بزرگنمايي:

راه ترقی - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
تا زمانی که رایزنی‌ها در مسیر مطلوب ادامه داشته باشد فشارهای شاهین‌های ضدایرانی و لابی‌های یهودی بی‌نتیجه است
بازار
حدیث روشنی | پیش از آنکه دور دوم مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و امریکا روز شنبه، در رم برگزار شود، واشنگتن درگیر چند صدایی بود، مقامات ایالات‌متحده از شخص دونالد ترامپ گرفته تا چهره‌های نزدیک به او بارها مواضعی دوگانه و گاه متناقض اتخاذ کرده‌اند. در این میان، برخی ناظران معتقدند چندصدایی حاکم بر واشنگتن، در کنار تشدید تحرکات لابی‌های یهودی و شاهین‌های ضدایرانی، می‌تواند فضای مثبت ایجاد شده در دور نخست رایزنی‌ها میان تهران و واشنگتن را تحت‌تاثیر قرار دهد. با این همه گروهی دیگر ضمن رد این فرضیه بر این باورند که گفت‌وگوها می‌تواند در مسیری مطلوب ادامه یافته و به نتیجه برسد. همزمان، ماجراجویی‌های تل‌آویو، از‌جمله دیدار محرمانه مقامات اسراییلی با استیو ویتکاف در پاریس، نشان می‌دهد مخالفان هرگونه توافق احتمالی با ایران، تلاش خود را برای انحراف مسیر گفت‌وگوها آغاز کرده‌اند. با این حال، همچنان این پرسش مطرح است که مجموعه این اقدامات تحریک‌آمیز تا چه اندازه می‌تواند بر رویکردهای آینده کاخ سفید و شخص دونالد ترامپ در قبال ایران سایه بیندازد؟ به این بهانه روزنامه اعتماد با هدف ارزیابی اظهارات و مواضع متناقضی که از کاخ سفید مخابره می‌شود با طهمورث غلامی کارشناس مسائل امریکا گفت‌وگو کرده است. غلامی در گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن تاکید بر مثبت بودن فضای رایزنی‌ها میان تهران و واشنگتن بر این باور است که تقویت احتمال دستیابی به توافقی موقت، منجر به ارسال سیگنال‌هایی منفی ازسوی شاهین‌های ضدامریکایی و همزمان تشدید ماجراجویی‌های تل‌آویو شده است که البته به باور این کارشناس مسائل امریکا چندان برای فرآیند آتی مذاکرات تعیین‌کننده نیست. مشروح این گفت‌وگو در ادامه می‌آید:
به عنوان سوال نخست، در شرایطی که در روزهای نخست از دور اول رایزنی‌های غیرمستقیم میان ایران و امریکا در مسقط سیگنال‌های مثبتی ارسال شد، امروز شاهد آن هستیم که برخی از مقام‌های ایالات‌متحده رویکرد متفاوتی اتخاذ کرده و به عبارتی دیگر پیام‌های ضد و نقیضی ارسال می‌کنند، با توجه به چند صدایی حاکم بر ساختار دیپلماسی امریکا، دور دوم رایزنی‌ها در رم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در تحلیل فضای چندصدایی سیاست امریکا نسبت به مذاکرات، باید به سه نکته کلیدی توجه کرد؛ نکته اول به ساختار داخلی دولت امریکا بازمی‌گردد؛ در دولت آقای ترامپ دو رویکرد نسبت به برنامه هسته‌ای ایران وجود دارد. گروهی که خواهان برچیدن کامل این برنامه هستند. این دیدگاه توسط چهره‌هایی چون وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی ایالات‌متحده پیگیری می‌شود. همزمان در کنگره نیز افرادی مانند سناتور تام کاتن و لیندسی گراهام به‌شدت از این موضع حمایت می‌کنند. بنابراین، مطرح شدن اظهاراتی از سوی این افراد درباره لزوم توقف کامل برنامه هسته‌ای ایران، موضوعی کاملا طبیعی است؛ چرا که هدف آنها اعمال فشار حداکثری بر جمهوری اسلامی ایران بوده است. در مقابل، طیف دیگری در درون دولت ترامپ وجود دارند که هر چند به سیاست فشار اعتقاد داشتند، اما نگاهشان به مذاکره و رسیدن به یک توافق محدود معطوف بود و خواستار سخت‌گیری در چارچوب مذاکرات بودند. به همین دلیل، شکاف میان این دو جریان در دولت امریکا یکی از دلایل اصلی بروز مواضع متناقض و چندصدایی در قبال ایران است.
