راه ترقی - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی در مقطع کنونی نه‌تنها به عنوان فردی تاثیرگذار در سیاست‌های داخلی عربستان قلمداد می‌شود بلکه به نظر می‌رسد در مرکز تصمیم‌گیری‌های بین‌المللی هم جای گرفته است، به گونه‌ای که این هفته، صحنه دیپلماسی جهانی شاهد گام‌‌های مهم او به سمت نقشی بود که شاهزاده سال‌هاست برایش برنامهریزی می‌کرد: بازیگر کلیدی در معادلات قدرت. روز دوشنبه محمدبن سلمان با مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات‌متحده، در ریاض، دیدار کرد تا درباره آینده غزه و جنگ اوکراین بحث کند. یک روز بعد از آن نیز ریاض میزبان نشست دوستانه‌ای میان روسیه و ایالات‌متحده بود و درنهایت روز جمعه این کشور از مقامات عرب برای رایزنی درباره بازسازی غزه و نیز انجام برنامه‌ریزی‌هایی در این زمینه دعوت کرد. به باور تحلیلگران اینکه این پادشاهی محل برگزاری مذاکراتی با چنین منافع عظیمی است، گواهی دیگر بر این است که ولیعهد جوان برای تبدیل شدن به یک بازیگر قدرتمند جهانی خیزی جدی برداشته است، به همین بهانه نشریه نیویورک تایمز با انتشار یادداشتی در باب نقش آفرینی‌های مهم محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در بزنگاه‌های مهم جهانی و به بهانه میزبانی این پادشاهی از نشست مهم آینده اوکراین آورده است: انجام این قبیل ملاقات‌ها برگ برنده برای بن سلمان به شمار می‌روند، چراکه پیش‌تر این پادشاهی غنی از انرژی از سوی محافل دیپلماتیک مورد بی‌اعتنایی‌هایی جدی قرار داشت، چراکه ولیعهد به نقض شدید حقوق بشر متهم شده بود، اتهامی که البته شاهزاده آن را رد کرده است.
نقشه راه بن سلمان
به گزارش نیویورک تایمز در سال 2016 یعنی حدود یک سال پس از به قدرت رسیدن پدر محمدبن سلمان، ولیعهد چشم‌انداز 2030 را معرفی کرد. به ادعای ناظران به نظر می‌رسید که بن سلمان برای برنامهریزی این طرح هدف بزرگی داشت تا اقتصاد این پادشاهی را متنوع کرده و همچنین وابستگی به نفت را تا حد زیادی کاهش دهد. گفتنی است این طرح شامل افزایش نیروهای این کشور در بخش خصوصی، از جمله زنان، جذب سرمایه‌گذاری‌های عظیم خارجی و همچنین فروش سهام شرکت سعودی آرامکو، انحصار نفتی دولتی برای جمع‌آوری سرمایه به منظور سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر مانند گردشگری بود. این نقشه راهی بود که به ولیعهد جوان کمک کرد تا نقش خود را به عنوان وارث تاج و تخت پادشاهی تثبیت کند. این درحالی است که بن سلمان برای موفقیت در طرح کلان اقتصادی مورد نظرش نیاز داشت تا تغییراتی اساسی از بالا به پایین را به منظور کاهش محدودیت‌‌های اجتماعی محافظه‌کارانه جامعه این کشور ایجاد کند. در نتیجه وعده داد که ممنوعیت رانندگی زنان را لغو خواهد کرد. همچنین کنفرانس مالی مهمی را برگزار کرد با این هدف که سرمایه‌گذاران را برای سرمایه‌گذاری در عربستان‌سعودی ترغیب کند، به گونه‌ای که اولین کنفرانس سرمایه‌گذاری در سال 2017 در هتل ریتزکارلتون ریاض برگزار شد، مکانی که برخی از شرکت‌کنندگان کمی پس از برگزاری اولین اجلاس، در شرایطی کاملا متفاوت به آن مکان بازگشتند. حال آنکه صدها نفر از ثروتمندترین و قدرتمندترین مردان عربستان‌سعودی، ازجمله تعدادی از بستگان سلطنتی بازداشت شده که از بستگاه محمدبن سلمان بودند در این هتل نگهداری شدند. در عین حال منتقدان پادشاهی مدعی بودند که ولیعهد با هدف تقویت قدرت خود منتقدان و صاحبان ثروت را بازداشت کرده است. همچنین گفته شد که بن سلمان به بسیاری از بازداشت‌‌شدگان مقادیر زیادی پول پرداخت کرده و این گروه ناگزیر شدند کنترل شرکت‌های خود را به دولت واگذار کنند.
