چاپ

راه ترقی - رویداد 24 / یک نماینده پیشین مجلس می‌گوید: تنها راهبردی که می‌تواند موفق باشد، بازگشت به عرف سیاست خارجی و دیپلماسی است؛ یعنی جایی که کارشناسان سیاست‌خارجی تصمیم‌گیر و تاثیرگذار باشند، نه صاحبان بلوف‌های تهاجمی که به‌خاطر بلوف‌هایی که در تمام این سال‌ها زده‌اند، امروز به جایی رسیده‌ایم که حتی حقانیت‌های دفاعی ایران نیز تحت‌الشعاع قرار گرفته و زیرسوال رفته است.
حدود یک هفته پس از روزی که دونالد ترامپ مدعی شد دست به قلم برده و خطاب به رهبری ایران نامه‌ای نوشت تا مگر با اتکا به این دست مکاتبات مستقیم، مقام‌های جمهوری اسلامی را به بازگشت به میز مذاکره ترغیب کند، بالاخره نامه‌ای که رئیس‌جمهور جنجالی ایالات متحده در جریان گفت‌وگوی روز جمعه هفته گذشته خود {17 اسفندماه 1403} با پادکست خبری فاکس‌نیوز، از آن سخن گفته بود و مدعی شده بود که متن نامه را 24 ساعت پیش‌تر، در روز پنجشنبه {16 اسفندماه 1403} تدوین کرده، به تهران رسید؛ نامه‌ای که سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه و اسماعیل بقائی سخنگوی دستگاه دیپلماسی به‌ترتیب پیش از نیمروز و نیمروز چهارشنبه {22 اسفندماه 1403} از نحوه ارسال آن خبر داده و گفته بودند که یک دیپلمات ارشد اماراتی که عصر روز چهارشنبه خود به تهران خواهد آمد، نامه ترامپ به رهبری را با خود به ایران می‌آورد تا به دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی تحویل دهد.
خبری که سرانجام شامگاه چهارشنبه 22 اسفندماه رنگ واقعیت به خود گرفت و بالاخره در جریان دیدار انور قرقاش مشاور دیپلماتیک رئیس کشور امارات متحده عربی با سیدعباس عراقچی، تحویل رئیس دستگاه دیپلماسی شد و احتمالاً حالا دیگر تقدیم رهبری شده است.
بازار
امید نسبت‌به لحن و محتوای متفاوت نامه ترامپ
اما در شرایطی که ظرف این 6، 7 روزی که از انتشار نخستین خبر درخصوص این نامه‌نگاری می‌گذرد، اخبار و تحلیل‌های متعددی در این رابطه مطرح شده و فراتر از آن، برخی از مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی ازجمله شخص رهبری نظام بدون اشاره به محتوای نامه‌ای که طبیعتاً در آن مقطع هنوز به دستشان نرسیده بود، در این رابطه موضع‌گیری کرده و ازقضا عمدتاً بر مواضع پیشین مبنی‌بر عدم مذاکره با ایالات متحده تاکید داشتند، برخی ناظران نیز ابراز خوشبینی می‌کنند که احتمال دارد درصورتی که لحن و محتوای نامه ترامپ، با آن‌چه معمولاً از او سراغ داریم، متفاوت باشد، شاهد مواضعی متفاوت نیز ازسوی حاکمان تهران باشیم.
انتقاد فلاحت‌پیشه از دهه‌ها خسارت‌آفرینی تندرو‌ها
همزمان، اما آن‌چه ازسوی طیفی دیگر از ناظران و تحلیلگران مورد تاکید قرار گرفته، شرایط نامساعد روابط تهران و واشنگتن در سال‌ها و دهه‌های گذشته است و مهم‌تر از آن، علت شکل‌گیری این روابط و مناسبات خصمانه! این در حالی است که حشمت‌الله فلاحت‌پیشه که پس از بیش از یک دهه حضور در ادوار گوناگون مجلس، در مقطعی در مجلس دهم، به ریاست کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی آن دوره پارلمان رسید، حالا در گفت‌وگویی با «رویداد 24» از فراز و نشیبی سخن گفته که به باور او، در تمام این سال‌ها، روابط تهران و واشنگتن را به تلاطم انداخته و سایه سنگینش را کماکان نیز بر این روابط متزلزل دور نکرده است.
