بزرگنمايي:

راه ترقی - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
فارن افرز| در دسامبر 2024، گروهی از شورشیان به رهبری «هیئت تحریرالشام» (HTS) بشار اسد را سرنگون و یک دولت موقت برقرار کردند. اکنون کشورهای خارجی در تلاشند تا رهبران دوفاکتوی سوریه را به سوی یک حکومت فراگیرِ عاری از انتقام‌جویی‌های فرقه‌ای و دور از اشکال افراطی اسلام‌گرایانه هدایت کنند. رهبر «هیئت تحریرالشام» و رئیس‌جمهور انتقالی سوریه یعنی «احمد الشرع» (که پیش ‌ازاین به نام «ابو محمد‌الجولانی» معروف بود) آشکارا از این نگرش پشتیبانی کرده است.
اما بسیاری از ناظران نسبت به وعده‌های او برای تقسیم قدرت بدبین هستند؛ زیرا «هیئت تحریرالشام» به عنوان زیرشاخه‌ای از القاعده کار خود را آغاز کرد و از سوی بسیاری از کشورهای غربی به‌عنوان یک سازمان تروریستی دسته‌بندی ‌شده است. «نفیسه حمید» دانشمند علوم شناختی و محقق مرکز کینگز کالج لندن، «نیلز مالوک» دانشمند علوم رفتاری در مدرسه اقتصادی لندن، «برادریک مک‌دونالد» پژوهشگر دانشگاه آکسفورد و «رهاف آلدوغلو» مدرس دانشگاه لنکستر در مقاله 31ژانویه در «فارن افرز» نوشتند، کمک به سوریه برای شکستن چرخه خشونت و سرکوب مستلزم درکی از این مساله است که چگونه اعضای «هیئت تحریر‌الشام» و دیگر شورشیان این نزاع را درک کرده و چه چیزی به آنها انگیزه می‌دهد.
ما با صدها نفر از مبارزان شورشی سابق و فعال در سوریه – از جمله اعضای «هیئت تحریر‌الشام» - در ماه‌های منتهی به حمله‌ای که اسد را سرنگون کرد، مصاحبه و نظرخواهی کردیم. یافته‌های ما نشان می‌دهد که برای بازیگران خارجی که به دنبال نفوذ بر گروه‌های شورشی هستند، برخی ابزارهای دیپلماتیک ممکن است نتیجه عکس داشته باشد. به‌ویژه، زمانی که دولت‌های خارجی مشوق‌های اقتصادی سنتی را به این گروه‌ها ارائه می‌کنند، می‌تواند ناخواسته مشروعیت رهبران عمل‌گرا را تضعیف کند. کشورهای خارجی که می‌خواهند سوریه‌ای امن و فراگیر را ببینند، به‌جای تاثیرگذاری بر دمشق از طریق سرمایه‌گذاری یا معاملات تجاری، بهتر است از ژست‌های دیپلماتیک نمادین و ارائه کمک‌های بشردوستانه بی‌قیدوشرط استفاده کنند. بدون کمک خارجی یا با نوع نادرستی از کمک‌های خارجی، سوریه به‌احتمال‌زیاد به جنگ داخلی بازخواهد گشت یا زیر نگین یک مستبد دیگر قرار خواهد گرفت.
شورشیان به‌عنوان «بازیگران فداکار»
اسد توسط یک ائتلاف سست متشکل از سه سازمان که سابقه جنگ با یکدیگر را دارند سرنگون شد: «هیئت تحریر‌الشام»، «ارتش ملی سوریه» (SNA) که یک میلیشیای تحت حمایت ترکیه است و «اتاق عملیات جنوب» (SOR) که گروهی از مبارزان جنوب کشور است. برخلاف «هیئت تحریر‌الشام»، دو گروه دیگر توسط دولت‌های غربی به عنوان سازمان‌های تروریستی تلقی نمی‌شوند و بیشتر ملی‌گرا هستند تا اسلام‌گرا. «هیئت تحریر‌الشام» بزرگ‌ترین و سازمان‌یافته‌ترین گروه در حمله به اسد بود؛ اما جنگجویان «ارتش ملی سوریه» و «اتاق عملیات جنوب» هم نقش مهمی داشتند و حتی قبل از «هیئت تحریر‌الشام» به حومه دمشق رسیدند. بسیاری از ناظران تردید دارند که دولت جدید به رهبری «هیئت تحریر‌الشام» نماینده همه بازیگران مسلح در سوریه باشد، چه رسد به جامعه گسترده‌تر سوریه. اگرچه الشرع و برخی از رهبران «ارتش ملی سوریه» و «اتاق عملیات جنوب» قصد خود را برای انحلال تشکیلات نظامی موجود و ایجاد یک ارتش ملی جدید اعلام کردند، اما باید دید که آیا الشرع به‌طور معناداری قدرت را تقسیم خواهد کرد یا خیر؟ او قبلا چندین پست کلیدی را در ارتش ملی جدید با وفادارانی از «هیئت تحریر‌الشام» و گروه‌های نزدیک و هم‌پیمانش پر کرده است.
