بزرگنمايي:

راه ترقی - آرمان ملی /متن پیش رو در آرمان ملی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
احسان انصاری| آیا روسیه در شرایطی قرار دارد که بتواند بین ایران و آمریکا میانجیگری کند؟ در صورتی که این اتفاق رخ بدهد این کشور چه نفعی خواهد داشت؟ آیا این احتمال وجود دارد که ترامپ نسبت به موضوع مذاکره با ایران رویکرد دیگری در پیش بگیرد؟
«آرمان ملی» برای پاسخ به این سوالات با حسن بهشتی‌پور تحلیل‌گر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است. بهشتی‌پور معتقد است: «گزینه نظامی همیشه روی میز آمریکایی‌ها قرار داشته و هیچ‌ گونه چک سفیدی به طرف ایرانی داده نشده است اما این رویکرد هزینه‌‌‌بر است. به همین دلیل مقامات آمریکایی در دولت اول ترامپ و در زمان وزارت پمپئو تلاش داشتند تا روی اختلافات داخلی در ایران تمرکز کرده و با ایجاد نفاق به دنبال فروپاشی نظام ایران باشند. با این حال وقتی در سال 1401 طرح‌شان شکست خورد و فشار حداکثری که مدنظرشان بود جواب نداد به این نتیجه رسیدند که باید به سمت گزینه نظامی بروند، اما به باور بسیاری از تحلیلگران گزینه نظامی نیز به نتیجه نخواهد رسید و اوضاع را برای آمریکا به مراتب بدتر خواهد کرد. دلیل این امر نیز موقعیت ژئوپلیتیک ایران است. ناامن شدن ایران به معنای ناامن شدن کل منطقه خواهد بود، به همین دلیل ریسک گزینه نظامی بسیار بالاست. از همین‌رو حتی اگر ایران دکترین هسته‌ای‌‌اش را تغییر دهد آمریکا به گزینه نظامی متوسل نخواهد شد، چراکه اولویت اصلی این کشور تغییر رفتار ایران به واسطه فشارهای اقتصادی است». در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
*در شرایط کنونی مهم‌ترین واسطه‌ای که ممکن است بتواند گام‌های موثری در مذاکره ایران و آمریکا بردارد روسیه است. ارزیابی شما از نقش روسیه در این زمینه چیست؟
در هفته‌های اخیر درست است که مکالماتی بین ترامپ و پوتین انجام شده و مذاکراتی هم بین لاوروف و روبیو در ریاض شکل گرفته اما هنوز مشکلات بسیار جدی در روابط روسیه و آمریکا وجود دارد و حتی تحریم‌هایی یک ساله علیه روسیه اخیرا توسط ترامپ امضا شد. با وجود تمام تلاش‌هایی که روسیه انجام می‌دهد تا به عادی‌سازی روابط با آمریکا برسد باز هم تحریم‌ها تمدید شده است. بنابراین اگرچه روسیه مایل است میانجیگری کند و شاید هم می‌خواهد از کارت ایران در مذاکرات با طرف آمریکایی استفاده کند، اما واقعیت ماجرا این است که در موقعیتی نیست که بتواند میانجیگری موثر داشته باشد، چراکه روسیه با آمریکا فعلا دچار چالش‌هایی جدی است. این نکته مهم را نمی‌توان نادیده گرفت که فعلا منع گفت‌وگو و مذاکره داریم، مگر اینکه مقام رهبری راهبرد دیگر اتخاذ کنند. ثانیا اگر تصمیم به مذاکره گرفته شود، ایران نیازی به میانجی ندارد. آقای عراقچی صریحا اعلام کرده‌اند که اگر آمریکا به دنبال گفت‌وگو و مذاکره است، اول، یادداشت اجرایی را برای اعمال تحریم‌های حداکثری لغو کند که در این صورت نشان می‌دهد آمریکا آماده گفت‌و‌گو شده است، اما وقتی چنین حکمی وجود دارد به این معناست که آمریکا می‌خواهد مذاکرات را تحت فشار با ایران انجام دهد، یعنی از یک طرف، چماق تحریم را در دست داشته باشد و از طرف دیگر با ایران گفت‌وگو و مذاکره کند.