او که معتقد است «سال‌هاست منافع ملی کشور، بی‌دلیل اسیر اقدامات گروهی تندرو شده که درحالی اجازه نمی‌دهند کشور از این بن‌بست خارج شود و در مسیر معقول و طبیعی قرار گیرد که حرکت در این مسیر در تمام این سال‌ها، جز ضرر و زیان از حساب منافع ملی و خسارت و آسیب به اعتماد عمومی و مشروعیت حاکمیت، هیچ نتیجه‌ای درپی نداشته است.»
این تحلیلگر ارشد سیاست خارجی و روابط بین‌الملل که همچنین تجربه بیش از یک دهه نمایندگی مجلس را نیز در کارنامه دارد، در ادامه سخنانش به «رویداد 24» می‌گوید: «واقعیت این است که کشور ما، کشوری است که همواره تاوان تحولات، رویدادها، حوادث و اتفاقاتی را می‌دهد که هیچ‌یک از این مسائل، یا مطلقاً هیچ ارتباطی به ما دارند یا اگر هم ارتباطی غیرمستقیم به ما داشته باشند، این ارتباطات و روابط، به هیچ عنوان در راستای منافع ملی ما نیست و بالعکس، نقشی کاملاً ویرانگر و به‌شدت مخرب دارند که طبیعتاً بر منافع ملی ما سایه می‌اندازند و نه‌تنها از تحقق هر آن کوچک‌ترین منفعتی که بتوان در این راستا متصور بود، ممانعت به عمل می‌آورد، بلکه همزمان خساراتی شدید و ضرر و زیان هنگفتی را نیز به ما و منافع ملی ما تحمیل می‌کند.
اعتراض فلاحت‌پیشه علیه شعار‌های رادیکال و بلوف‌های تهاجمی
این نماینده ادوار هفتم، هشتم و دهم مجلس که در ادامه سخنانش با روایت یک ماجرایی واقعی، سعی دارد با استناد به این تمثیل، تصویری روشن‌تر، شفاف‌تر و دقیق‌تر از وضع و اوضاع کشور ترسیم کند، در این رابطه می‌گوید: «یکی از سال‌ها و دوره‌هایی که نماینده مجلس بودم، شخصی با من تماس گرفت که به دلیل وضعیت خاص و پیچیده‌ای که در آن گرفتار شده بود، از من تقاضای کمک و استمداد کند.
درواقع این فرد از 18 سال پیش از آن‌که در تماس تلفنی از من کمک بخواهد، به‌دلیل ارتکاب یک جرم مرتبط با مواد مخدر متواری شده و در تمام این 18 سال نیز به گفته خودش، در بیابان‌ها و کوهستان‌های منطقه سرگردان بود و تنها درخواستش از من نیز این بود که با رایزنی با مقام‌های قضایی، شرایطی را فراهم کنم که او به‌خاطر جرمی که 18 سال پیش مرتکب شده بود، محاکمه شده و عدالت در موردش اجرا شود. وقتی که علت را پرسیدم و خواستم درباره موضوع به‌طور روشن‌تر توضیح دهد، گفت پس از ارتکاب به آن جرم نه‌چندان سنگین مرتبط با مواد مخدر، متواری شدم، اما پس از آن، هرکسی که در منطقه دست به اقدامی خلاف می‌زد و مرتکب تخلفات و جرائمی اعم از راهزنی، دزدی، قاچاق و مواردی از این دست می‌شد و متواری می‌شد، تخلفات و جرائمش به نام بنده نوشته می‌شد و درنتیجه ظرف این سال‌ها، سیاهه‌ای طولانی از جرائم گوناگون به او نسبت داده شده و پرونده‌اش، عملاً به پروند‌ای قطور و سنگین تبدیل شده بود.»
این نماینده ادوار مجلس اضافه کرد: «اتفاقاً با رایزنی‌هایی که انجام شد، دستگاه قضایی شرایط را برای محاکمه عادلانه او فراهم کرد و با حضور در دادگاه، تنها به‌خاطر همان جرم مرتبط با مواد مخدر که 18 سال قبل مرتکب شده بود، محکوم شد و از تمامی پرونده‌های دیگری هم که بی‌دلیل به او نسبت داده بودند، تبرئه شد.»
رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم با اشاره به شرایطی که در این سال‌ها و دهه‌های گذشته بر کشور حاکم بوده و مشخصاً به‌دلیل شرایط خاص حاکم بر سیاست خارجی و روابط بین‌الملل جمهوری اسلامی، به‌ویژه در قبال کشور‌های غربی و مشخصاً ایالات متحده می‌گوید: «متاسفانه در این سال‌ها تندرو‌ها با طرح شعار‌های رادیکال و بلوف‌های تهاجمی، شرایطی را بر ایران و سیاست خارجی کشور حاکم کردند که نه‌تنها منجر به ویرانی گسترده زیرساخت‌های اساسی کشور و شکل‌گیری اوضاع نابه‌سامان در حوزه‌های گوناگون شدند، بلکه در عین حال باعث شدند مشروع‌ترین مواضع و راهبرد‌های نظامی و امنیتی و حقانیت‌های دفاعی ایران زیرسوال برود.» او با اشاره به برخی مصادیق این دست موضع‌گیری‌ها و اقدامات تندرو‌ها گفت: «کسانی که هر از گاه، از حمله به کشور‌های منطقه سخن می‌گفتند یا کسانی که بی‌پروا و بی‌محابا ادعایی را مطرح می‌کردند که عملاً این شائبه را ایجاد می‌کرد که ایران یا دارای تسلیحات هسته‌ای است یا دست‌کم در شرف دستیابی به این نوع تسلیحات کشتارجمعی است.
چنان‌که عده‌ای دیگر از بستن تنگه هرمز و جلوگیری از رفت‌وآمد کشتی‌ها از مسیر خلیج فارس سخن می‌گفتند یا ادعا می‌کردند که ایران در آستانه خروج از NPT است.
همچنین عده‌ای دیگر از طریق تریبون‌های رسمی و رسانه‌ای این ادعا را مطرح می‌کردند که ایران عملاً 6 پایتخت عربی را مدیریت می‌کند؛ موضع افراطی، رادیکال و بی‌پشتوانه که طبیعتاً باعث برانگیخته شدن دشمنی کشور‌های همسایه و منطقه شد.»
او اضافه کرد: «خروجی ابراز و اعلام این مواضع افراطی و رادیکال و اتخاذ مواضع دیگری مشابه آن‌چه به برخی از آنها به‌عنوان نمونه اشاره شد، درمجموع این بود که ایران به‌عنوان کشوری یاغی و برهم‌زننده آرامش و امنیت منطقه در فضای سیاسی-رسانه‌ای منطقه‌ای و بین‌المللی ترسیم و معرفی شد و کار به جایی رسید که ایران دیگر حتی نتوانست حقانیت‌های دفاعی خود را در مقابل تهاجمات و ناآرامی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اثبات کند.»
او با تاکید بر این‌که «هم‌اکنون شاهدیم به‌محض بروز کوچکترین تنش و ناآرامی در هر کدام از کشور‌های منطقه، این ایران است که به‌عنوان مسبب و باعث و بانی تنش‌ها معرفی می‌شود»، گفت: «علت شکل‌گیری این اوضاع مشخصاً اقداماتی است که در تمام این سال‌ها ازسوی جریان تندرو انجام گرفته است؛ درواقع آن‌چه امروز کشور را در این شرایط قرار داده، همان بلوف‌های تهاجمی است که تندرو‌ها در این مدت مطرح کردند.»
دولت مانع از بلوف‌های تهاجمی در سیاست خارجی شود
فلاحت پیشه همچنین در واکنش به این پرسشی درباره راه برون‌رفت و خروج از این اوضاع پرتنش گفت: «راه برون‌رفت از این شرایط نیز طبیعتاً پیش از هر مسئله، پایان دادن به این رویکرد نامعقول و در تضاد با منافع ملی است. درواقع اگر دولت ایران به‌واقع دنبال برون‌رفت و خروج از این شرایط است، باید مانع از طرح این بلوف‌های تهاجمی و نامعقول شود. درواقع دولت باید یک سیاست عینی و مشخصی را در دستورکار کشور قرار دهد که طرح هرگونه بلوف‌های تهاجمی در سیاست خارجی منع شود تا دستگاه دیپلماسی رسمی کشور بتواند در همراهی با کشور‌های منطقه و سازمان‌های بین‌المللی، حقانیت‌های دفاعی خود و متعاقباً سایر حقانیت‌های خود را اثبات کند.»
لزوم تلاش دولت برای گسترش همکاری با آژانس
رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم همچنین تصریح کرد: «راهکار عملی که دولت پزشکیان باید با جدیت در کوتاه‌مدت دنبال کند، گسترش همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. درواقع ایران باید موافقتنامه خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در نخستین جلسات پیش‌رو احیا کند تا ادعای نظامی بودن برنامه هسته‌ای ایران کاملاً مرتفع شود. به هر حال یکی از مهمترین دستاورد‌های برجام است بود که ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران از بین رفت و متعاقباً دیگر زمزمه‌ای از بهانه‌هایی شبیه به آن‌چه در بحث حمله به عراق شاهد بودیم، به گوش نرسید.»
