بزرگنمايي:

راه ترقی - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
پس از سفر غیرمترقبه البوسعیدی، وزیر خارجه عمان به ایران، الشیاع السودانی، نخست وزیر عراق هفته آینده در راس هیاتی وارد تهران خواهد شد و پس از آن نیز به قطر سفر می‌کند. بر اساس اظهارات یک منبع آگاه که با وب‌سایت بغدادالیوم گفت‌وگو کرده، نخست‌ وزیر عراق بعد از ملاقات با همتایان ایرانی با هدف گفت‌وگو در خصوص تحولات اخیر سوریه با مسوولان قطری دیدار خواهد داشت. این در حالی است که مسقط و تهران روز دوشنبه بر لزوم حفظ تمامیت ارضی سوریه و تشکیل دولتی فراگیر توسط شورشیان، به رهبری هیات تحریرالشام تاکید کردند. در همین راستا عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای عمانی‌اش ضمن اشاره به تحولات اخیر سوریه و همچنین حفظ تمامیت ارضی، احترام به همه اقوام و ادیان، خواهان تشکیل دولتی فراگیر در این کشور شد. این در حالی است که گفته می‌شود عمان که در روابط چالش‌برانگیز میان ایران و غرب، به ویژه در مورد برنامه هسته‌ای به عنوان بازیگری میانجیگر عمل کرده است، در باب تحولات شام پسا اسد برای تهران حامل پیامی بود. هرچند که وزیر امور خارجه کشورمان ضمن تاکید بر قدردان بودن تهران از مساعدت‌های همیشگی مسقط تاکید کرد که هیچ پیامی در این دیدار رد و بدل نشده است. به ادعای گروهی از ناظران تحولات خاورمیانه وارد مرحله‌‌ای جدید و حساس شده است؛ از تحرکات سیاسی و نظامی در سوریه گرفته تا افزایش تنش‌‌ها در یمن و اسراییل، همه نشان از بازتعریف نقش بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی دارند. سقوط دولت بشار اسد و قدرت گرفتن گروه تحریرالشام در سوریه، نه تنها توازن قوا در این کشور را دگرگون کرده، بلکه این ادعا همچنان مطرح است که بر اثر این تحولات نفوذ منطقه‌ای ایران در منطقه نیز تحت تاثیر قرار گرفته است. در همین حال، حملات اخیر حوثی‌‌ها به اسراییل بار دیگر جبهه جدیدی از درگیری‌ها را در خاورمیانه گشوده است که می‌تواند پای بازیگران فرامنطقه‌ای مانند امریکا را بیشتر از پیش به این نزاع‌ها باز کند. در این میان اما گروهی از تحلیلگران ضمن ارزیابی سفر اخیر وزیر خارجه عمان بر این باورند مسقط که همواره به‌ عنوان یک میانجی مطمئن در منطقه عمل کرده، در میانه این آشفتگی‌ها نقش خود را با سفری غیرمنتظره به تهران برجسته‌تر کرده است. با تمام این تفاسیر این سوال همچنان ذهن تحلیلگران را به خود مشغول کرده که آیا این‌بار سفر مقام بلندپایه عمان در راستای تغییر معادلات شام قابل تبیین است.بالاخص آنکه پیامدهای سقوط احتمالی بشار اسد در سوریه و آینده نفوذ ایران در این کشور ظاهرا در دستور کار رایزنی‌های تهران-مسقط قرار داشته است. این تحولات، در کنار گسترش نقش گروه‌های رادیکالی نظیر تحریرالشام، نه تنها معادلات میدانی سوریه را تغییر داده، بلکه بر روابط دیپلماتیک ایران با هم‌‌پیمانان و حتی رقبای منطقه‌ای‌اش نیز سایه افکنده است. حال پرسش اساسی اینجاست: آیا این سفر در راستای کاهش تنش‌های منطقه‌ای و بازسازی مسیر دیپلماسی صورت گرفته یا تنها تلاشی است برای حفظ حداقلی از ثبات در یکی از بحرانی‌ترین دوران‌های خاورمیانه؟ پاسخ این پرسش، شاید سرنوشت بسیاری از بازیگران کلیدی منطقه را روشن کند.به این بهانه روزنامه اعتماد در راستای چرایی سفر غیرمترقبه وزیر خارجه عمان به تهران با حسن بهشتی‌پور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل گفت‌وگو کرده است.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