یکی از جنگجویان «ارتش ملی سوریه» پیش‌بینی کرد که الشرع «در عرض سه ماه قدرت را تحکیم خواهد کرد». همچنین مشخص نیست که الشرع تا چه زمانی در سمت خود به عنوان رئیس‌جمهور سوریه باقی خواهد ماند. در دسامبر، او اعلام کرد که ممکن است چهار سال طول بکشد تا انتخابات جدید سازمان‌دهی شود. «هیئت تحریر‌الشام» تنها منبع بالقوه مشکل نیست. حمایت آشکار ترکیه از جناح‌های درون «ارتش ملی سوریه» مانع بزرگ دیگری برای تشکیل یک دولت متحد است. ترکیه مدت‌هاست به دنبال گسترش نفوذ منطقه‌ای خود، استفاده از مبارزان سوری برای انجام و پیشبرد خواسته‌های خود و جلوگیری از ایجاد یک منطقه خودمختار کردی در سوریه بوده است. ترکیه با پرداخت حقوق «ارتش ملی سوریه» و تامین تجهیزات نظامی این گروه، جناح‌گرایی را تقویت می‌کند.
در ژانویه، ترکیه با اعلام افزایش حقوق برخی از اعضای این گروه، نفوذ خود بر «ارتش ملی سوریه» را تبلیغ کرد. بخش‌هایی از «ارتش ملی سوریه» از انحلال رسمی و پیوستن به یک ارتش ملی جدید بیزارند، زیرا این به معنای کنار گذاشتن بخشی از خودمختاری‌شان، تسلیم شدن به رقبای خود در «هیئت تحریرالشام» و کنار گذاشتن حقوق بالاتر و قابل‌اعتمادتری است که ترکیه پرداخت می‌کند. با نامشخص بودن آینده سوریه، بسیاری از رهبران خارجی برای شکل دادن به دولت جدید این کشور عجله دارند. به‌طور معمول، دولت‌ها از ابزارهایی مانند تحریم‌ها، کمک‌های خارجی و معاملات تجاری برای تاثیرگذاری بر یکدیگر استفاده می‌کنند.

چنین مشوق‌هایی فرض می‌کنند که همه بازیگران درگیر، بازیگرانی منطقی هستند که هزینه‌ها و منافع را برای بهینه‌سازی منافع شخصی خود می‌سنجند. اما چنین ابزارهایی می‌توانند نتیجه معکوس داشته باشند وقتی به آنچه می‌توان «بازیگران فداکار» نامید، ارائه شود: یعنی افرادی که حاضرند برای آنچه ارزش‌های مقدس می‌دانند، بجنگند و بمیرند. طبق نظرسنجی‌ها و مصاحبه‌های ما، 94درصد از شورشیان سوری، از جمله کسانی که در حمله به دمشق شرکت کردند، هدف از آزادی سوریه از اسد را «ارزشی مقدس» می‌دانستند. نیازی نیست «ارزش مقدس» مذهبی باشد. اگرچه اکثر شورشیان نمونه ما مذهبی بودن را گزارش کردند، اما دینداری به‌طورکلی از نظر آماری تمایل آنها برای رنج کشیدن به‌منظور رسیدن به هدفشان را پیش‌بینی نمی‌کرد.