*آیا روسیه را در این زمینه قابل اعتماد می‌دانید؟
در شرایط کنونی موضوع اصلی این نیست. با توجه به روابطی که روسیه با آمریکا دارد نمی‌توان با اطمینان گفت که آیا روسیه می‌تواند درباره ایران میانجیگری کند یا خیر. همچنین این پرسش مطرح است که این میانجیگری چقدر به نفع ایران تمام می‌شود، چون سوال مهم این است که اصلا روسیه تا چه حد درباره منافع ایران دلسوزی دارد. تجربه نشان داده که قدرت‌های بزرگ همیشه بر سر منافع با یکدیگر سازش می‌کنند همان‌طور که درباره مسأله اوکراین با یکدیگر توافق کردند. بنابراین به اعتقاد من اگر قرار است روزی وارد مذاکره شویم بهتر است مستقیما با آمریکا مذاکره کنیم و نیازی به میانجیگری روسیه یا هر کشور دیگری نخواهد بود. نکته دیگر اینکه آنچه درباره ترامپ و نامه او مطرح است را بیشتر شبیه یک فضاسازی و تبلیغات می‌دانم. در واقع ترامپ می‌خواهد این طور مطرح کند که حجت تمام شد و ما نامه هم دادیم و به عبارتی سعی کردیم از راه مسالمت آمیز هم اقدام کنیم ولی به نتیجه نرسیدیم و در نتیجه به سمت اقدامات غیرمسالمت‌آمیز می‌رویم. به همین دلیل معتقدم این‌ رویکرد بیشتر شبیه فضاسازی رسانه‌‌ای است. ترامپ عادت کرده مدام با مطرح کردن موضوعات مختلف خود را در صدر اخبار قرار دهد.
بازار
*آیا احتمال تغییر رویه ترامپ وجود دارد؟
در عالم سیاست هر امکانی وجود دارد اما درباره ترامپ باید تردیدهایی داشت. مطالبات ایران روشن است. شاید نخستین گام قبل از هرگونه گفت‌وگو میان ایران و آمریکا این است که دولت دونالد ترامپ از اقدام خود برای احیای سیاست فشار حداکثری خودداری کند و فرمانی را که صادر کرده ملغی کند. به اعتقاد من این انگیزه در روس‌ها وجود دارد که میان ایران و آمریکا میانجیگری کنند. برخی معتقدند که این عادت دیرینه روس‌ها محسوب می‌شود که علاقه دارند از جیب دیگران هزینه کنند. همانگونه که آمریکا در حال وادار کردن اوکراین به مذاکره با روسیه است، روسیه هم بی‌میل نیست چنین تاثیری روی ایران داشته باشد، اما کار به این آسانی‌ها نیست. در این وضعیت ایران و اوکراین قابل مقایسه با هم نیستند. اینکه گفته می‌شود ممکن است معامله‌ای بین آمریکا و روسیه شود که از یک طرف واشنگتن، اوکراین را به روسیه بدهد و از طرف دیگر مسکو ایران را به آمریکا واگذار کند، حرفی بی‌‌پایه و اساس است. ممکن است آمریکا اختیار اوکراین را در دست داشته باشد اما روسیه چنین وضعیتی در برابر ایران ندارد و ایران نشان داده که با وجود نزدیکی‌ها، استقلال خود را به شکل مطلق نشان داده است و روس‌ها این را خوب می‌دانند. ضمن اینکه مشکلات میان روسیه و آمریکا هنوز حل و فصل نشده ‌است. در همین چند هفته اخیر بعد از آن همه گفت‌وگو و رفت و آمد و دو دیدار وزرای خارجه آمریکا و روسیه در عربستان و ترکیه، شاهد بودیم که باز هم رئیس‌جمهور آمریکا تحریم‌های روسیه را تمدید کرد. معنای این اقدام این است که همچنان مشکلات میان واشنگتن و مسکو حل ‌نشده ‌باقی مانده‌ است. یکی از انگیزه‌هایی که ممکن است باعث شده‌ باشد دونالد ترامپ به روسیه متوسل شود شاید این باشد که تصور می‌کند ایرانی‌ها به روس‌ها بیشتر اعتماد دارند، اما این تصور هم غلط است. در واقع سوابق گذشته نشان می‌دهد که ایرانی‌ها به آسانی به هیچ کشوری اعتماد نمی‌کنند و روس‌ها هم در همین شمار قرار می‌گیرند و ایران اعتماد چندانی به روسیه ندارد. اساساً دولت جمهوری اسلامی ایران می‌خواهد به دنیا نشان دهد که فقط به مردم ایران اعتماد داشته‌ و به قدرت‌های خارجی اعتماد ندارد. بدون تردید اگر منافع قدرت‌های خارجی اقتضا کند به راحتی آب خوردن از منافع دیگران می‌گذرند.
