بزرگنمايي:

راه ترقی - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
عبدالرحمن فتح‌الهی| در فضایی آکنده از تنش‌های دیپلماتیک، نشست سه‌جانبه معاونان وزرای خارجه چین، روسیه و ایران در پکن برگزار شد. این نشست‌ که با صدور بیانیه‌ای هشت‌ماده‌ای همراه بود، نشان‌دهنده تلاش این سه کشور برای هماهنگی در مواجهه با چالش‌های پرونده هسته‌ای ایران بود. در سوی دیگر، گروه هفت متشکل از آمریکا، انگلیس، کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا و ژاپن نیز در کانادا گرد‌هم آمدند و از ایران خواستند به مذاکرات بازگردد و از دیپلماسی برای حل بحران هسته‌ای استفاده کند. آنها همچنین ادعاهایی علیه ایران مطرح کردند و تهران را به سرکوب مخالفان و تلاش برای ترور آنها در خارج از مرزها متهم کردند. هم‌زمان، تحریم‌های جدید آمریکا علیه وزیر نفت ایران و کشتی‌های حامل نفت ایرانی، سیاست فشار حداکثری واشنگتن را تقویت کرد. این اقدامات در تضاد آشکار با تمایل ایران برای کاهش تنش‌ها و یافتن راه‌حلی پایدار قرار داشت. در این میان، انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک امارات، نامه‌ای از دونالد ترامپ را به مقامات ایرانی رساند؛ هرچند جزئیات آن فاش نشده است.
همچنین مقامات ایرانی از برگزاری گفت‌وگوهای هسته‌ای با اروپا در روزهای پایانی سال خبر دادند. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، از «ایده جدید» برای حل اختلافات سخن گفت و تأکید کرد کانال مذاکرات با آلمان، فرانسه و انگلیس همچنان باز است. این اظهارات نشان‌دهنده تلاش ایران برای حفظ تعاملات بین‌المللی و حل مسالمت‌آمیز بحران بود. در همین حال، چهارشنبه گذشته نشست غیرعلنی شورای امنیت درباره پرونده هسته‌ای ایران، با درخواست سه کشور اروپایی و هماهنگی با آمریکا برگزار شد. این اقدام واکنش تند ایران را به همراه داشت و به احضار سفرای آلمان، فرانسه و کاردار انگلیس منجر شد.
در سایه آنچه تا‌‌کنون روی داده، به نظر می‌رسد‌ تهران در آستانه فصل جدیدی از دیپلماسی و تنش‌هاست؛ جایی که هر حرکت کوچک می‌تواند تعادل قدرت را بر هم زند. اما پرسش بزرگ این است که تحولات سیال در واپسین روزهای سال 1403، چه مسیری را برای سیاست خارجی ایران در سال آینده ترسیم خواهند کرد؟ این پرسش، موضوعی است که در نشستی با محمد ایرانی، سفیر پیشین ایران در اردن، لبنان و کویت‌ و نیز کوروش احمدی، دیپلمات اسبق ایران در نیویورک، به بوته تحلیل گذاشته شد‌. شاید پاسخ این پرسش، کلیدی باشد برای گشودن قفل‌های آینده‌ای که هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارند.
کوروش احمدی: نشست غیر‌علنی شورای امنیت، منزلی در مسیر تلاش برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه است
در ابتدای نشست، کوروش احمدی درباره چرایی و اهداف پشت پرده برگزاری نشست غیرعلنی شورای امنیت، آن را «منزلی در مسیر تلاش برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه» توصیف کرد‌ که ‌به باور او از «نوامبر 2023 کلید خورده است تا به تدریج زمینه برای همراهی سایر اعضای شورای امنیت در‌این‌باره (فعال‌کردن مکانیسم ماشه) فراهم شود». لذا دیپلمات اسبق کشورمان در سازمان ملل، نشست غیرعلنی چهارشنبه گذشته را با محوریت فعال‌کردن مکانیسم ماشه، یک نشست جدی ارزیابی می‌کند؛ کما‌اینکه به گفته تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل و در تأیید این نکته‌‌، «دونالد ترامپ هم در یادداشت اجرائی خود به همکاری وزارت خارجه آمریکا با سه کشور اروپایی عضو برجام برای این موضوع‌ اشاره دارد». با‌این‌حال، احمدی‌ «غیرعلنی»‌بودن نشست شورای امنیت درباره پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران را امری عادی در روال کاری سازمان ملل می‌داند.
