بزرگنمايي:

راه ترقی - ایرنا / سفر مسعود پزشکیان به مسکو از این جهت قابل اهمیت است که قرار است موافقت‌نامه جامع همکاری‌های دو کشور به امضا برسد. در واقع این اولین بار نیست که در دوران جمهوری اسلامی بین ایران و روسیه قرارداد راهبردی به امضا میرسد بلکه اولین اقدام در این زمینه در دولت سازندگی صورت گرفت.
مسعود پزشکیان، رئیس جمهور طبق برنامه ریزی های اعلام شده تا کمتر از ده روز دیگر عازم مسکو، پایتخت روسیه می شود. رئیس جمهور قبل از رسیدن به روسیه اقامت و گفتگوی دو روزه در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان خواهد داشت و با امامعلی رحمان، رییس جمهور این کشور ملاقات خواهد کرد. ایران و تاجیکستان دو کشور همزبان با فرهنگ مشترک و مردمانی علاقمند به یکدیگر هستند که میبایستی تا کنون روابطی را در سطح عالی تجربه میکردند ولی عوامل مختلفی باعث شده که انتظارات مردمان دو کشور برآورده نشود. هرچند جای شکرش باقی است که اخیرا با تلاش های سفارت جمهوری اسلامی و دستگاه دیپلماسی، روابط رونق گرفته و اعتماد سازی در حال شکل گیری است.
سفر مسعود پزشکیان به مسکو از این جهت قابل اهمیت است که قرار است موافقت‌نامه جامع همکاری‌های دو کشور به امضا برسد. در واقع این اولین بار نیست که در دوران جمهوری اسلامی بین ایران و روسیه قرارداد راهبردی به امضا میرسد بلکه اولین اقدام در این زمینه در دولت سازندگی صورت گرفت و مرحوم هاشمی رفسنجانی در سفری به مسکو چنین قراردادی را با رییس جمهور فعلی روسیه به امضا رساند.
میتوان گفت که قرارداد اول بیشتر بر همکاریهای دفاعی متمرکز بود و به نظر میرسد مدت زمان آن به سر آمده است. میتوان گفت که قرارداد راهبردی جدید بر پایه همان قرار داد قبلی نوشته شده و در واقع مکمل قرار داد گذشته است که البته علاوه بر بندهای مربوط به همکاری های دفاعی، بندهای دیگری در زمینه های دیگر و از جمله اقتصادی به آن افزوده شده است. احتمالا این قرارداد باید جامع تر از قرارداد راهبردی قبلی باشد.

البته از این نکته نباید غفلت کرد که همزمانی امضای قرار داد راهبردی ایران و روسیه با آغاز گفتگوهای جامع ایران و اروپا بدون حساسیت نخواهد بود به ویژه آنکه در دو سال اخیر اروپایی ها نسبت به همکاری نظامی ایران و روسیه، حساسیت بسیاری نشان داده و با استناد به همین همکاری ها در جنگ اوکراین (که ایران آن را رد می کند) روابط را تیره تر کرده و حتی تحریمهایی را بر شرکت های هواپیمایی، کشتی های ایرانی، بنادر و اشخاص تحمیل کرده اند.
علاوه بر امضای قرارداد راهبردی اهمیت این سفر دلایل دیگری هم میتواند داشته باشد. رخدادهای مهم سوریه که به سقوط نظام بشار اسد منتهی و منجر به تحولات ژئوپلیتیکی در منطقه شد از جمله مسائل مورد گفتگو خواهد بود.
ضمن اینکه دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب آمریکا چند روز بعد از سفر رییس جمهور ایران به مسکو وارد کاخ سفید خواهد شد و ریاست جمهوری او تاثیرات قابل توجهی بر روسیه و جمهوری اسلامی ایران خواهد داشت.