حسن بهشتی‌پور: عمان قادر به نقش‌آفرینی رسمی در تحولات شام نیست
بهشتی‌پور در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب چرایی سفر وزیر خارجه عمان به ایران گفت: ایران و عمان از زمان انقلاب اسلامی روابطی دوستانه و نزدیک داشته‌اند. این رابطه به ویژه در مقایسه با سایر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس برجسته‌تر نیز بوده است. فارغ از این پیش از انقلاب اسلامی نیز باید روابط حسنه پهلوی با عمان را در نظر داشت و به حمایت ایران در آن زمان از عمان اشاره کرد. زمانی که ایران نقش کلیدی در جلوگیری از تجزیه عمان و قدرت‌گیری جنبش مارکسیستی «ظُفار» ایفا کرد و به نوعی توانست از تجزیه شدن این کشور جلوگیری کند تا بتوانند یکپارچگی خود را حفظ کنند. بنابراین این حمایت‌ها باعث شده است که هم سلطان پیشین عمان و هم سلطان کنونی، خود را مدیون ایران بدانند. به باور بهشتی‌پور افزون بر این، حضور بلوچ‌‌های ایرانی‌‌تبار در عمان نیز به عنوان پلی فرهنگی و اجتماعی، در تقویت روابط دو کشور تاثیر بسزایی داشته است. بهشتی‌پور در ادامه به این عامل مهم در مناسبات میان تهران و مسقط نیز اشاره کرد که در سال‌های پس از انقلاب، عمان بارها به عنوان واسطه‌ای قابل اعتماد در روابط پرتنش ایران و امریکا نقش‌‌آفرینی کرده است از جمله در مبادله زندانیان، انتقال پیام‌‌ها و حتی فراهم کردن زمینه مذاکراتی که در نهایت به توافق برجام منجر شد. (مذاکرات اولیه برجام در اواخر دولت محمود احمدی‌نژاد و در زمان وزارت علی‌‌اکبر صالحی، وزیر امور خارجه وقت در مسقط آغاز شد.) به باور بهشتی‌پور عمان همچنین در تبادل پیام‌‌هایی میان باراک اوباما و رهبر ایران و نیز همچنین در زمان دولت حسن روحانی نقشی کلیدی ایفا کرده است. حتی در دولت ابراهیم رییسی نیز عمان واسطه‌ای برای انتقال پیام‌ها میان دو طرف بوده است. هر چند که انتقال پیام در این دوره به شکلی بود که دو طرف یعنی تهران و واشنگتن نکات مورد نظر خود را به واسطه عمانی انتقال می‌دادند و در فضایی منفک از یکدیگر این تبادل پیام صورت می‌گرفت. بهشتی‌پور در ادامه گفت‌وگوی خود با «اعتماد» گفت که اما با وجود روابط سیاسی نزدیک، همکاری‌های اقتصادی ایران و عمان به اندازه‌ای که انتظار می‌‌رفت، پیشرفت نکرده است. به باور او موانع اصلی این موضوع نیز تحریم‌های بانکی و اقتصادی علیه ایران و مشکلات مرتبط با اف‌ای‌تی‌اف است. لذا این عوامل مانع از گسترش مبادلات تجاری و بانکی میان دو کشور شده‌اند. این کارشناس مسائل بین‌الملل اما در ادامه به «اعتماد» گفت: در سفر اخیر وزیر امور خارجه عمان به ایران، اعلام شد که پیام سلطان عمان به رییس‌جمهور ایران منتقل شده است. بنابراین به نظر می‌رسد که این پیام به روابط دوجانبه میان طرفین اشاره دارد. شواهد نشان می‌دهد که عمان همچنان علاقه‌مند به حفظ نقش میانجیگرانه خود است، اما ادامه این روند مستلزم تعهدات متقابل میان ایران و طرف‌های مقابل غربی است.