فداکارترین بازیگران - یعنی فداکارترین و خشن‌ترین مبارزان- کسانی بودند که از نظر سیاسی «قربانی شده» بودند و معتقد بودند که می‌توانند به‌طور جمعی به اهداف خود برسند. به‌طور خلاصه، آنهایی که از لحاظ اخلاقی بسیار آزرده‌خاطر و معتقد بودند که مبارزه می‌تواند بی‌عدالتی‌هایی را که با آنها روبه‌رو شده‌اند اصلاح کند، بیش از همه مایل بودند که برای آرمان خود بکشند یا بمیرند.
پیگیری عجیب سرنگونی اسد باعث شد بسیاری از مبارزان، به‌ویژه آنهایی که برای سازمان‌هایی بدون برچسب‌های تروریستی می‌جنگیدند، گروه متبوع خود را تغییر دهند و به آن گروهی که فکر می‌کنند موثرترین آنها علیه رژیم است، بپیوندند. بسیاری حتی بین گروه‌های مسلح اسلام‌گرا و سکولار حرکت می‌کردند. تعهد آنها به ایدئولوژی سیاسی‌شان اغلب در درجه دوم هدف آزادسازی سوریه قرار داشت. اعضای «ارتش ملی سوریه» در مصاحبه‌هایی ابراز تمایل کردند که با سایر گروه‌ها برای رسیدن به هدف اصلی خود همکاری کنند.
یکی از اعضای «ارتش ملی سوریه» مشارکت بین این گروه و «هیئت تحریرالشام» را یک «ائتلاف استراتژیک موقت» توصیف کرد و افزود که وقتی اسد سرنگون شود، فراموش نخواهد کرد که الشرع «چند نفر از ما را کشته شده است». یکی دیگر از مبارزان «ارتش ملی سوریه» در اواخر سال2023 گفت: «من اکنون با تحریرالشام نخواهم جنگید؛ اما پس از سقوط اسد خواهم جنگید» که البته بر شکنندگی ائتلاف کنونی سوریه و میزانی که شورشیان نارضایتی‌های خود را در جهت دستیابی به ارزش مقدس خود زیر سوال می‌برند، تاکید دارد. چه قبل و چه پس از سرنگونی اسد، درگیری‌های مکرری بین «نیروهای سوریه دموکراتیک»(SDF) به رهبری کردها(گروهی که کنترل منطقه عمدتا خودمختار شمال شرق سوریه را در دست دارد) و جناح‌های «ارتش ملی سوریه» (تحت حمایت ترکیه) وجود داشته است.
ادامه جنگ بین این دو گروه، چشم‌انداز یک سوریه متحد را تهدید می‌کند و الشرع نتوانست «نیروهای سوریه دموکراتیک» را برای پیوستن به ارتش ملی جدید متقاعد کند. اکنون‌که اسد سقوط کرده است، اختلافات ایدئولوژیک بین مبارزان دوباره سر بر خواهد آورد. اهداف سیاسی متفاوت و تاریخچه نبرد درونی آنها می‌تواند به دور دیگری از جنگ داخلی منجر شود. برای اجتناب از این امر، شورشیان باید حول یک ارزش مقدس جدید گرد‌هم ‌آیند: «تشکیل یک دولت عادل و باثبات». رهبران خارجی مشتاق حمایت از چنین هدفی هستند؛ اما نحوه پیشبرد آن می‌تواند بین «صلح پایدار» و «بدبختی مداوم» تفاوت ایجاد کند. وقتی دولت‌ها می‌خواهند بر یکدیگر تاثیر بگذارند، بر انگیزه‌های اقتصادی مانند وعده‌های کمک خارجی، معاملات تجاری یا سرمایه‌گذاری‌های بزرگ تکیه می‌کنند. اما همان‌طور که تحقیقات ما نشان داده است، استفاده از این ابزارهای سنتی می‌تواند اعتبار رهبران سوریه را تضعیف کند.
