بزرگنمايي:

راه ترقی - تسنیم / دولت‌ها در مواردی ناچار به تغییرات ساختاری در نظام پولی می‌شوند. اما این مداخلات همیشه موفق نبوده‌اند، چراکه اگر اصلاحات پولی بدون اقدامات اقتصادی عمیق‌تر صورت بگیرد، تنها یک تغییر ظاهری و کم‌اثر خواهد بود.
پرونده "باجِ باجه"؛ بخش 198 ـ بلاروس یکی از کشورهایی است که دو بار، در سال‌های 1994 و 2016، تغییرات اساسی در پول ملی خود ایجاد کرد. این تغییرات در پاسخ به تورم افسارگسیخته، کاهش اعتبار پول ملی و مشکلات ساختاری اقتصاد صورت گرفت. اما این اصلاحات چه نتایجی داشت؟ آیا مشکلات را حل کرد، یا فقط شکل جدیدی از همان بحران‌های قبلی را ایجاد کرد؟ و مهم‌تر از همه، آیا نسخه بلاروس برای اقتصاد ایران قابل تطبیق است؟ بررسی این موضوعات می‌تواند شناخت دقیق‌تری از ماهیت اصلاحات پولی و محدودیت‌های آن ارائه دهد.
زمینه‌های اصلاحات پولی در بلاروس؛ چرا این تغییرات ضروری شد؟
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، جمهوری‌های استقلال‌یافته با چالش‌های شدید اقتصادی، تورم، کاهش تولید و بی‌ثباتی پولی مواجه شدند. بلاروس نیز از این قاعده مستثنی نبود. اقتصاد این کشور که تا پیش از استقلال به‌شدت به سیستم مرکزی شوروی وابسته بود، در خلأ یک نظام اقتصادی پایدار قرار گرفت و سیاست‌های اقتصادی نادرست باعث شد که تورم در اوایل دهه 1990 به سطوح سه‌رقمی و چهاررقمی برسد.
اولین اصلاح پولی (1994): ایجاد روبل بلاروس
در سال 1994، دولت بلاروس برای مقابله با بحران تورمی، روبل شوروی را کنار گذاشت و واحد پولی جدیدی تحت عنوان "روبل بلاروس" (BYR) را معرفی کرد. این اقدام قرار بود آغازگر دوران جدیدی از ثبات پولی و استقلال اقتصادی باشد. اما در عمل، دولت نتوانست کنترل درستی بر نقدینگی و سیاست‌های مالی خود داشته باشد. چاپ بی‌رویه پول و حمایت‌های گسترده از صنایع دولتی، که بدون بهره‌وری کافی فعالیت می‌کردند، تورم را مجدداً به سطوح بسیار بالا رساند.
در نتیجه، روبل بلاروس در کمتر از دو دهه، ارزش خود را ده‌ها هزار برابر از دست داد و مردم به‌جای استفاده از پول ملی، به دلار، یورو و روبل روسیه روی آوردند. این روند، که به "دلاریزه‌شدن غیررسمی" معروف است، به‌شدت به نظام پولی و مالی کشور ضربه زد و باعث کاهش کنترل بانک مرکزی بر سیاست‌های اقتصادی شد.
دومین اصلاح پولی (2016): حذف چهار صفر از پول ملی
در سال 2016، دولت بلاروس تصمیم گرفت چهار صفر از پول ملی حذف کند و واحد جدیدی تحت عنوان "روبل جدید بلاروس" (BYN) معرفی شد. این اقدام در پاسخ به مشکلات ناشی از ارقام نجومی در مبادلات روزمره، هزینه‌های بالای حسابداری و کاهش اعتبار پول ملی انجام گرفت. از مهم‌ترین تغییرات این دوره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حذف چهار صفر از روبل بلاروس (10000 BYR قدیمی برابر با 1 BYN جدید شد). معرفی اسکناس‌ها و سکه‌های جدید برای اولین بار پس از استقلال بلاروس. اصلاح نظام حسابداری و سیستم‌های مالی برای هماهنگ شدن با تغییرات جدید. این اقدام در ظاهر، ثبات بیشتری به پول ملی بخشید و استفاده از روبل جدید را در مبادلات رسمی تقویت کرد. اما آیا این تغییرات واقعاً مشکل را حل کرد؟ پاسخ پیچیده‌تر از یک "بله" یا "خیر" ساده است.
