. اتفاق مثبت درباره این اثر، استفاده نکردن سازندگان از ستاره‌های سینما در آن بود و جالب آنکه یکی از نقاط مورد توافق درباره این فیلم، تحسین رضا مسعودی، بازیگر نقش نخست آن بود که در نقش شهید علی هاشمی جلوی دوربین رفته.
«اسفند» درمجموع با کسب 4 نامزدی و در نهایت دریافت سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن برای کارن همایونفر به کار خود در فجر 43 پایان داد. این اثر تا 11 فیلم محبوب مردمی بالا آمد، ولی در 9 فیلم نبود و از گردونه رقابت برای سیمرغ مردمی حذف شد.
مهوا
افسانه سپهر
دومین فیلم مجتمع تازه ‌تأسیس صنایع سرگرمی مهوا که پس از «شمشیر و اندوه» در سال گذشته، این بار به استاندارد‌های انیمیشن تجاری نزدیک شده، تنها فیلم انیمیشنی ارگانی امسال است که با واکنش‌های متفاوتی مواجه شد. با این حال، به علت آنکه سطح سلیقه تماشاگران ایرانی با آثار باکیفیت‌تری مثل «پسر دلفینی» و «بچه‌زرنگ» خو گرفته، نقد‌های منفی متعددی هم گرفت و نتوانست به اندازه رقیب اصلی‌اش «پسر دلفینی 2» موفق ظاهر شود. این فیلم نه جایزه بهترین فیلم پویانمایی را گرفت و نه توانست بهترین پویانمایی از نگاه تماشاگران لقب گیرد. با این حال «افسانه سپهر» می‌تواند اکران عمومی نسبتاً موفقی داشته باشد.