بزرگنمايي:

راه ترقی - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
عبدالرحمن فتح الهی| در حالی که مذاکرات ایران و آمریکا پس از دو دور گفت‌وگو در مسقط و رم به مرحله‌ای حساس رسیده، نشست کارشناسی از روز شنبه (ششم اردیبهشت 1404)، به کانون توجه ناظران سیاسی تبدیل شده است. این نشست‌ که قرار است به مسائل فنی و جزئی اختصاص پیدا کند، احتمالا مشتمل بر موضوعاتی از ‌جمله سطح غنی‌سازی، ذخایر اورانیوم، سانتریفیوژها‌ و چگونگی رفع تحریم‌ها باشد. بنابراین نشست فنی می‌تواند زمینه‌ساز و ریل‌گذار دور سوم مذاکرات کلان قرار گیرد. گفتنی است که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بارها بر جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای به‌عنوان خط قرمز تأکید کرده، در حالی که ایران نیز مستمرا بر صلح‌آمیز‌بودن برنامه هسته‌ای خود پای فشرده است. با‌این‌حال، سایه تندروهای اسرائیلی و برخی محافل آمریکایی بر این گفت‌وگوهای فنی سنگینی می‌کند و گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای، ابهاماتی را درباره محتوای دقیق مذاکرات کارشناسی ایجاد کرده است. در این میان، با دو دیپلمات برجسته ایرانی، جاوید قربان‌اوغلی، سفیر پیشین ایران در آفریقای جنوبی، مدیر کل پیشین آفریقای وزارت امور خارجه‌ و تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی و علی‌اکبر فرازی، سفیر اسبق ایران در یونان و قبرس و مفسر حوزه بین‌الملل، به گفت‌وگو نشسته‌ایم. هر دو دیپلمات‌ ضمن تأکید بر اهمیت نشست کارشناسی امروز، بر لزوم صراحت و روشنی در طرح مطالبات، بهره‌گیری از تیم کارشناسی قوی و متنوع‌ و تمرکز بر مسائل اصلی برای رسیدن به تفاهم پایدار تأکید کردند. قربان‌اوغلی از شکل‌گیری تفاهم نانوشته میان دو طرف سخن گفت و فرازی هم‌ «اراده موجود برای حل مسائل» را زمینه‌ساز امیدواری دانست‌. متن پیش‌رو، دیدگاه‌های این دو را در بستری از نکات تحلیلی بازتاب می‌دهد تا زوایای مختلف نشست فنی کارشناسان ایرانی و آمریکایی در عمان روشن شود.
جاوید قربان‌اوغلی: نگاه سیاسی نباید مانع بهره‌گیری از ظرفیت‌های کارشناسی شود
پیرو آنچه گفته شد، جاوید قربان‌اوغلی در بررسی محتوا، دستور‌کارها و موضوعات مربوط به نشست کارشناسی و فنی تهران و واشنگتن، ابتدا به فضای گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای اشاره کرد. به باور این دیپلمات، «اظهارنظرهای قاطع درباره موضوعات مذاکرات چندان قابل اتکا نیست»؛ کما‌اینکه وی در تأیید این دیدگاه یادآور شد که اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه‌ نیز پیش‌تر اعلام کرده بود این‌گونه گمانه‌زنی‌ها بیشتر جنبه رسانه‌ای دارد و نمی‌توان با اطمینان از محتوای دقیق مذاکرات سخن گفت. با‌این‌حال، مدیر کل پیشین آفریقای وزارت امور خارجه، روی دو محور اصلی و کلان طرفین تمرکز کرد و توضیح داد: «یک محور به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بازمی‌گردد که بارها تأکید کرده ایران نباید به خط قرمز نظامی‌شدن برنامه هسته‌ای و ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک شود، در‌حالی‌که در محور دوم، مقامات ایرانی به‌طور مستمر اعلام کرده‌اند برنامه هسته‌ای کشور صرفا برای اهداف صلح‌آمیز است و هیچ قصدی برای تولید سلاح ندارند».
تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی، در ادامه به گزارش‌هایی از دو دور قبلی مذاکرات در مسقط و رم استناد و تأکید کرد: «موضوعات غیرهسته‌ای مانند برنامه موشکی یا مسائل منطقه‌ای، تاکنون در دستور کار قرار نگرفته است. با‌این‌حال، برگزاری نشست کارشناسی در روز چهارشنبه نشانه‌ای از پیشرفت در این گفت‌وگوهاست». از دید قربان‌اوغلی، «به نظر می‌رسد طرفین در چارچوب‌های کلی به تفاهمی رسیده‌اند و حالا نوبت کارشناسان است که وارد جزئیات شوند». سفیر پیشین ایران در آفریقای جنوبی، موضوعات احتمالی این نشست را این‌گونه برشمرد: «سطح غنی‌سازی اورانیوم، میزان انباشت ذخایر غنی‌شده، نوع و تعداد سانتریفیوژها‌ و البته مسئله تحریم‌ها از‌جمله محورهای مورد بحث خواهد بود».
