چاپ

راه ترقی - اکو ایران /متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
دولت دوم ترامپ احتمالاً با رویکرد مشابه دوره اول او به خاورمیانه نگاه خواهد کرد، اما منطقه دستخوش تغییراتی شده که از جهاتی، غیرقابل‌تشخیص از چهار سال پیش است.
مدت‌هاست که ناظران دونالد ترامپ به درست‌نبودن پیش‌بینی تصمیمات او واقفند. اما وقتی بحث روابط خارجی و به ویژه در خاورمیانه مطرح باشد، چندین جنبه وجود دارد که دوره دوم ریاست‌جمهوری او قطعاً با دوره اولش متفاوت خواهد بود.
به نوشته نیویورک‌تایمز، خاورمیانه از زمان حملات 7 اکتبر حماس که تعادل قدرت و اولویت‌های بازیگران اصلی منطقه را مختل ساخت، تغییرات چشمگیری را تجربه کرده است.
پیش‌بینی آنچه در آینده خواهد آمد غیرممکن است، اما خبرنگاران گزارش‌های گسترده‌ای در مورد تغییرات صورت‌گرفته منتشر کرده‌اند و به نظر می‌رسد اکنون زمان مناسبی برای جمع‌بندی برخی از یافته‌های آن‌ها باشد.
حملات 7 اکتبر
حمله 7 اکتبر حماس یکی از آن لحظاتی بود که تاریخ را به دو بخش «قبل» و «بعد» تقسیم می‌کند. در این حمله، حماس عملیاتی بی‌سابقه در اراضی اشغالی علیه اسرائیل انجام داد و حداقل 200 اسرائیلی را به اسارت گرفت. همانطور استیون ارلانگر، خبرنگار نیویورک‌تایمز دو هفته بعد از 7 اکتبر نوشت، این حملات فرضیات طولانی‌مدت در مورد درگیری اسرائیل و فلسطینیان را شدیداً به چالش کشید و دوره‌ای از ابهام و خشونت را رقم زد.
در دوره اول ترامپ و همچنین در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن، به درخواست فلسطینیان برای ایجاد کشوری مستقل کم‌توجهی شد. اسرائیل کرانه باختری را تحت اشغال داشت و غزه را به قدری محاصره کرده بود که به نظر می‌رسید وضعیت موجود برای مدتی طولانی پابرجا باقی خواهد ماند.
اما حمله حماس و جنگ‌ها و تغییرات بعد از آن همه چیز را تغییر داد. ایالات متحده بار دیگر شدیداً در منطقه درگیر شده و از جنگ اسرائیل در غزه و در لبنان حمایت نظامی کرده است. خشم گسترده نسبت به رفتار اسرائیل که موجب کشته‌شدن ده‌ها هزار نفر و آوارگی بیش از یک میلیون نفر شده، توجه دوباره به مسئله کشور فلسطین را جلب کرده است.
تعادل اسرائیل و ایران
پیش از حملات 7 اکتبر حماس، اسرائیل و ایران در تعادلی شکننده اما نسبتاً پایدار قرار داشتند. آن‌ها درگیر جنگ در سایه بودند، اما هیچ‌کدام درگیری تمام‌عیار نمی‌خواستند و تعادلی از بازدارندگی متقابل را حفظ می‌کردند.
این تعادل در 7 اکتبر به هم خورد. این وضعیت در سال جاری و با حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق، ترور اسماعیل هنیه در تهران و حملات پیاپی علیه رهبری حزب‌الله در بیروت، بیشتر تضعیف شد. ایران دو حمله موشکی بزرگ به اسرائیل انجام داد که نخستین حملات موشکی این کشور به اسرائیل بود، و این رژیم نیز با حملاتی به سامانه‌های دفاع هوایی ایران و تأسیسات تولید موشک آن پاسخ داد.
همانطور که در مقالات اخیر اشاره شده، اگر اسرائیل و ایران نتوانند به تعادل جدیدی در بازدارندگی متقابل دست یابند، درگیری آن‌ها می‌تواند تشدید شده و ممکن است کشورهای دیگر را نیز درگیر کند.
عربستان سعودی و ایران: از جنگ سرد به آشتی
در بیشتر دهه 2010، عربستان سعودی و ایران درگیر جنگ سردی در خاورمیانه بودند. رقابت آن‌ها به نوعی رمزگشای درگیری‌های داخلی و تنش‌های مذهبی بین مسلمانان سنی و شیعه در منطقه بود. ایران از گروه‌های شیعه در سرتاسر منطقه حمایت می‌کرد، در حالی که عربستان سعودی تلاش داشت از طریق گروه‌های سنی نفوذ پیدا کند.