نکته دوم به بی‌تجربگی شخصی آقای ویتکاف بازمی‌گردد. همان‌طور که می‌دانیم، آقای ویتکاف اساسا دیپلمات حرفه‌ای نبوده و تجربه‌ای در عرصه دیپلماسی ندارد. این موضوع در چند مورد کاملا مشهود بوده است. یک بار در واکنش به توییتی از آقای عراقچی، واژه «عالی» را استفاده کرد که بلافاصله مجبور شد آن را حذف کند. مورد دوم در مصاحبه با شبکه فاکس نیوز رخ داد؛ جایی که اعلام کرد جمهوری اسلامی ایران حق غنی‌سازی در سطح 3.67درصد را دارد، اما کمتر از یک روز بعد تحت فشارهای داخلی مجبور به عقب‌نشینی شد. این رفتارهای متناقض، بیشتر ریشه در بی‌تجربگی شخصی او دارد؛ چراکه مسائل حساس مذاکراتی را به‌صورت علنی و رسانه‌ای بیان می‌کند و همین موضوع موجب ایجاد موج انتقادات و مخالفت‌ها در داخل امریکا، خصوصا ازسوی جریان‌های تندرو و مخالف مذاکره با ایران، می‌شود.
دلیل سوم اما به نوعی به مخاطبان داخلی دولت امریکا مربوط است. هر دولتی، از‌جمله دولت ترامپ، ناچار است برای اقناع افکار عمومی و طیف‌های مختلف در داخل کشور خود، مواضعی اتخاذ کند که خواسته‌های این گروه‌ها را تامین نماید. در امریکا گروه‌هایی وجود دارند که اساسا مخالف هرگونه مذاکره با جمهوری اسلامی ایران هستند. این گروه به نوعی معتقدند اگر هم مذاکره‌ای صورت بگیرد، باید به برچیدن کامل برنامه هسته‌ای و بررسی فعالیت‌های تسلیحاتی ایران منتهی شود. این گروه‌ها شامل لابی‌های نزدیک به اسراییل، برخی اندیشکده‌ها، رسانه‌ها و طیفی از سناتورها و نمایندگان جمهوری‌خواه در کنگره هستند که نفوذ بالایی در تصمیم‌سازی‌های واشنگتن دارند. بنابراین، طبیعی است که در چنین فضایی، آقای ترامپ و معاونش آقای ویتکاف با وجود تمایل به مذاکره گاهی مجبور شوند مواضع سخت‌گیرانه‌تری را در رسانه‌ها اعلام کنند تا این جریان‌ها احساس کنند دولت امریکا به دنبال تحقق خواسته‌های آنهاست. در نهایت اما باید به یک نکته مهم اشاره کرد؛ تفاوتی جدی میان آنچه مقامات امریکایی در رسانه‌ها مطرح می‌کنند و آنچه در اتاق مذاکرات میان طرفین رد و بدل می‌گردد، وجود دارد. نمونه روشن این تفاوت را می‌توان در مذاکرات رسمی میان آقای عراقچی و آقای ویتکاف در عمان مشاهده کرد. به باور من نشستی که در شنبه گذشته برگزار شد به واقع نخستین دور «رسمی» گفت‌وگو میان دو طرف بود. پیشتر احتمالا رایزنی‌های غیرمستقیم متعددی میان نمایندگان ایران و امریکا، به ویژه در عمان یا حتی توسط نماینده ایران در سازمان ملل انجام شده بود. به گمان من، در همان دیدارهای اولیه، بر سر مسائل کلیدی نظیر حق غنی‌سازی ایران در سطح 3.67درصد و عدم ورود به بحث برنامه‌های موشکی و تسلیحاتی، توافقات اولیه‌ای حاصل شد و در نهایت بستر شکل‌گیری مذاکرات رسمی فراهم شدگشت بنابراین، نباید چندان به مواضع اعلام‌شده در رسانه‌ها استناد کرد؛ چراکه بخش عمده‌ای از این اظهارات، بیشتر در راستای مدیریت فضای سیاسی داخلی امریکا مطرح می‌شود تا واقعیت آنچه در مذاکرات می‌گذرد.
