بزرگنمايي:

راه ترقی - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
«امروز گام اول رفع محدودیت از اینترنت را با همدلی و وفاق برداشتیم. از پیگیری رییس‌جمهور و همراهی رسانه‌ها و فعالان ممنونم و بیش از پیش به این همراهی و همدلی نیازمندیم.» این توییت ستار هاشمی، ‌وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پس از پایان جلسه طولانی شورای عالی فضای مجازی بود که خبر از رفع فیلتر «گام به گام» از فضای مجازی می‌داد. بنا بر تصمیم‌گیری این شورا که سران سه قوه نیز در آن حضور دارند، ‌در مرحله اول، پلتفرم «واتساپ» و «گوگل‌پلی» رفع فیلتر می‌شوند و به نظر می‌رسد با توجه به پست ستار هاشمی مراحل رفع محدودیت‌های اینترنت ادامه داشته باشد.
این اولین وعده انتخاباتی مسعود پزشکیان است که به تحقق نزدیک می‌شود. رفع فیلتر و دسترسی آزاد شهروندان به پلتفرم‌های محدود شده از شعارهای مهم دولت چهاردهم محسوب می‌شد؛ اما روند بررسی‌ها و طولانی شدن آن موجب شد تا هجمه سنگینی نسبت به دولت و به ویژه وزیر ارتباطات صورت بگیرد که عملا از نظر قانونی یک رای بیشتر در شورای عالی فضای مجازی نداشت.
ایجاد محدودیت دسترسی به برخی از پلتفرم‌های محبوب طی سال‌های گذشته، بعضا نارضایتی‌هایی برای کاربران به همراه داشته است؛ اقدامی که به اعتقاد کارشناسان، اجرای آن بر فضای کسب‌ و کار مجازی هم تاثیرگذار بوده است. آمارهای موجود حاکی از آن است که به‌طور متوسط حدود دو سوم از مشترکان همراه از فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند که بسیاری از آنها از مجاری غیررسمی در اختیار قرار می‌گیرد و باعث می‌شود گوشی‌ها یا سیستم‌ها به عنوان بستری برای حمله به زیرساخت‌های کشور مورد استفاده قرار گیرد که آسیب جدی به امنیت سایبری است.
بر اساس آمار اعلام شده 85 درصد مردم از فیلترشکن استفاده می‌کنند و حدود 20 هزار میلیارد تومان گردش مالی فروش فیلترشکن است و این دو عدد به اندازه کافی الزام بازنگری در سیاست مسدودسازی را ایجاد می‌کند. بر این اساس موضوع رفع فیلترینگ و دسترسی آزاد به سکوهای فیلترشده به عنوان یکی از وعده‌های دولت چهاردهم و در قبال مطالبه مردم عنوان شد و با شروع کار دولت، در دستور کار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، از باب مطالعه آسیب‌های فنی و شناخت وضعیت موجود قرار گرفت و تأکید شد که بحث فیلترینگ با بررسی‌های کارشناسی برطرف می‌شود.
حالا و در نخستین گام، واتساپ و گوگل‌پلی از زیر عنوان فیلتر شده، خارج شده‌اند. این دو برنامه، در پی ناآرامی‌های شکل گرفته سال 1401 فیلتر شدند. عزت‌الله ضرغامی عضو شورای عالی فضای مجازی در این باره به خبرآنلاین می‌گوید: «شورای عالی فضای مجازی با آقای رییس‌جمهور همراهی کرد و این مساله مهم است، فیلترینگ تنها راه حکمرانی نیست و آزادی مناسب برای تولیدکنندگان محتوا در فضای مجازی باید فراهم شود.»
البته بسیاری از کاربران منتظر رفع فیلترینگ پیام‌رسان محبوب «تلگرام» بودند اما ظاهرا شرط شورای عالی فضای مجازی برای برداشتن محدودیت «تلگرام»، ارایه این برنامه در «سکوهای داخلی» است.
فیلترینگ چه اثری بر کسب و کارها داشت؟
اوایل آذرماه سال جاری، اتاق بازرگانی ایران، پژوهشی درباره «اثر فیلترینگ اینترنت بر تجارت داخلی و خارجی‌ (فروش آنلاین) کسب‌و‌کارهای اینترنتی کشور» منتشر کرد که بر اساس یافته‌های آن، فیلترینگ در 4 ماه از سال 1401 بیش ‌از 39 هزار میلیارد تومان به اقتصاد دیجیتال کشور خسارت وارد کرده است.
در بخشی از این گزارش، اثر فیلترینگ اینترنت بر درآمد کسب‌‌و‌کارهای اینترنتی در سال 1401 بررسی شده است که طبق آن، در خوش‌بینانه‌ترین حالت زیان 4 ماهه به کسب‌‌و‌کارها 25 درصد برآورد شده و بنابراین در این بازه زمانی کسب‌وکارها در مجموع بیش از 39 هزار میلیارد تومان آسیب دیده‌اند که معادل 1160میلیون دلار در 4 ماه بوده است. بنابراین میزان ضرر روزانه کسب‌وکارها 9.5میلیون دلار برآورد شده است.
