بزرگنمايي:

راه ترقی - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مهدی زارع| اعلام سخنگوی دولت در نشست خبری 18 دی‌ماه 1403 درباره تعیین محل پایتخت جدید ایران در سواحل مکران در جنوب شرقی ایران مسئله انتقال پایتخت را به مرحله جدیدی وارد کرد. عوامل مختلفی در مناسب‌بودن این مکان نقش دارند. هنوز مشخص نشده که دولت چطور به این جمع‌بندی قطعی رسیده است. سواحل مکران به‌عنوان محل پایتخت جدید از دیدگاه‌های مختلفی قابل بررسی است:

- موقعیت جغرافیایی و دسترسی سواحل مکران در ساخل خلیج عمان امتداد دارد و با ویژگی‌های منحصربه‌فرد جغرافیایی ازجمله دشت‌های ساحلی و مناطق کوهستانی و نزدیکی آن به مسیرهای دریایی بین‌المللی می‌تواند تجارت و فعالیت‌های اقتصادی را تسهیل کند. فاصله آن از مراکز عمده جمعیتی کنونی ایران مانند تهران ممکن است چالش‌هایی را از نظر دسترسی برای حکومت و مدیریت ایجاد کند. یک پایتخت ایدئال باید در مرکز قرار گیرد تا دسترسی عادلانه را برای شهروندان مناطق مختلف تضمین کند. البته در ایران مرکز کشور مشکل دسترسی به آب دارد.
- دوام اقتصادی ایجاد یک سرمایه جدید مستلزم سرمایه‌گذاری درخورتوجه در زیرساخت‌ها، ازجمله حمل‌ونقل، خدمات شهری و خدمات عمومی است. منطقه مکران با توجه به سواحل خود ظرفیت توسعه اقتصادی دارد که می‌تواند از فعالیت‌های بندری و گردشگری حمایت کند. مکران درحال‌حاضر فاقد زیرساخت‌های لازم در مقایسه با مناطق توسعه‌یافته‌تر مانند تهران یا اصفهان است. صرفه اقتصادی ساخت یک سرمایه جدید در اینجا به سرمایه‌گذاری درخورتوجه و برنامه‌ریزی بلندمدت برای توسعه اقتصاد منطقه بستگی دارد.
- ملاحظات محیط‌زیستی ساحل، فرصت‌ها و چالش‌ها را ارائه می‌دهد. از یک سو زیبایی‌های طبیعی سواحل مکران می‌تواند باعث جذب گردشگر شود. از سوی دیگر، نگرانی‌های محیط‌زیستی و مخاطرات طبیعی مانند زلزله و سونامی و همچنین فرسایش سواحل، حفظ زیستگاه و اثر تغییرات اقلیمی باید مورد توجه قرار گیرد. برنامه‌ریزی شهری پایدار برای کاهش اثرات منفی محیط‌زیستی در حین توسعه یک پایتخت جدید ضروری است.
- ثبات و امنیت سیاسی برای هر پایتختی حیاتی است. منطقه جنوب شرق ایران به دلیل نزدیکی به مرزهای پاکستان و افغانستان با چالش‌های امنیتی مختلفی مواجه است که در سال‌های اخیر مشکلات امنیتی به‌ویژه در استان سیستان‌وبلوچستان ما ایجاد کرده است. ایجاد پایتخت در این منطقه باید با حفظ ملاحظات امنیتی انجام شود.
- اهمیت فرهنگی یک پایتخت جدید باید به طور ایدئال منعکس‌کننده هویت ملی و میراث فرهنگی باشد. منطقه مکران، تاریخی غنی و متأثر از فرهنگ‌های مختلف در طول قرن‌ها دارد، ولی در ایران قرن‌های بیستم و بیست‌ویکم، اهمیت فرهنگی شهرهای بزرگ ایران را از دیدگاه‌ نمادین نداشته است. پیامدهای فرهنگی جابه‌جایی پایتخت باید به دقت مورد توجه قرار گیرد تا وحدت ملی تضمین شود.
- نیازهای توسعه زیرساخت برای هر پایتخت جدید، زیرساخت‌های قوی برای حکمرانی مؤثر و کیفیت زندگی ساکنان حیاتی است. این شامل شبکه‌های حمل‌ونقل (جاده‌ها، فرودگاه‌ها)، سامانه‌های ارتباطی (اتصال به اینترنت)، امکانات مراقبت‌های بهداشتی، مؤسسات آموزشی و توسعه‌های مسکن است. وضعیت کنونی زیرساخت‌ها در منطقه مکران، قبل از اینکه بتواند به‌عنوان یک سرمایه ملی به طور مؤثر عمل کند، نماد توسعه‌نیافتگی است.