این وضعیت شروع به تغییر کرد. در مارس 2023، چین با میانجیگری موجب شد تا روابط ایران و عربستان سعودی از سر گرفته شود. همانطور خبرنگاران نیویورک‌تایمز در آن زمان گزارش دادند، دو کشور توافق کردند که سفارتخانه‌ها را بازگشایند، توافق امنیتی قبلی را از سر بگیرند، از حمله به یکدیگر حتی از طریق متحدین خود خودداری کرده، لحن اخبار رسانه‌ای را تعدیل کنند و از مداخله در امور داخلی یکدیگر بپرهیزند.
بسیاری از این وعده‌ها در حال حاضر بیشتر آرزو هستند تا واقعیت. آنا جِیکوبز، تحلیلگر ارشد خلیج‌فارس در گروه بین‌المللی بحران گفت: «من این را یک آشتی محتاطانه می‌نامم، یک بازشدن محتاطانه، یک تمایل محتاطانه برای همکاری با یکدیگر برای کاهش تنش‌ها».
آرامش در روابط آن‌ها در این هفته به طور بارزی نمایان شد. روز یکشنبه، رؤسای ستاد مشترک عربستان و ایران در تهران دیدار کردند. همان روز، خبرگزاری سعودی گزارش داد که رئیس‌جمهور ایران مستقیماً با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی و حاکم فعلی عربستان تماس تلفنی برقرار کرد.
جیکوبز گفت به ویژه با پیروزی مجدد ترامپ، این گفتگو پیام بسیار قدرتمندی ارسال می‌کند که منطقه اکنون بسیار متفاوت از دوره اول ترامپ است. روابط بین عربستان سعودی و ایران حالا بسیار تفاوت دارد.
پسرفت در توافق اسرائیل-عربستان
پیش از 7 اکتبر، به نظر می‌رسید که عربستان سعودی و اسرائیل در آستانه توافقی برای عادی‌سازی روابط بودند که می‌توانست خاورمیانه را بازسازی کند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل امیدوار بود که چنین توافقی منجر به ایجاد نوعی ناتو خاورمیانه‌ای شود که روابط امنیتی نزدیک‌تری میان این رژیم و کشورهای خلیج فارس ایجاد کرده و ایران و متحدانش را بیشتر منزوی کند.
حال، وضعیت بسیار متفاوت به نظر می‌رسد. جنگ‌های اسرائیل در غزه و لبنان باعث شده که برای عربستان سعودی و سایر کشورها غیرممکن باشد که با اسرائیل به توافق برسند، مگر اینکه امتیازات قابل توجهی به دست آورند که احتمالاً شامل تعهد به ایجاد کشور فلسطین خواهد بود؛ اما مخالفت اسرائیلی‌ها با راه‌حل دو کشوری اکنون قوی‌تر از هر زمان دیگری است.
به‌علاوه، آشتی میان ایران و عربستان این احتمال را افزایش می‌دهد که نظم جدیدی در منطقه شکل بگیرد که در آن، اسرائیل به جای ایران منزوی‌تر شود.
سیگنال‌های مختلط و پیش‌بینی دولت دوم ترامپ
در دوره اول ترامپ، بسیاری استدلال می‌کردند که او در سیاست خارجی از «استراتژی دیوانه‌وار» پیروی می‌کند. این ایده که اگر دشمنانت فکر کنند به اندازه کافی ناپایدار هستی تا تهدید خود را علی‌رغم پیامدهای فاجعه‌آمیزش دنبال کنی، احتمالاً از درگیری کنار خواهند رفت. اگرچه ممکن است این استراتژی در برابر دشمنان منطقی به نظر برسد، اما رفتار غیرقابل‌پیش‌بینی با کشورهای دوست می‌تواند باعث شود که آن‌ها از شما فاصله گرفته و به دنبال اتحادهای جدیدی بروند.
در سال 2019، حمله موشکی حوثی‌ها به تأسیسات نفتی عربستان برخورد کرد. ترامپ گفت که «عجله‌ای برای پاسخ‌دادن» ندارد زیرا نمی‌خواست ایالات‌متحده را وارد جنگ کند. به گفته گروه بحران بین‌المللی، به نظر می‌رسد این واکنش به تصمیم عربستان سعودی برای تغییر روابط با ایران کمک کرد.
شاید دولت دوم ترامپ سیگنال‌های مختلط بیشتری ارسال کند. نامزدهای ترامپ برای مناصب ارشد دیپلماتیک خاورمیانه تجربه کمی در سیاست خارجی دارند اما از حمایت شدید از اسرائیل خبر داده‌اند. اگرچه مدت‌هاست که ترامپ خط سختی در برابر ایران داشته، اما نیویورک‌تایمز مدعی شده که ایلان ماسک، میلیاردر آمریکایی و مشاور نزدیک رئیس‌جمهور منتخب در این هفته با دو مقام ایرانی دیدار کرد تا درباره راه‌های کاهش تنش‌ها میان ایران و ایالات‌متحده بحث کند.