محمد ایرانی: اماراتی‌ها به دلیل نگرانی از تبدیل‌شدن به زمین سوخته تنش در منطقه، به دنبال پیام‌رسانی و میانجیگری بین تهران و واشنگتن هستند
در ادامه نشست نیز محمد ایرانی به‌عنوان دیگر کارشناس، درباره دلایل ورود امارات‌ به مقوله ارسال نامه ترامپ برای تهران، با ارجاعی به سابقه این دست اقدامات توسط ژاپنی‌ها، فرانسوی‌ها، سوئیسی‌ها، عمانی‌ها و قطری‌ها، بر این باور است که «‌روابط عمیقی که امارات با ‌آمریکا دارد و نیز رشد چشمگیر در حوزه‌های مختلف تجاری، سبب شده تا ابوظبی این نقش را بر عهده بگیرد». البته دیپلمات پیشین کشورمان در اردن، دلیل مهم‌تر را ناظر بر «نگرانی‌های اماراتی‌ها از تشدید تنش در منطقه و احتمال وقوع جنگ» می‌داند که به گفته‌اش، «می‌تواند آسیب‌های زیادی را به امارات وارد کند». با‌این‌حال، ایرانی دلیل دیگری را هم برای واردشدن پای امارات به ارسال نامه ترامپ برای ایران، «احساس نگرانی این کشور از ضربات ناشی از تشدید تنش به حوزه‌های تجاری و اقتصادی خود امارات ارزیابی می‌کند». در تشریح بیشتر این موضوع، سفیر اسبق ایران در لبنان تأکید دارد که «حتی اگر تنش‌ها به سمت وقوع جنگ هم پیش نرود، باز تداوم فشار حداکثری و پررنگ‌ترشدن تحریم‌ها علیه تهران می‌تواند حجم روابط اقتصادی ایران و امارات را تحت‌الشعاع قرار دهد که مطلوب نظر ابوظبی نیست». ضمن آنکه از دید ایرانی، «اگر وضعیت در نهایت به سمت جنگ پیش برود، آسیب‌پذیرترین کشور حوزه خلیج فارس، با توجه به سابقه جنگ یمنی‌ها، خود امارات خواهد بود. لذا ابوظبی به دنبال ارسال نامه ترامپ و میانجیگری در این رابطه بوده است». با چنین برداشتی است که سفیر اسبق کشورمان در کویت، چنین تصور می‌کند: «پیش و بیش از آنکه دونالد ترامپ بخواهد این مأموریت (ارسال نامه به ایران) را به اماراتی‌ها بسپارد، این خود امارات بود که این وظیفه را تقبل کرد تا به نحوی از تشدید تنش جلوگیری کند».
کوروش احمدی: نمی‌توان تصور کرد که نمایندگی ایران در نیویورک مذاکرات هسته‌ای محدودی را با آمریکا ‌کلید بزند
ادامه نشست به واکاوی اختلافاتی بین موضع‌گیری وزارت امور خارجه کشورمان و نمایندگی ایران در نیویورک اختصاص پیدا کرد و این سؤال پرسیده شد که آیا می‌توان مذاکرات محدودی را در خاک آمریکا کلید زد که کوروش احمدی قائل به این گزاره نبود؛ چرا‌که به گفته او، نمایندگی ایران در سازمان ملل از آن میزان امکانات، اطلاعات و دسترسی‌ها برای شروع مذاکرات محدود هسته‌ای برخوردار نیست. از منظر این تحلیلگر، «عمدتا نمایندگان و سفرای ایران در نیویورک، نقش رابط و نقل‌و‌انتقال پیام را بین دو کشور ایفا کرده‌اند». لذا از منظر احمدی، نمایندگان کشور در سازمان ملل نمی‌توانند از این حد فراتر رفته و مذاکراتی را در حوزه‌های حساسی همچون هسته‌ای انجام دهند.