- چالش‌های مهم مطرح‌شده نیاز به بررسی کامل دارد؛ ازجمله دسترسی جغرافیایی، دوام اقتصادی، پایداری محیط‌زیستی، ثبات سیاسی، اهمیت فرهنگی و نیازهای توسعه زیرساختی. یک مطالعه امکان‌سنجی دقیق شامل کارشناسان از زمینه‌های مختلف قبل از اتخاذ چنین تصمیمی ضروری است. از این نظر چگونه تصمیم‌گیری برای انتخاب پایتخت جدید برای یک کشور معنادار است. انتخاب پایتخت جدید برای یک کشور، یک تصمیم مهم است که شامل چندین لایه توجه است که هم نیازهای عملی و هم معانی نمادین را منعکس می‌کند. این فرایند را می‌توان از طریق چندین عامل کلیدی درک کرد:
- ملاحظات جغرافیایی: یکی از دلایل اصلی جابه‌جایی یا تأسیس پایتخت جدید، مرکزیت جغرافیایی است. یک پایتخت در مرکز، نماد وحدت و دسترسی است و ‌تضمین می‌کند که تمام مناطق کشور از نظر دسترسی در دولت احساس نمایندگی می‌کنند. به‌عنوان مثال، انتخاب ابوجا در نیجریه به‌عنوان پایتخت با هدف ارتقای وحدت ملی در کشوری با گروه‌های قومی و مذهبی مختلف بود. به طور مشابه، مادرید به دلیل موقعیت مرکزی آن در شبه‌جزیره ایبری که به کاهش تعصبات منطقه‌ای کمک کرد، می‌تواند به‌عنوان پایتخت اسپانیا عمل کند.
- پویایی جمعیت: تراکم جمعیت نقش مهمی در انتخاب پایتخت دارد. اغلب، پایتخت‌ها بر‌اساس وضعیت آنها به‌عنوان مراکز عمده جمعیتی انتخاب می‌شوند که می‌توانند حکمرانی و اداره را تسهیل کنند. به‌عنوان مثال سئول، پایتخت کره جنوبی، نزدیک به 20 درصد از جمعیت این کشور را در خود جای داده ‌ که آن را نه‌تنها به یک قطب سیاسی، بلکه مرکز اقتصادی نیز تبدیل کرده است. تمرکز مردم در این شهرها امکان حکمرانی کارآمدتر و تخصیص منابع را فراهم می‌کند.
- ارتباطات سیاسی: فرایند تصمیم‌گیری ممکن است شامل مذاکرات سیاسی و مصالحه میان ذی‌نفعان مختلف نیز باشد. در ایالات متحده، تأسیس واشنگتن دی‌سی به‌عنوان پایتخت ملی نتیجه سازش بین ایالت‌های شمالی و جنوبی در سال‌های اولیه تأسیس جمهوری بود. این جنبه نشان می‌دهد که چگونه پویایی سیاسی می‌تواند در جایی که قدرت در یک ملت متمرکز است، اثر بگذارد.
- بازنمایی نمادین: پایتخت اغلب مظهر هویت و ارزش‌های ملی است؛ بنابراین انتخاب آن دارای وزن نمادین است. نام «نای پی ‌تاو» در میانمار به «محل پادشاهان» ترجمه می‌شود‌ که نشان‌دهنده آرزوها برای ثبات حکومت در دوران گذار از حکومت نظامی به دموکراسی است. چنین نمادهایی می‌تواند به تقویت غرور ملی و انسجام در میان شهروندان کمک کند.
- زمینه تاریخی: رویدادهای تاریخی اغلب تصمیمات مربوط به شهرهای پایتخت را شکل می‌دهند. پس از اتحاد مجدد دو آلمان در سال 1990، برلین به دلیل اهمیت تاریخی آن به‌عنوان پایتخت قبلی آلمان قبل از تقسیم در طول جنگ سرد، به جای بن به‌عنوان پایتخت انتخاب شد. این تصمیم منعکس‌کننده ملاحظات لجستیکی و البته تاریخی بین شهروندان آلمانی بوده است.