همچنین بررسی‌های معتبر جهانی نیز نشان می‌دهد که در نیمه اول سال 2024 ایران با 3.5 میلیون دلار ضرر در جایگاه دوازدهمین کشور متضرر جهان از این محدودیت‌ها قرار گرفته است. البته این رتبه در سال 2022 مصادف با گذشت چندین ماه از اعمال فیلترینگ گسترده ایران دومین کشور متضرر از فیلترینگ در جهان بوده و محدودیت‌های اینترنتی با تحمیل ضرر 773 میلیون دلاری به کشور، 81 درصد از کل جمعیت را تحت تاثیر قرار داده است.
آیا این کافی است؟
خبر رفع فیلترینگ دو برنامه و پلتفرم خارجی تا حدی امیدوار‌کننده است. اما «مرحله‌ای» شدن رفع فیلترینگ، انتظارها از دولت به ویژه رییس‌جمهور به عنوان رییس شورای عالی فضای مجازی را بیشتر کرده است. آن هم در حالی که سابقه فیلترینگ به نزدیک 18 سال می‌رسد و از سال 1385 تاکنون، بارها و بارها اخباری از فیلتر شدن وبسایت‌ها و پلتفرم‌های مختلف منتشر شده است. چنانکه اولین موج جدی فیلترینگ در سال 1385و با فیلتر سایت‌های پرطرفداری مانند یوتیوب، آمازون و آی‌ام‌دی‌بی آغاز و رفته‌رفته به تعداد این وبسایت‌ها اضافه شده است. در سال 1387، مشاور قضایی دادستانی کل کشور در یک آمار باورنکردنی گفته بود که بیش از 5 میلیون وبسایت اینترنتی فیلتر شده‌اند. از آن زمان تاکنون قطعا به این آمار اضافه شده و به روشنی مشخص نیست که چه تعداد وبسایت فیلتر شده برای کاربران با ‌آی‌پی ایران وجود دارد. اما به‌طور خلاصه می‌توان گفت که نیمی از سایت‌های مهم و معتبر جهانی که با اقتصاد و کسب و کار مردم ارتباط دارند مانند گوگل، فیس‌بوک، اپل، تیک‌تاک، یوتیوب، مایکروسافت، آمازون، اینستاگرام، یاهو، واتس‌آپ، تلگرام، توییتر و... فیلتر هستند و مردم از دسترسی به آنها محرومند.اینگونه است که «انجمن تجارت الکترونیک تهران» در نامه‌ای که شهریور ماه امسال به وزیر ارتباطات نوشته عنوان کرده بود که ایران در بین 100 کشور برتر جهان (از نظر اقتصادی)، بدترین جایگاه در دسترسی آزاد به اینترنت را دارد. در شاخص مرتبط با اختلالات و سرعت اینترنت از بین صد کشور رتبه 90 را به خود اختصاص داده است.همچنین مطابق با این نامه، 40 درصد از کاربران در استفاده از 5 هزار وب‌سایت پربیننده کشور «با اختلال یا کندی» اینترنت مواجه هستند و این درحالی است که در 50 کشور دنیا اختلال یا کندی اینترنت کمتر از 6 درصد است. این انجمن تاکید کرده بود که «تجهیزات فیلترینگ موثرترین عامل در کاهش کیفیت اینترنت کشور و جدی‌ترین مانع توسعه شبکه است.»
جلوی فیلترشکن فروش‌ها را بگیرید
با تخمین ارایه شده توسط وزیر ارتباطات دوسوم مشترکان تلفن همراه برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌ها از فیلترشکن استفاده می‌کنند و گفته می‌شود که 84 درصد مشترکان مشمول این قاعده هستند.پیش از این، مصطفی نخعی، نماینده مجلس در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد گفته بود که «علاوه بر مسائل امنیتی، مانع جدی رفع فیلترینگ، فروشندگان فیلترشکن هستند که به صورت مافیا فعالیت می‌کنند و سود سرشاری از فروش فیلترشکن به جیب می‌زنند و بزرگ‌ترین مانع رفع فیلتر در کشورند. باید بررسی کرد که فروشندگان فیلترشکن چه کسانی هستند و کدام آقازاده‌ها پشت سرآنها جاخوش کرده‌اند و منافع‌شان تامین می‌شود که استفاده از فیلترشکن‌ها را در کشور رواج داده‌اند» (برای مطالعه متن کامل این مصاحبه به روزنامه 17 مهر ماه مراجعه کنید.)
سال گذشته نیز برخی نمایندگان مجلس، از گردش مالی سالانه 40 تا 50 هزار میلیارد تومانی بازار فیلترشکن‌ها خبر داده و معتقد بودند، سود کلان، اجازه نمی‌دهد تکلیف این وضعیت نابسامان روشن شود.
سوال اساسی این است که این فیلترشکن فروش‌ها چه کسانی هستند و چرا دولت درباره آنها شفاف‌سازی نمی‌کند؟ بسیاری از نمایندگان مجلس از «آقازاده‌هایی» نام می‌برند که در این تجارت پر سود که «حتی یک ریال مالیات نمی‌دهند» سود بالایی می‌برند و قطعا در این شرایط با ارتباطاتی که دارند نیز برای رفع فیلترینگ چوب لای چرخ دولت خواهند گذاشت.