بازیگران فداکار معمولا از ارزش‌های مقدس خود برای مصالح مادی دست نمی‌کشند. در واقع، بسیاری از شورشیان سوری گروه‌های خود را ترک کردند، زیرا احساس می‌کردند رهبرانشان اغلب توسط قدرت‌های خارجی فاسد شده‌اند. این امر به‌ویژه در میان اعضای «ارتش ملی سوریه» صادق است که فکر می‌کردند برخی از رهبرانشان توسط ترکیه خریداری شده‌اند. آنها به‌عنوان ‌مثال این پرسش را مطرح کردند که چرا مبارزان «ارتش ملی سوریه» برای جنگ در لیبی در کنار شبه‌نظامیانی که ترکیه از آنها حمایت می‌کند، اعزام شده‌اند. رهبرانی که «اعتبار» خود را از دست می‌دهند «اقتدار» خود را از دست می‌دهند. بر اساس نظرسنجی‌های ما، دلیل شماره یک که شورشیان مبارزه خود را رها کردند، این بود که احساس می‌کردند رهبرانشان یکپارچگی اخلاقی خود را از دست داده‌اند. دولت‌های خارجی باید مراقب باشند که به‌عنوان «فاسد‌کننده» یا «خریدار» رهبران سوریه دیده نشوند. کسانی که تصور می‌شود از مزایای خارجی استفاده می‌کنند، توانایی خود را برای شکل دادن به آینده سوریه از دست خواهند داد.
در تحقیقات ما، این جنگجویان خارجی و تندروها - افرادی که بیشترین واحدهای آزمایش‌شده «هیئت تحریر‌الشام» را تشکیل می‌دهند - بودند که به‌احتمال‌زیاد تعهد خود را به رهبران خود مشروط به یکپارچگی اخلاقی می‌دانستند. شورشیان که به‌احتمال‌زیاد یک رهبر را به ظن فساد طرد می‌کنند، به بهترین وجه آموزش‌دیده و مایل به جان باختن برای آرمان خود هستند.
اگر دولت‌های خارجی مایلند بر شورشیان سوریه تاثیر بگذارند، بهتر است امتیازات نمادین اما معنادار مانند باز کردن سفارت‌ها در دمشق، اعزام هیات‌های رسمی به سوریه و به اشتراک گذاشتن اطلاعات محرمانه را پیشنهاد کنند.ایالات‌متحده، به‌نوبه خود، پیش‌تر اطلاعاتی را با «هیئت تحریر‌الشام» در مورد حمله برنامه‌ریزی‌شده داعش به اشتراک گذاشت و جایزه 10میلیون دلاری را برای سر الشرع لغو کرد. هنگامی‌که به بازیگران فداکار امتیازاتی نمادین اما معنادار ارائه می‌شود، آنها کمتر از خشونت حمایت می‌کنند و تمایل بیشتری به سازش دارند. طبیعتا، کشورهای خارجی باید در پاداش دادن به دولت تحت رهبری «هیئت تحریر‌الشام» محتاط باشند.
آنها باید از حرکات نمادین خودداری کنند تا زمانی که دولت جدید به سمت حکومت فراگیر، مانند حفاظت از اقلیت‌ها، حرکت کند. با این‌حال، آنها باید فورا کمک‌های بشردوستانه بدون قید و شرط را برای کاهش درد و رنج مردم سوریه ارائه دهند. تحقیقات ما نشان می‌دهد افرادی که گرسنگی را تحمل می‌کنند یا فاقد سرپناه هستند، با احساس بی‌عدالتی مواجه می‌شوند‌ که انگیزه‌ای قوی برای به دست گرفتن اسلحه است. اطمینان از برآورده شدن نیازهای اساسی مردم سوریه هم کار درستی است و هم راهی برای کمک به پایان دادن به چرخه خشونت است. در درازمدت، سوریه برای بازسازی به ده‌ها میلیارد دلار نیاز خواهد داشت.
دولت‌های خارجی می‌توانند با مشارکت بخشی از اعضای جامعه محلی در تلاش‌های بازسازی، ثبات را در سوریه تقویت کنند تا از دامن زدن به اختلاف‌افکنی ناخواسته جلوگیری کنند و در عوض هویت فرهنگی مشترک را ترویج کنند. انتشار اطلاعات نادرست در سوریه امری رایج است و پس از پنج دهه حکومت خودکامه، مردم سوریه به نهادهای خود اعتماد چندانی ندارند. وفاداران بشار اسد و داعش سعی کرده‌اند با حملات و گسترش تبلیغاتی که دولت جدید را متولی منافع خارجی نشان می‌دهد، آشتی و بازسازی را از بین ببرند. کشورهای دیگر نباید با این تصور بازی کنند. در عوض، کمک‌های بشردوستانه و امتیازات نمادین می‌تواند به مردم سوریه کمک کند تا سیستمی بهتر را جایگزین اسد کنند.
ترجمه محمدحسین باقی