اخیرا شاهد تحرکات چهره‌های رادیکال و لابی‌های یهودی هستیم که به نظر می‌رسد با هدف ادعایی منحرف کردن فرآیند مثبت رایزنی‌ها است. از یک‌طرف آقای روبیو در نشست پاریس و در حضور نمایندگان اروپایی از فعال شدن ماشه گفته و ازسوی دیگر شاهد سفر محرمانه ران درمر، وزیر امور راهبردی اسراییل و بارنئا، رییس موساد به پاریس هستیم، ادعا شده که این دو در آستانه رایزنی‌های رم، با استیو ویتکاف، فرستاده ویژه امریکا، درباره موضوع هسته‌ای ایران گفت‌وگو داشتند، به باور شما ماجراجویی اخیر تل‌آویو در کنار موضعگیری شاهین‌های ضد ایرانی تا چه اندازه می‌تواند فضای رایزنی‌های غیرمستقیم را تحت تاثیر قرار دهد؟
باتوجه به اینکه آقای ترامپ فردی عجول است و در تصمیم‌گیری‌ها شتاب‌زده عمل می‌کند، طبیعتا این ویژگی از سوی مقامات ایرانی نیز نمی‌تواند نادیده گرفته شود. ترامپ اعتقادی به مذاکرات طولانی ندارد و ازسوی دیگر، ویتکاف هم که یک دیپلمات سنتی وزارت امور خارجه محسوب نمی‌شود، چندان به تشریفات و روندهای رایج وزارت خارجه اهمیت نمی‌دهد. به همین دلیل، در مذاکرات رم احتمالا فشار بیشتری وجود دارد تا حداقل دو طرف، یعنی دولت ایران و امریکا، بتوانند مشابه آنچه در ژنو در سال 1392 رخ داد، به یک توافق چند صفحه‌ای، در حدود پنج یا شش صفحه، دست پیدا کنند. توافقی که نقش چراغ راهنما و مسیر هدایت برای مذاکرات آینده را ایفا کند. به اعتقاد من، مذاکرات رم نیز درنهایت نتیجه‌ای مثبت خواهد داشت. البته بعد از این نشست، مذاکرات بعدی میان ایران و امریکا وارد جزییات بیشتری خواهد شد. بدون تردید در این مسیر چالش‌ها و فراز و نشیب‌هایی وجود خواهد داشت، اما در مجموع برآورد من این است که روند مذاکرات در ایتالیا نیز مثبت پیش خواهد رفت. در مورد بخش دوم سوال شما باید گفت که این موضوع را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد؛ نخست، مخالفت‌هایی است که از داخل امریکا و به ‌ویژه ازسوی کنگره مطرح می‌شود. این بخش خود در دو بخش قابل تفکیک است. گروه اول، مخالفانی در کنگره هستند که با توجه به جایگاه آقای ترامپ به عنوان رهبر حزب جمهوری‌خواه، مخالفت‌های‌شان چندان تعیین‌کننده و تاثیرگذار نیست. گروه دوم اما مخالفانی در درون کابینه آقای ترامپ هستند، افرادی مانند مارکو روبیو و مایک والتز. به نظر من، مواضع این افراد بیشتر در راستای اعمال فشار بر ایران برای دستیابی به سازش است. در واقع، ترامپ از اظهارنظرهای امثال روبیو و والتز استقبال می‌کند، چراکه این مواضع پیامی روشن به ایران منتقل می‌کند: اگر با افرادی چون ویتکاف و دیگر مذاکره‌کنندگان امریکا به توافق نرسید ناچار خواهید بود با چهره‌هایی چون روبیو و والتز روبه‌رو شوید. به همین دلیل، این مخالفت‌ها بیشتر ابزاری است که در دیپلماسی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا جمهوری اسلامی ایران را در مسیر مذاکرات انعطاف‌پذیرتر کند.