مانور ولیعهد روی گسل‌های دیپلماتیک
قدرت‌نمایی ولیعهد جوان و استفاده از زور تنها به مرزهای این پادشاهی محدود نمی‌شود. تلاش‌‌های بن سلمان برای مقابله با محور مقاومت ازجمله حوثی‌های یمن نتایج معکوسی را به بار آورده است. در سال 2015، زمانی که بن سلمان وزیر دفاع بود، ریاض رهبری ائتلاف را در جنگ علیه نیروهای حوثی در یمن برعهده گرفت، اما این تلاش‌ها نتوانست حوثی‌ها را مهار کند، در این درگیری‌ها بسیاری از غیرنظامیان یمنی جان خود را از دست دادند و تا سال 2018 نیز عربستان در بن بست خونین گرفتار شد و در عرصه بین‌المللی به جنایت جنگی در یمن متهم شد. گفتنی است در یک اتفاقی عجیب در سال 2017 عربستان، سعد حریری نخست‌وزیر لبنان را گروگان گرفت و او را به استعفا واداشت. نخست‌وزیر مستعفی نهایتا بعد از چند هفته اجازه یافت به لبنان بازگردد و مجددا به سمت خود بازگشته و به کارش ادامه دهد. حال آنکه پس از این اقدام که به یک رسوایی بین‌المللی تبدیل شد، نفوذ حزب‌‌الله به مراتب بیشتر افزایش یافت.در اقدامی دیگر از سوی محمد بن سلمان، منابع اطلاعاتی امریکا در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ به این نتیجه رسیده‌اند که ولیعهد جوان در سال 2018 خود دستور قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست، آن‌هم در کنسولگری ریاض در استانبول را صادر کرده است. در همان مقطع بود که محمدبن سلمان در بسیاری از نقاط جهان به دلیل این قتل به چالش کشیده شد، اما دونالد ترامپ همچنان متحد نزدیک او بود. این درحالی است که جو بایدن نامزد دموکرات‌ها در کارزار انتخاباتی 2020، قول داد که عربستان‌سعودی را به دلیل این قتل به یک کشور نفرین شده تبدیل کند. در ادامه دولت بایدن در سال 2021، گزارشی منتشر کرد که در آن نتیجه‌‌گیری شده بود که گروهی ویژه تحت دستور محمد بن سلمان این قتل را انجام داده‌‌اند.
دولت سعودی اما این گزارش را محکوم کرد. بنابراین تا مدت‌ها جو بایدن از پادشاهی فاصله گرفت. اما در سال 2022، با آغاز حملات روسیه به اوکراین که بر قیمت نفت تاثیر گذاشت بایدن روابط خود را با ولیعهد بهبود بخشید، به گونه‌ای که آنها در ریاض با یکدیگر ملاقات کردند و این ملاقات به محمدبن سلمان فرصتی برای بازسازی بخش‌هایی از اعتبار بین‌المللی از دست رفته‌اش داد.این درحالی است که در سال 2018، دونالد ترامپ ولیعهد را به عنوان یک هم‌پیمان شگفت‌انگیز ستایش کرد. گفتنی است دونالد ترامپ، محمد بن سلمان را در مرکز استراتژی منطقه‌ای دولتش تعریف کرد. همزمان ریاض به یکی از مهم‌ترین خریداران تسلیحات امریکایی تبدیل شد. اکنون نیز به نظر می‌رسد رابطه ترامپ با این پادشاهی فراتر از مسائل دولتی رسمی است و شامل طیفی از کسب وکارهای خانوادگی نیز می‌شود که عمدتا قراردادهای برندینگ املاک که از طریق آنها هزینه‌هایی برای استفاده از نام ترامپ، دریافت می‌شود.
از توافق‌های ابراهیم تا بازتعریف نظم خاورمیانه
توافق نامه‌های ابراهیم در سال 2020 که روابط رسمی را میان اسراییل و چهار کشور عربی (امارات متحده عربی، بحرین، مراکش و سودان) برقرار کرد ازجمله اقدامات دولت نخست دونالد ترامپ بود. به نظر می‌رسد دونالد ترامپ قصد دارد در دولت دومش این روند را با به دست آوردن موافقت ریاض برای پیوستن به این توافق ادامه دهد. این درحالی است که رییس‌جمهور امریکا اخیرا با ارایه پیشنهادی جنجالی مبنی بر تسلط بر نوار غزه و همچنین کوچاندن اجباری فلسطینی‌ها به کشورهای مصر، اردن و دیگر کشورهای منطقه باعث ناراحتی کشورهای عربی شده است. به گونه‌ای که عربستان بلافاصله این ایده را رد و اعلام کرد که همچنان بر لزوم تاسیس یک دولت فلسطینی قبل از عادی‌سازی روابط با اسراییل تاکید دارد. در ابعادی دیگر اما ریاض به طور فزاینده‌ای به عنوان نقش میانجی‌‌گر در جنگ روسیه-اوکراین ایفا کرده است و همزمان تاکید دارد که قصد ندارد از طرف خاصی حمایت کند. این درحالی است که این پادشاهی کمک‌‌های انسان‌دوستانه به اوکراین ارسال کرده است، همزمان نیز روابط نزدیکی با روسیه برقرار کرده است. پادشاهی همچنین با میزبانی از مقامات روسی و امریکایی برای گفت‌وگو درباره جنگ که اخیرا انجام شد، ولودیمیر زلنسکی رییس‌جمهور اوکراین را از خود دلسرد کرد، به گونه‌ای که سفر از پیش برنامهریزی شده زلنسکی به ریاض به تعویق افتاد. اما به باور ناظران میزبانی از مقامات مسکو و واشنگتن، ولیعهد را به عنوان یک میانجی کلیدی که قادر است قدرت‌های جهانی را به میز مذاکرات بیاورد، نشان داد و جایگاه او را به عنوان یک رهبر تاثیرگذار آن‌هم فراتر از خاورمیانه تقویت کرد.
![]()