*در صورتی که مذاکره‌ای بین ایران و آمریکا صورت بگیرد که نامحتمل به نظر می‌رسد روسیه چه نفعی خواهد داشت؟
اینکه ما به روسیه اعتماد داشته‌ باشیم یک موضوع است، اما اینکه سرنوشت‌‌مان را در اختیار روسیه قرار دهیم یک مسأله کاملاً متفاوت است. بعید است در ایران هیچ‌کس چنین فکر خامی را داشته‌ باشد. روس‌ها سر برجام و سر خیلی مسائل دیگر بارها ثابت کرده‌اند که در راه حفظ منافع خود حاضر نیستند به ایران امتیار خاصی بدهند و از منافع خود برای ایران نمی‌گذرند؛ ما هم همینطور. میانجیگری زمانی مطرح است که امکانش برای طرف میانجیگر وجود داشته ‌باشد. این در حالی است که روسیه خود مشکلات زیادی با آمریکا دارد. هنوز وضع روابط دو کشور عادی نشده‌ است و تازه بر سر معرفی مجدد سفیر قصد مذاکره دارند. در نتیجه در چنین شرایطی چه میانجیگری‌‌ای می‌تواند بکند؟ در سیاست همیشه این درس بزرگ وجود دارد که هر کشوری برای حفظ استقلال و تمامیت ارضی باید فقط به مردم خودش متکی باشد نه به قدرت‌های خارجی، چراکه هر زمان منافع قدرت‌های بزرگ خارجی اقتضا کند به راحتی از متحدان خود می‌گذرند. اصطلاح رایجی در علم سیاست است که می‌گوید: «در سیاست دوست دائمی و دشمن دائمی نداریم، بلکه منافع دائمی داریم».
*اگر فرض کنیم که مذاکره و تعامل به بن‌بست رسیده باشد، چه چشم‌اندازی پیش روی ایران خواهد بود؟
در این زمینه چند مولفه را باید به ‌طور همزمان در نظر گرفت. مولفه‌هایی چون استراتژی ایران، تحولات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مانند جنگ روسیه و اوکراین و جنایات اسرائیل در غزه، لبنان و سوریه. گزینه نظامی همیشه روی میز آمریکایی‌ها قرار داشته و هیچ‌‌گونه چک سفیدی به طرف ایرانی داده نشده است، اما این رویکرد هزینه‌‌‌بر است. به همین دلیل مقامات آمریکایی در دولت اول ترامپ و در زمان وزارت پمپئو تلاش داشتند تا روی اختلافات داخلی در ایران تمرکز کرده و با ایجاد نفاق دنبال فروپاشی نظام ایران باشند. با این حال وقتی در سال 1401 طرح‌شان شکست خورد و فشار حداکثری که مدنظرشان بود جواب نداد، به این نتیجه رسیدند که باید به سمت گزینه نظامی بروند. اما به باور بسیاری از تحلیلگران گزینه نظامی نیز به نتیجه نخواهد رسید و اوضاع را برای آمریکا به مراتب بدتر خواهد کرد. دلیل این امر نیز موقعیت ژئوپلیتیک ایران است. ناامن شدن ایران به معنای ناامن شدن کل منطقه خواهد بود، به همین دلیل ریسک گزینه نظامی بسیار بالاست و آمریکا وارد چنین ریسک پرخطری نمی‌شود. از همین‌رو حتی اگر ایران دکترین هسته‌ای‌‌اش را تغییر دهد آمریکا به گزینه نظامی متوسل نخواهد شد، چراکه اولویت اصلی این کشور تغییر رفتار ایران به واسطه فشارهای اقتصادی است، نه تغییر در ساختار سیاسی. اگر ایران در عملکرد و سیاست خود تحولی ایجاد کند، مورد استقبال قرار خواهد گرفت، اما اگر مجبور به استفاده از قدرت نظامی خود شوند، این کار را خواهند کرد. با همه اینها خوب می‌دانند که ایران به هیچ وجه قابل مقایسه با دیگر کشورهای منطقه نیست و می‌دانند که ایران منفعل نخواهد بود و در هر حال برگ‌های متعددی در اختیار دارد که برای طرف مقابل دلهره‌آور است.