محمد ایرانی: باید برخورد هوشیارانه‌ای با نامه ترامپ داشت
ادامه این نشست به چگونگی پاسخ تهران به نامه ترامپ اختصاص داشت که محمد ایرانی اگرچه معتقد بود کسی انتظار ندارد نامه ترامپ به‌‌سرعت از سوی جمهوری اسلامی ایران پاسخ داده شود، اما گفت: «شواهد نشان می‌دهد که نهایتا باید به این نامه پاسخ داد. بااین‌حال، اینکه نحوه پاسخ ایران کتبی باشد یا شفاهی و دارای چه مفادی باشد، یک موضوع فنی است». البته سفیر اسبق ایران در کویت، اشاره‌ای به وضعیت نامطلوب در داخل، منطقه و مناسبات بین‌المللی دارد و گوشزد می‌کند که باید «در چگونگی پاسخ به نامه ترامپ،‌ این شرایط در نظر گرفته شود». بنابراین وی تأکید می‌کند:‌ «تصمیم‌گیران باید به این مسائل دقت کرده و برخورد هوشیارانه‌ای با نامه ترامپ داشته باشند»؛ به‌خصوص که این دیپلمات ارشد کشورمان به شرایط نامطلوب معیشت و نیز فشارهای جدی اقتصادی بر مردم ورود کرده و در همین راستا باور دارد ‌«شرایط می‌طلبد ایران به سمت یک راهکار درست برود». چون به اذعان وی، «هرگونه مقاومت برای آغاز مذاکرات، شرایطی را در منطقه به وجود می‌آورد که تنها اسرائیل از آن بهره‌برداری خود را خواهد داشت». در همین راستا، ایرانی هشدار می‌دهد که «نتانیاهو به دنبال آن است که به هر نحوی شده، هیچ‌گونه توافقی بین ایران و غرب در هیچ موضوعی شکل نگیرد».
کوروش احمدی: ضرورت پاسخ تهران به نامه ترامپ بیشتر جنبه سیاسی و امنیتی دارد
کوروش احمدی هم با ورود به مبحث ضرورت پاسخ‌گویی ایران به نامه ترامپ از منظر حقوق بین‌الملل و روابط بین‌الملل قائل به اجباری در پاسخ‌گویی نیست، اما در عین حال تصریح می‌کند:‌‌ «ضرورت پاسخ‌گویی ایران به نامه ترامپ اکنون دارای ابعاد سیاسی و امنیتی است» و از این جهت است که دیپلمات اسبق کشورمان در سازمان ملل معتقد به «ضرورت پاسخ‌گویی است تا ابعاد سیاسی و امنیتی آن برای ایران مرتفع شود». ‌احمدی در پاسخ به این پرسش که آیا ترامپ با ارسال این نامه به ایران، عملا توپ را در زمین تهران انداخت و ایران را خلع سلاح کرد؟ از عبارت «برخورد قلدرمآبانه ترامپ» استفاده کرده و معتقد است: «در دولت دوم او (ترامپ)، برخورد شدیدتری نسبت به دولت اول ترامپ در مواجهه با ایران صورت گرفت». در تحلیل بیشتر این نکته، احمدی «هم به شیوه پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری و هم تحولات در سیاست خارجی منطقه خاورمیانه پس از هفتم اکتبر اشاره دارد که سبب شده ترامپ از موضع برتر به دنبال ارسال نامه باشد». در‌حالی‌که این تحلیلگر حوزه بین‌الملل، «نامه ارسالی باراک اوباما به ایران را هم مطرح می‌کند که با لحن و ادبیات محترمانه به مذاکرات عمان منجر شد».