او گفت: «دراین صورت، حتی اگر دولت آمریکا نیز در ادامه مسیر پای میز مذاکره بیاید، ناگزیر خواهد بود که حقانیت‌های هسته‌ای ایران را به رسمیت بشناسد.»
پرهیز ایران از تک‌روی در حوزه دیپلماسی عمومی
این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه همچنین با اشاره به آن‌چه تحت عنوان بحث فعالیت‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی زیر ذره‌بین دولت ترامپ و جامعه جهانی قرار گرفته و نه‌تنها منجر به تصویب تحریم‌های گسترده اقتصادی علیه ایران شده، بلکه در عین حال، فشار‌های غیراقتصادی و محدودیت‌های امنیتی علیه ایران را نیز دوچندان ساخته، می‌گوید: «تحولات منطقه‌ای طبیعتاً نیازمند سازوکار منطقه‌ای و همکاری‌های منطقه‌ای است؛ بنابراین ایران باید به تک‌روی به‌ویژه در حوزه دیپلماسی عمومی پایان دهد.»
او با تاکید بر تغییر شرایط کنونی جهان و منطقه نسبت‌به سال‌های گذشته، ازجمله تغییر حال و اوضاع کشور‌های عربی و نیز تغییر شرایط حاکم بر کاخ سفید نسبت‌به زمانی که دونالد ترامپ برای نخستین‌بار به ریاست‌جمهوری رسیده بود، می‌گوید: «امروز اولاً کشور‌های منطقه به‌ویژه کشور‌های عربی نه به دنبال جنگ و ناامنی هستند و نه حتی دنبال انزوای ایران؛ بلکه این کشور‌ها تهدید‌های مشترکی را با ایران در جنگ احتمالی در منطقه احساس می‌کنند که نمونه آن را در سخنان مقام‌های قطری درباره ویرانگر بودن حمله احتمالی به تاسیسات هسته‌ای ایران و گسترش دامنه این ویرانی‌ها به سراسر منطقه شاهد بودیم.»
نماینده سابق مجلس گفت: «درحال حاضر جدی‌ترین تلاش و تکاپو برای کاهش سطح تنش میان تهران و واشنگتن ازسوی همسایگان عرب ایران صورت می‌گیرد؛ بنابراین ایران باید به تنش با کشور‌های عرب منطقه پایان دهد و به‌سمت یک سازوکار قدرتمند منطقه‌ای در همراهی با این کشور‌ها گام بردارد تا اگر برفرض جنگی درگرفت، آن جنگ، نه لزوماً تهدید صرف علیه ایران، بلکه تهدیدی جدی برای کل منطقه مطرح شود.»
بازی تندرو‌ها در زمین نتانیاهو با کشاندن جنگ به‌سوی ایران
فلاحت‌پیشه همچنین با اشاره به نوع کنشگری و سیاست‌ورزی حاکمان تل‌آویو و اقداماتی که اسرائیلی‌ها دنبال می‌کنند، گفت: «ما باید از اسرائیل بهانه‌زدایی کنیم؛ حال آن‌که درپی اشتباهاتی که در منطقه صورت گرفت، هفت اکبر به‌سرعت به سراسر منطقه گسترش یافت. اتفاقاً بنده در همان روز‌های نخست پس از حمله حماس به مواضع رژیم صهیونیستی، به دفعات اعلام کردم که نباید اجازه دهیم دامنه این تنش به منطقه گسترش یابد، اما متاسفانه عده‌ای تندرو عامدانه آن تنش و جنگ را به سراسر منطقه و خارج از غزه و اسرائیل گسترش دادند و عملاً جنگ را به سمت ایران کشاندند و ناخودآگاه در زمین نتانیاهو بازی کردند؛ بنابراین در شرایط کنونی به‌لحاظ دیپلماتیک باید کاری کنیم که فردی مثل ترامپ بجای آن‌که به‌سوی تهدید نتانیاهو گرایش یابد، به‌سمت تهدید کشور‌های عربی سوق یابد که ازقضا، خواهان ترک تخاصم، آتش‌بس و برقراری صلح در منطقه بوده و هستند.»