اما مخالفت اسراییل با این روند، با مخالفت‌های داخلی امریکا متفاوت است. سفر رییس موساد و معاون راهبردی کابینه نتانیاهو به پاریس به‌روشنی نشان‌دهنده این است که مذاکرات ایران و امریکا جدی است و دو طرف در حال نزدیک شدن به چارچوب‌هایی برای توافق هستند. اسراییلی‌ها به‌خوبی می‌دانند که احتمال دارد در مذاکرات رم، توافقی موقت و اولیه میان ایران و امریکا امضا شود که به موجب آن، سطح غنی‌سازی ایران در همان چارچوب برجام پذیرفته شود. بنابراین مخالفت اسراییل با مواضع روبیو و والتز در داخل امریکا کاملا متفاوت است. اسراییل تلاش دارد در این مسیر کارشکنی کند، اما باید توجه داشت که نتانیاهو از ترامپ حساب می‌برد. تا زمانی که مذاکرات در مسیر مثبت و روبه‌جلو پیش برود، نتانیاهو چندان نمی‌تواند با سیاست‌های ترامپ مخالفت کند، چراکه ترامپ، برخلاف اوباما، رفتاری غیرقابل پیش‌بینی دارد و اتخاذ مواضع تند ازسوی نتانیاهو ممکن است به ضرر موقعیت سیاسی او تمام شود و حتی بقای سیاسی‌اش را در اسراییل به خطر بیندازد. درنتیجه، در عمل اسراییل نمی‌تواند اقدام موثری علیه سیاست فعلی ترامپ که مبتنی بر مذاکره و مصالحه با ایران است، انجام دهد. اما اگر درنهایت مذاکرات ایران و امریکا به شکست منجر شود، در آن صورت اسراییل و شخص نتانیاهو به مهم‌ترین متحدان ترامپ در تشدید فشار بر ایران تبدیل خواهند شد. در شرایط فعلی که مذاکرات در جریان است، این مخالفت‌ها، چه از‌سوی اسراییل و چه در داخل امریکا، بیشتر جنبه تاکتیکی دارد و در عمل تعیین‌کننده نیستند.
در کنار دو متغیری که در بالا بدان‌ها اشاره شد، اخیرا رسانه‌ها و چهره‌های ضدایرانی در امریکا، استیو ویتکاف را تحت فشار قرار داده و مدعی‌اند ارزیابی مثبت نماینده ویژه ترامپ از رویکرد ایران، نشان از بازی او در زمین تهران دارد یا به دلیل یا عدم پختگی‌اش در عرصه دیپلماسی است، چنین فشارهایی تا چه اندازه می‌تواند رویکرد کاخ سفید بالاخص شخص ترامپ را که چهره‌ای نزدیک به خود را برای مذاکراتی چنین حساس برگزیده، تحت‌الشعاع قرار دهد؟
شاید در این زمینه بتوان گفت خوشبختانه یک نکته مثبت وجود دارد و آن این است که آقای ترامپ اعتقاد چندانی به رسانه‌های امریکایی و اندیشکده‌ها ندارد و اغلب آنها را «فیک‌نیوز» می‌داند. به همین دلیل، هرقدر حملات رسانه‌های امریکایی، به‌ویژه رسانه‌های دست‌راستی و اندیشکده‌های هم‌سو، علیه آقای ویتکاف فشارها را افزایش دهند، به نظر من این مساله باعث خواهد شد که ترامپ حمایت بیشتری از ویتکاف نشان دهد. دلیل این موضوع نیز ریشه در نگاه بسیار منفی ترامپ به رسانه‌ها و تحلیلگران دارد؛ او این جریان‌ها را اغلب جنگ‌طلب و بخشی از ساختار معیوب سیاست‌گذاری امریکا می‌داند. از این منظر، می‌توان گفت که در ارزیابی ترامپ، حملات رسانه‌ای گسترده به ویتکاف نشان‌دهنده این است که او مسیر درستی را در پیش گرفته است. با این حال، از سوی ایران نیز باید این واقعیت در‌نظر گرفته شود که ویتکاف با محدودیت‌ها و فشارهای قابل‌توجهی در فضای داخلی امریکا روبه‌رو است و لازم است فضایی برای مانور و موفقیت او در برابر منتقدان و مخالفان داخلی‌اش باقی بماند. بر همین اساس بهتر است ایران، تا حد امکان، از طولانی کردن روند مذاکرات پرهیز کند؛ چراکه طولانی شدن مذاکرات عملا به مخالفان گفت‌وگو و مصالحه در امریکا فرصت بیشتری برای سنگ‌اندازی خواهد داد. البته که یکی از عواملی که ممکن است مذاکرات را طولانی و فرسایشی کند، تداوم مذاکرات غیرمستقیم است. در موضوعی کاملا فنی و پیچیده مانند پرونده هسته‌ای ایران که ابعاد فنی، حقوقی، سیاسی و امنیتی در هم تنیده‌ای دارد، مذاکره غیرمستقیم به‌ناچار فرآیند را زمان‌بر خواهد کرد. طولانی شدن مذاکرات به معنای عدم حصول نتیجه در بازه زمانی معقول است. این مساله درنهایت فشار را بر کسانی در داخل امریکا افزایش می‌دهد که از گفت‌وگو و مصالحه با ایران حمایت می‌کنند. در شرایط کنونی، شخص ترامپ نیز به این رویکرد یعنی تمایل به دیپلماسی و مذاکره گرایش نشان داده و در واقع رهبر این خط فکری در کاخ سفید خود اوست.