روسیه بسیار امیدوار است که با حضور ترامپ در قدرت، همانطوریکه از سوی رییس جمهور جدید امریکا قول داده شده، آتش بس بین اوکراین و روسیه برقرار شود و ولادیمیر پوتین بتواند به مردم کشورش بیان کند که به رغم تلفات و خسارات جانی و مالی سنگین، پیروز این جنگ بوده است. همچنین قرار است رابطه با آمریکا بهبود یابد و تحریمها برداشته شود. با این تحولات، پوتین می تواند بگوید که اجازه نداد اوکراینی که قرار بود به عضویت پیمان اتلانتیک شمالی درآید و روسیه را هم مرز با ناتو کند در طرح خود پیروز شود. هر چند که این نکته قابل ذکر است بخاطر این جنگ در همسایگی روسیه دو کشور فنلاند و سوئد که هر دو جمعا مرزهای طولانی تری با روسیه دارند به عضویت ناتو در آمدند.
مورد دیگر گفتگو بین روسای جمهور ایران و روسیه، مسئله هسته ای ایران و مذاکرات ایران با اروپا و آمریکا خواهد بود. از آنجا که روسیه عضوی از ترکیب اولیه حاضر در برجام یعنی 5+1 است مقامات روسی این انتظار را دارند که از نزدیک در جریان تحولات مربوط به گفتگوهای ایران با غرب قرار گیرند. حضور دونالد ترامپ در قدرت و تاثیرات منطقه ای آن نیز مورد توجه دو طرف در مذاکرات خواهد بود.
بر خلاف روسیه که حضور ترامپ در قدرت را یک فرصت عالی تلقی میکند و آثار آن از هم اکنون پدیدار شده به گونه ای که در دو روز گذشته سفیر امریکا در مسکو علاقمندی خود را برای توسعه رابطه با روسیه اعلام کرده ولی برای جمهوری اسلامی ایران بر اساس شواهد و نظر تحلیلگران میزان تهدیدات بر فرصتها برتری دارد. هر چند که اگر با توجه به تحولات ژئوپلیتیکی منطقه ای مسائل با دقت مورد بررسی، کنکاش و موشکافی قرار گیرد تبدیل تهدید به فرصت نیز تا حد قابل توجهی امکان پذیر است. نه تنها امکانپذیر است بلکه میتوان تا حد بالایی وزن ژئوپلیتیکی کاهش یافته در ماههای اخیر را جبران کرد.
برای رسیدن به این هدف توجه به این نکته خوب است که گفتگوهای ایران و غرب و بویژه امریکا آنقدر برای کشورهای حوزه پیرامونی ایران حساس است که هر واسطه ای در ابتدا منافع خود را در این میانجیگریها دنبال می کند.
آنچه برای نگارنده مسلم است این است که اکثر کشورهای حوزه پیرامونی ایران از نتیجه بخش شدن گفتگوهای ایران و غرب دل خوشی نخواهند داشت زیرا که رفع تحریم ها و گشایش فعالیت های اقتصادی، تجاری، صدور هر چه بیشتر انرژی و جذب سرمایه ها بر وزن ژئوپلیتیکی ایران خواهد افزود و توجهات و فرصت ها را به خود جلب می کند.
خوب است که با توجه به تحولات ناخوشایند در غرب کشور و بهبود تدریجی روابط با تاجیکستان قبل از سفر به این کشور طرح نوعی رابطه راهبردی با تاجیکستان نیز مورد بررسی قرار گیرد که در گفتگوهای صورت گرفته دوشنبه در صورت تایید طرف تاجیکی مطرح و در آینده بر روی این طرح نیز کار شود. باید تلاش کرد روزنه های بسته شده در غرب کشور را با ایجاد روزنه های جدید در بخش دیگر حوزه تمدنی تا حدی جبران کرد بویژه آنکه تحولات سوریه بر امنیت شرق احتمالا بی تاثیر نخواهد بود و آثار اولیه آن نیز پدیدار گشته است. لذا اولویت همکاری با کشورهایی همچون تاجیکستان، ازبکستان و حتی پاکستان هم باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد.
باید منتظر بود و دید که توافق راهبردی با روسیه و دیگر گفتگوها در این سفر چه اندازه میتواند گره گشا و در روابط دو کشور و نیز گفتگوهای هسته ای ایران و غرب تاثیرگذار باشد.