محمد ایرانی: تهران باید ثابت کند‌ اهل مذاکره است
ادامه نشست، به واکاوی بیشتر موضوع مذاکرات غیرمستقیم از کانال مسقط اختصاص یافت که پیش‌تر توسط عباس عراقچی مطرح شد و در همین راستا محمد ایرانی ابتدا به ساکن تصریح کرد: «تهران باید فضا و تصویر فعلی را عوض کرده و ثابت کند‌ اهل مذاکره است». چون به باور او «اکنون آمریکایی‌ها درصدد این تصویرسازی هستند که او (ترامپ) آماده مذاکره است، اما ایران از انجام گفت‌وگوها سر باز می‌زند». البته هم‌زمان به گفته این سفیر اسبق کشورمان «باید انجام گفت‌وگوها‌ از موضع برابر هم مطرح باشد». در راستای این نکات بود که ایرانی توصیه ‌‌کرد: «تهران از ترسیم شرایط و فضایی که در مسیر تشدید تنش خواهد بود، خودداری کند». چرا‌که به اذعان وی «اکنون شرایط داخلی کشور‌ به شکلی نیست که مردم پذیرای وضعیت سخت‌تر و حتی جنگی باشند». با چنین برداشتی است که سفیر اسبق ایران در اردن، فارغ از انجام مذاکرات مستقیم یا غیرمستقیم از طریق کانال مسقط یا هر کانال دیگری، تأکید دارد: «تهران باید این تابو را شکسته و این تصور را بر هم بزند که گزینه بعدی در برابر ایران، جنگ و حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای خواهد بود». علی‌رغم آنچه گفته شد، محمد ایرانی با اشاره مستقیم به مواضع عباس عراقچی در قبال مذاکرات غیرمستقیم احتمالی از طریق کانال مسقط، این شیوه را در وضعیت فعلی «مناسب» می‌داند. چون از ‌نظر او، «زمانی که هنوز چارچوب‌ مشخص و معینی برای خواسته‌ها، انتظار‌ها و پیش‌شرط‌های ترامپ از مذاکره با ایران وجود ندارد و نمی‌دانیم که رئیس‌جمهور آمریکا فقط به دنبال مذاکرات هسته‌ای است یا مسائل دیگری را هم دخیل خواهد کرد، فعلا می‌توان از طریق مذاکرات غیرمستقیم به یک ارزیابی کلی از خواسته‌های همدیگر رسید».
کوروش احمدی: ایده جدید برای حل اختلافات با آژانس باید در دو موضوع پاسخ درباره اماکن هسته‌ای و نیز لغو حضور برخی بازرسان باشد
با توجه به نکاتی که عنوان شد، در ادامه نشست، کوروش احمدی به ادعای دیگر عباس عراقچی دال بر وجود «ایده‌ای جدید درباره نحوه حل اختلافات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» اشاره داشت و تصریح کرد:‌ «چون اختلافات ما با آژانس در دو موضوع پاسخ‌ندادن به سؤالات درباره اماکن هسته‌ای و نیز لغو حضور برخی بازرسان است، باید ایده جدید ادعایی عراقچی، گامی در حل این دو موضوع باشد». البته این تحلیلگر حوزه بین‌الملل، موضوع انقباض زمانی و ضرب‌الاجل برای فعال‌کردن مکانیسم ماشه را یادآور می‌شود و اذعان دارد:‌ «برای تهران فرصت چندان زیادی وجود ندارد که بخواهد صرف مذاکره با اروپا یا مذاکرات غیرمستقیم کند».
محمد ایرانی: بدون مجوز آمریکا، اسرائیل وارد جنگ با ایران نخواهد شد
در بخش دیگری از نشست، محمد ایرانی به نقش اسرائیل و احتمال جنگ ‌یا حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران از طریق تل‌آویو اشاره کرد و یقین دارد: «به دلیل تبعات این اقدام (جنگ یا حمله احتمالی)، یقینا اسرائیلی‌ها و نتانیاهو بدون چراغ سبز آمریکا و موافقت ترامپ دست به این اقدام نخواهند زد». لذا از دید او، «بسیار ساده‌سازی خواهد بود که تصور کنیم جنگی توسط اسرائیل علیه ایران در دستور کار است». البته سفیر اسبق ایران در لبنان اذعان دارد: «اگر شرایط پیچیده‌تر از وضعیت کنونی شود، امکان وقوع هر سناریویی وجود خواهد داشت» و به همین دلیل است که او باور دارد‌ «هنوز تا رسیدن به این نقطه حساس فاصله داریم، اما ایران باید از ترسیم مسیر در جهت تشدید تنش برای سال آتی خودداری کند».
بازار