بهشتی‌پور در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در این باب که اساسا گزاره ازسرگیری مذاکرات میان تهران و واشنگتن و میان تهران و مسقط طی این سفر چقدر محتمل است، گفت: توجه به شرایط کنونی، به نظر می‌‌رسد که مذاکره - چه مستقیم و چه غیرمستقیم -اجتناب‌ناپذیر است و بدون مذاکره، هیچ تحریمی لغو نخواهد شد و پیشرفتی حاصل نمی‌شود. بنابراین اهمیت دارد که دو طرف به درکی مشترک از شرایط برسند و برای حل چالش‌ها از مسیر دیپلماتیک بهره بگیرند، اما بنا بر تاکیدات مقامات ایرانی در این خصوص رایزنی‌هایی میان تهران و مسقط صورت نگرفته است. بهشتی‌پور در ادامه به اظهارنظر آقای احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی اشاره کرد که گفته بود: توپ در زمین طرف غربی است. به باور بهشتی‌پور به نظر می‌رسد می‌توان از این موضع‌گیری این‌گونه برداشت کرد که چنانچه طرف غربی به تعهدات خود بازگردد ایران نیز به تعهدات بازمی‌گردد، اما نکته اینجاست که بدون گفت‌وگو و مذاکره این امر نیز میسر نیست.بهشتی‌پور در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در این رابطه که چه موضوعاتی در خصوص تحولات اخیر سوریه میان طرف‌های عمانی و ایرانی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، گفت: سیاست خارجی عمان همواره با رویکردی محتاطانه و بر مبنای بی‌طرفی همراه بوده است، به ویژه در موضوعات پیچیده و حساس منطقه‌ای مانند بحران سوریه. اما بر اساس شواهد و آنچه در سیاست خارجی عمان طی سال‌ها شاهد بودیم مسقط نه مایل و نه قادر است که در تحولات سوریه نقش‌‌آفرینی کند. حتی اگر عمان تمایلی به ایفای نقش داشته باشد، امکانات و شرایط لازم برای تاثیرگذاری در بحران سوریه را ندارد. با این حال، بعید نیست که عمان به دنبال آگاهی از مواضع ایران در قبال آینده دولت بشار اسد باشد و تلاش کند دیدگاه ایران درباره آینده سوریه را بهتر درک کند. بهشتی‌پور در ادامه این را هم گفت که این تصور که ایران در موضوع سوریه موضعی ندارد، اشتباه است. برای نمونه، بیانات اخیر مقام معظم رهبری که در آن به نقش جوانان غیور سوری در اخراج امریکا از منطقه اشاره شد، نشان‌دهنده موضع‌گیری صریح ایران در عالی‌‌ترین سطح کشور است. چنین اظهاراتی نه تنها جهت‌‌گیری سیاست خارجی ایران را روشن می‌کند، بلکه واکنش‌هایی را نیز از سوی طرف‌‌های مقابل به همراه دارد. برای مثال اظهارات اخیر احمد الشرع یا جولانی مبنی بر همکاری با کشورهایی نظیر روسیه به عنوان حامی پیشین اسد و همچنین عربستان و امارات، اما نه ایران، نشان‌دهنده واکنشی به موضع‌گیری ایران و پیامدهای آن است. به باور بهشتی‌پور با توجه به ماهیت سیاست خارجی عمان، انتظار نمی‌‌رود که این کشور بتواند یا بخواهد نقش فعالی در سوریه ایفا کند، اما در یمن، وضعیت متفاوت است. عمان و ایران در یمن منافع مشترکی دارند و عمان می‌تواند در این زمینه نقش‌‌آفرینی موثری داشته باشد. بعید نیست که در مذاکرات میان تهران و مسقط، موضوع یمن یکی از محورهای اصلی گفت‌وگو باشد، به ویژه با توجه به حملات اخیر یمن به اسراییل و پیامدهای احتمالی آن در منطقه. در حالی که عمان نمی‌تواند تاثیر قابل توجهی بر تحولات سوریه بگذارد، همکاری در موضوع یمن به دلیل اشتراک منافع و موقعیت ژئوپلیتیک عمان، بسیار محتمل است.