او در تشریح جزئیات افزود: «شنیده‌ها حاکی از آن است که در مذاکرات اولیه، سطح غنی‌سازی 3.67 درصد مورد موافقت قرار گرفته، اما این توافق مشروط به پایبندی آمریکا به تعهداتش است؛ به‌ویژه با توجه به نارضایتی اسرائیل از این روند. درباره ذخایر غنی‌شده نیز اختلاف‌هایی وجود دارد؛ روس‌ها پیشنهاد داده‌اند این ذخایر به روسیه منتقل شود، اما بعید به نظر می‌رسد آمریکا با این پیشنهاد موافقت کند». به گفته قربان‌اوغلی، «در برخی گزارش‌ها، ایران اصرار دارد ذخایر اورانیوم تحت نظارت شدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در داخل کشور باقی بماند یا حداقل به‌طور کامل از کشور خارج نشود. در مورد سانتریفیوژها نیز باید مشخص شود چه تعداد و از چه نوعی برای تحقیق و توسعه یا غنی‌سازی بالاتر از سطح برجام استفاده خواهد شد». مدیر کل پیشین آفریقای وزارت امور خارجه با تأکید بر پیچیدگی مسئله تحریم‌ها تصریح می‌کند: «تحریم‌ها شامل سطوح و انواع مختلفی است که نیازمند بررسی دقیق فنی و کارشناسی است‌ و به همین دلیل این نشست برای هر دو طرف ‌اهمیت بالایی دارد».
دیپلمات پیشین کشورمان‌ در ادامه به ترکیب تیم مذاکره‌کننده ایران پرداخت و ضمن ابراز اطمینان از تجربه تیم ارشد، از‌جمله عباس عراقچی و مجید تخت‌روانچی، نگرانی‌هایی را درباره تیم کارشناسی مطرح کرد. به باور این دیپلمات، «اگرچه تیم ارشد از افراد مجرب و آگاهی تشکیل شده، اما بیم این وجود دارد که نگاه سیاسی مانع از بهره‌گیری کامل از ظرفیت‌های کارشناسی در همه حوزه‌ها شود».
تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی این نکته را مطرح می‌کند که «ایران به یک مدل کارشناسی قوی نیاز دارد که شامل حقوق‌دانان، اقتصاددانان، متخصصان بازار سرمایه‌ و کارشناسانی باشد که با جزئیات تحریم‌ها و مسائل هسته‌ای آشنا هستند». وی افزود: «این افراد باید فارغ از گرایش‌های سیاسی و جناحی انتخاب شوند تا بتوان از همه ظرفیت‌های کشور بهره برد». سفیر پیشین ایران در آفریقای جنوبی، تحلیل خود را با ذکر این نکته تکمیل می‌کند که «مذاکرات فنی و جزئی، جایی برای کلی‌گویی نیست»‌؛ چراکه به زعم وی، «ایران باید مطالبات مشخص و قابل دسترسی را مطرح کند که بتوان روی آنها مذاکره کرد و به تفاهم رسید. اگر صرفا به بحث‌های کلی بسنده شود، ممکن است فرصت‌های مهمی از دست برود‌ و اینجاست که نقش یک تیم کارشناسی متنوع و کارآمد بیش از پیش اهمیت می‌یابد».
یکی از سؤالات کلیدی گپ‌و‌گفت «شرق» با قربان‌اوغلی، بر امکان رسیدن به توافق در زمان محدود متمرکز بود که تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی‌ در پاسخ به این پرسش مشخص که «آیا آمریکایی‌ها و دونالد ترامپ اجازه می‌دهند زمان کافی برای بحث‌های کارشناسی صرف شود؟»‌ توضیح داد: ‌«اصل موضوع، رسیدن به یک تفاهم کلی با آمریکا‌ست». از دید این دیپلمات اسبق کشورمان، «اگر این تفاهم شکل بگیرد، ضرب‌الاجل دو‌ماهه‌ای که ترامپ تعیین کرده است، اهمیت خود را از دست می‌دهد». وی افزود: «اگر رئیس‌جمهور آمریکا ببیند ایران برای مذاکرات و رسیدن به توافق جدی است، احتمالا حاضر خواهد شد برای ادامه گفت‌وگوها صبر کند». با چنین برداشتی است که قربان‌اوغلی تأکید و تصریح می‌کند: «آنچه در این میان اهمیت دارد، نشان‌دادن جدیت تهران در ادامه و به نتیجه رساندن مذاکرات است».