- توسعه دسترسی و زیرساخت: هنگام انتخاب یک پایتخت جدید، ملاحظات مربوط به توسعه زیرساخت‌ها بسیار مهم است. یک پایتخت تازه‌تأسیس یا جابه‌جا‌‌شده باید دارای شبکه‌های حمل‌ونقل، سیستم‌های ارتباطی و خدمات عمومی کافی برای پشتیبانی مؤثر از عملکردهای دولتی باشد. حرکت برزیل از ریودوژانیرو به برازیلیا با هدف ارتقای توسعه در مناطق کم‌جمعیت داخلی و در‌عین‌حال ایجاد زیرساخت‌های مدرن متناسب با نیازهای اداری انجام شد.
‌ساخت یک پایتخت جدید مستلزم سرمایه‌گذاری مالی درخور‌توجه، برنامه‌ریزی گسترده و تعهد بلندمدت است. برای درک سرمایه‌گذاری بالقوه مورد نیاز برای پایتخت جدید ایران، می‌توان ‌ تجربیات اندونزی و مصر که هر دو پروژه‌های مشابهی را در سال‌های اخیر آغاز کرده‌اند، مقایسه کرد.
- اندونزی احداث پایتخت جدید نوسانتارا Nusantara واقع در شرق جزیره کالیمانتان را آغاز کرده است. این اقدامی برای کاهش ازدحام در جاکارتا است که با چالش‌های محیط‌زیستی شدید و ازدحام جمعیت مواجه است. هزینه‌های تخمینی ساخت این پایتخت جدید حدود 32 میلیارد دلار است. این رقم جنبه‌های مختلفی از‌جمله توسعه زیرساخت‌ها (جاده‌ها و سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی)، مسکن، ساختمان‌های دولتی و تأسیسات را در بر می‌گیرد. انتظار می‌رود بودجه مزبور از منابع متعددی از‌جمله بودجه دولتی، سرمایه‌گذاری‌های خصوصی و مشارکت‌های بین‌المللی تأمین شود. دولت اندونزی برنامه‌هایی را برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی برای کمک به تأمین مالی این پروژه نشان داده است. برنامه‌ریزی در چندین مرحله با هدف تکمیل تا سال 2045 انجام شده است.
- مصر ساخت «پایتخت اداری جدید» را در شرق قاهره با هدف کاهش ازدحام در پایتخت کنونی و در‌عین‌حال فراهم‌کردن امکانات مدرن برای حکمرانی از حدود 10 سال قبل انجام می‌دهد. هزینه پیش‌بینی‌شده برای پایتخت اداری جدید مصر تقریبا 58 میلیارد دلار است. این شامل هزینه‌های مربوط به ساخت ساختمان‌های دولتی، مناطق مسکونی، مدارس، بیمارستان‌ها و زیرساخت‌های گسترده مانند جاده‌ها و شبکه‌های حمل‌ونقل می‌شود. مشابه رویکرد اندونزی، مصر بر ترکیبی از بودجه دولتی و سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی تکیه کرده است. علاوه‌بر‌این منابع مالی درخور‌توجهی از بانک‌های داخلی و همچنین وام‌های بین‌المللی تأمین شده است. ساخت‌وساز در سال 2015 با یک هدف بلندپروازانه برای تکمیل در مدت یک دهه آغاز شد. با این حال، زمان‌بندی بر‌اساس شرایط اقتصادی و در دسترس بودن بودجه تغییر می‌کند.
- محدوده سرمایه‌گذاری تخمینی برای پروژه پایتخت جدید ایران، بین حدود 30 تا 60 میلیارد دلار بر‌اساس تحلیل مقایسه‌ای با دو مورد اندونزی و مصر به نظر می‌رسد. عوامل مؤثر بر این محدوده شامل نیازهای خاص جغرافیایی ایران، شرایط زیرساختی موجود، الزامات برنامه‌ریزی شهری و عوامل اجتماعی-اقتصادی منحصر‌به‌فرد کشور است.
انتخاب پایتخت جدید شامل فرایندهای تصمیم‌گیری چند‌وجهی است که موقعیت جغرافیایی، پویایی جمعیت، مذاکرات سیاسی، بازنمایی نمادین هویت ملی، بافت تاریخی و ملاحظات زیرساختی را در بر می‌گیرد. هر‌یک از عوامل به طور معناداری به این امر کمک می‌کند که پایتخت جدید تا چه اندازه به‌عنوان مقر حکومت و نماد وحدت ملی به هدف خود عمل کند. نگارنده طرفدار انتقال پایتخت از تهران است، ولی انتظار می‌رود تا تعیین و اعلام محل پایتخت جدید، بحث و نقد کارشناسان و نخبگان رخ دهد و نه به صورت یک جمع‌بندی مدیریتی نزد گروهی محدود که فعلا یا قبلا در دولت حاضر هستند یا بوده‌اند.