نتایج اصلاحات پولی بلاروس؛ موفقیت یا شکست؟
مزایای اصلاحات پولی
کاهش اثرات روانی تورم: کوچک شدن اعداد روی اسکناس‌ها باعث شد که مردم تصور کنند تورم مهار شده است، که در کوتاه‌مدت می‌توانست به افزایش اعتماد عمومی کمک کند. ساده‌سازی تراکنش‌های مالی: حذف صفرها حسابداری را تسهیل کرد، هزینه‌های پردازش سیستم‌های مالی کاهش یافت و روند تجارت داخلی و خارجی ساده‌تر شد. افزایش اعتبار بین‌المللی پول ملی: در مقطعی، حذف صفرها به دولت کمک کرد تا کنترل بهتری بر سیاست‌های پولی داشته باشد و مانع از بی‌ارزش‌تر شدن بیشتر روبل شود. چالش‌ها و مشکلات باقی‌مانده
عدم مهار واقعی تورم: حذف صفرها به‌تنهایی مشکل اصلی، یعنی سیاست‌های پولی ناکارآمد و رشد بی‌رویه نقدینگی، را حل نکرد. پس از مدتی، تورم دوباره افزایش یافت و ارزش روبل جدید نیز به کاهش ادامه داد. هزینه‌های بالای تغییرات: معرفی اسکناس‌های جدید، اصلاح نرم‌افزارهای مالی و تغییر سیستم‌های پرداخت، میلیاردها روبل هزینه داشت که برای اقتصادی با مشکلات مزمن، فشار مضاعفی محسوب می‌شد. تداوم مشکلات ساختاری: وابستگی بلاروس به اقتصاد روسیه، عدم رقابت‌پذیری صنایع دولتی و ناکارآمدی سیاست‌های اقتصادی، باعث شد که اصلاحات پولی نتواند تحولی پایدار در اقتصاد ایجاد کند. آیا مدل بلاروس برای ایران مناسب است؟
اقتصاد ایران، به‌رغم تفاوت‌های بنیادین، شباهت‌هایی با وضعیت بلاروس در دوران بحران دارد. تورم بالا، کاهش ارزش پول، وابستگی اقتصاد به یک منبع اصلی (نفت در ایران، روسیه در بلاروس)، و دلاریزه‌شدن غیررسمی از مهم‌ترین این شباهت‌هاست. آیا حذف صفر از پول ملی می‌تواند راه‌حل مشکلات اقتصادی ایران باشد؟
پاسخ این است: تنها در صورتی که همراه با اصلاحات عمیق ساختاری باشد. حذف صفرها از ریال، اگر بدون تغییر در سیاست‌های پولی، اصلاح نظام بانکی، کنترل نقدینگی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی انجام شود، تنها یک تغییر ظاهری خواهد بود. بدون اصلاحات بنیادی، ایران همان مسیر بلاروس را طی خواهد کرد و مشکلات پس از مدتی بازخواهند گشت. درس‌هایی که ایران می‌تواند از بلاروس بگیرد شامل این موارد است:
حذف صفرها به‌تنهایی مشکل تورم را حل نمی‌کند؛ بلکه باید بخشی از یک برنامه جامع برای مهار نقدینگی و کنترل تورم باشد. هزینه‌های سنگین تغییر واحد پولی باید با دقت محاسبه شود تا به بحران‌های اقتصادی جدید منجر نشود. اعتماد عمومی نقش کلیدی دارد؛ مردم باید باور داشته باشند که این اصلاحات بخشی از یک برنامه پایدار است، نه یک اقدام موقت. اصلاحات پولی باید با اصلاحات اقتصادی کلان هماهنگ باشد، از جمله تقویت نظام بانکی، افزایش بهره‌وری صنایع و کاهش وابستگی به منابع خارجی. جمع‌بندی
تجربه بلاروس نشان می‌دهد که اصلاح پولی، اگر بدون اصلاحات عمیق اقتصادی انجام شود، تنها یک مسکن موقت خواهد بود. اقتصاد ایران، پیش از آنکه به فکر حذف صفرها بیفتد، باید نقدینگی را مهار کند، سیاست‌های اقتصادی نادرست را اصلاح کند و اعتماد عمومی را بازگرداند. در غیر این صورت، همان‌طور که در بلاروس دیده شد، حذف صفرها ممکن است به‌جای حل مشکل، بحران را در قالبی جدید بازتولید کند.