بدترین گزینه ایران؛ واسطه قرار دادن روس‌ها در مذاکره با غرب
نماینده مردم اسلام‌آباد غرب و دالاهو در مجالس هفتم، هشتم و دهم همچنین با اشاره به نوع کنشگری روس‌ها در شرایط کنونی، تلاش برخی رسانه‌های داخلی برای ترغیب حاکمان کرملین به‌منظور ایفای نقش فعال در راستای میانجیگری میان تهران و واشنگتن در روز‌های گذشته را نوعی «خوش‌بینی نامعقول» توصیف کرد و گفت: «گزینه واسطه قرار دادن روس‌ها در مذاکره با غرب و مشخصاً ایالات متحده، بدترین گزینه است. اتفاقاً همان روز‌ها که این بحث مطرح بود، در توییتی اعلام کردم که سرگئی لاوروف به‌عنوان وزیر خارجه روسیه، خود را به‌عنوان نماینده خط‌قرمز‌های مشترک ایران و روسیه به امریکا نشان خواهد داد و در عین حال سعی می‌کند از تهران به‌عنوان کارتی در مذاکرات مسکو با واشنگتن استفاده کند.» او گفت: «ایران حتی اگر ناچار به مذاکره مستقیم با آمریکا شد نیز نباید به هیچ عنوان روس‌ها را واسطه چالش‌های خود با غرب قرار دهد؛ چراکه منافع روسیه در تداوم تنش ایران و غرب است.»
احتمال تعدیل مواضع ترامپ در نامه‌های بعدی
اما در شرایطی که بالاخره عصر چهارشنبه نامه ترامپ به رهبری توسط دیپلمات ارشد اماراتی تقدیم وزارت امور خارجه ایرات شد و طبیعتاً در حال حاضر این نامه بالاخره به استحضار رهبری نیز رسیده، فلاحت‌پیشه به پرسشی در این رابطه نیز پاسخ داد و در واکنش به این‌که مسیر احتمالی تحولات در روز‌ها و هفته‌های پیش‌رو چگونه رقم خواهد خورد، گفت: «من معتقدم در گام نخست هیچ مذاکره‌ای میان ایران و امریکا انجام نخواهد شد؛ چراکه پیام نخست ترامپ نوعی دعوت از تهران به تسلیم است، اما باید توجه داشته باشیم که این نخستین نامه ترامپ، لزوماً آخرین نامه او نیست.»
فلاحت پیشه می‌گوید: «مواضع ترامپ در نامه‌ها و پیام‌های بعدی، تعدیل خواهد شد، ترامپ هم در غزه، هم در قبال کشور‌های هم‌جوار امریکا همچون کانادا و مکزیک و حتی در قبال اوکراین، به‌رغم مواضع سفت و سخت و افراطی اولیه، در ادامه پیام‌های معتدل‌تری را ارائه کرد. درنتیجه می‌توان انتظار داشت که این رویه در قبال ایران نیز تکرار شود.»
او در عین حال یادآور شد: «اگر جنگی در منطقه شکل بگیرد، این جنگ تنها در راستای منافع اسرائیل خواهد بود و صرفاً منافع نتانیاهو و تل‌آویو را تامین می‌کند و حتی منافع امریکا و به‌ویژه شخص ترامپ را نیز تقویت نخواهد کرد؛ بنابراین باتوجه به این شاخص، ایران کماکان این فرصت را در اختیار دارد که با تقویت دیپلماسی، در راستای تحقق منافع ملی خود گام بردارد.»
تنها راهبرد موفق، بازگشت به عرف دیپلماسی است
رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم در عین حال با ابراز ناخرسندی نسبت‌به «نیمکت‌نشینی و حاشیه‌نشینی دیپلمات‌های ایرانی» و «سپردن کرسی‌های تصمیم‌گیری به افراطیونی که نه تخصصی در امر دیپلماسی دارند و نه اساساً در این حوزه تعریف می‌شوند»، گفت: «متاسفانه کماکان این افراطیون هستند که میدان‌دار هستند و به شرایط منشنج موجود دامن می‌زنند.»
فلاحت‌پیشه در پایان تصریح کرد: «تنها راهبردی که می‌تواند موفق باشد، بازگشت به عرف سیاست خارجی و دیپلماسی است؛ یعنی جایی که کارشناسان سیاست‌خارجی تصمیم‌گیر و تاثیرگذار باشند، نه صاحبان بلوف‌های تهاجمی که به‌خاطر بلوف‌هایی که در تمام این سال‌ها زده‌اند، امروز به جایی رسیده‌ایم که حتی حقانیت‌های دفاعی ایران نیز تحت‌الشعاع قرار گرفته و زیرسوال رفته است!»