مدیر کل پیشین آفریقای وزارت امور خارجه، در ادامه با استناد به گزارش‌هایی از جلسات گذشته، برداشت خود را این‌گونه تبیین کرد:‌ «طرفین در حال نزدیک‌شدن به تفاهم هستند و این جدیت می‌تواند به طولانی‌تر‌شدن مذاکرات و بررسی دقیق‌تر جزئیات کمک کند».
به باور او: «این روند نشان‌دهنده عزم دو طرف برای پیشبرد گفت‌وگوهاست، اما زمان‌بندی نهایی به عوامل متعددی بستگی دارد». در بخش دیگری از این گفت‌وگو، سفیر پیشین ایران در آفریقای جنوبی به اهمیت تمرکز مذاکره‌کنندگان بر موانع اصلی پرداخت و توضیح داد: «مذاکره‌کنندگان دو طرف باید روی موضوعات اصلی متمرکز شوند و از پراکندگی در مسائل حاشیه‌ای پرهیز کنند». از دید این دیپلمات: «اگر تمرکز خود را از دست بدهند، ممکن است کل روند مذاکرات به خطر بیفتد». از این رو او با ابراز امیدواری نسبت به عملکرد تیم مذاکره‌کننده ایران، چه در سطح ارشد و چه در سطح کارشناسی، بر ضرورت دقت و هوشمندی تأکید کرد.
تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی، در ادامه به فضای داخلی کشور پرداخت و خاطرنشان کرد: «مردم و بازار به این مذاکرات چشم دوخته‌اند». بسیاری از دولت انتظار دارند این گفت‌وگوها به نتیجه برسد و تأثیر مثبتی بر اقتصاد و امید مردم بگذارد. اما این دیپلمات هشدار داد: «نباید اجازه داد این انتظارات، مذاکرات را تحت فشار قرار دهد». او در ادامه به نکته‌ای قابل تأمل اشاره کرد: «شاید پیش از ورود رسمی به مذاکرات، نوعی تفاهم نانوشته میان ایران و آمریکا شکل گرفته که احتمالا از زمان دیدارهایی مانند ملاقات ایلان ماسک و ایروانی در نیویورک آغاز شده باشد». مدیر کل پیشین آفریقای وزارت امور خارجه، در پایان ارزیابی خود با اشاره به اظهارات کاخ سفید و اعضای تیم مذاکره‌کننده آمریکایی مانند مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، و مایک والتز، مشاور امنیت ملی، افزود: «برخلاف برخی اظهارنظرهای تند، هیچ بخشی از موضوعات غیرهسته‌ای در این مذاکرات مطرح نشده است. این نشان می‌دهد ترامپ فعلا و تا به اینجای کار به چارچوب توافق‌شده توسط ویتکاف و عراقچی احترام گذاشته‌ است». به همین ترتیب، قربان‌اوغلی ابراز امیدواری کرد این روند ادامه یابد و مذاکره‌کنندگان ایران با تمرکز بر مطالبات مشخص و منطقی، بتوانند به توافقی پایدار دست یابند‌.
علی‌اکبر فرازی: در ادامه مذاکرات نباید درگیر مسائل داخلی آمریکا شویم؛ هدف تفاهم است
علی‌اکبر فرازی هم دیگر کارشناسی بود که در واکاوی نشست کارشناسی پیش‌رو بین تهران و واشنگتن، ابتدا به جایگاه این نشست در روند کلی مذاکرات دو طرف اشاره کرد. به باور این دیپلمات اسبق کشورمان: «نشست کارشناسان برای بررسی مسائل فنی و جزئی، از دو جهت حائز اهمیت است: نخست اینکه برگزاری این نشست نشان‌دهنده آن است که هر دو طرف در کلیات به تفاهم رسیده‌اند و اراده‌ای جدی برای پیشبرد گفت‌وگوها از خود نشان داده‌اند و دوم اینکه وقتی مذاکرات به مرحله جزئیات و مسائل فنی می‌رسد، حضور کارشناسان هسته‌ای و فنی دو طرف ضروری می‌شود تا مشکلات و اختلافات در این حوزه مورد بحث و بررسی قرار گیرد». تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی، با اشاره به روحیه‌ای که در تصمیم‌گیری‌های سطوح بالای ایران در دو دور گذشته در مسقط و و رم مشاهده شده، ابراز خوش‌بینی کرد: «این روند رو به رشد در مسائل فنی نیز ادامه یابد».
لذا سفیر اسبق ایران در یونان باور دارد: «اگر این روند مثبت پیش برود، می‌تواند زمینه‌ساز دور سوم مذاکرات کلان باشد، اما طبیعی است که هر دو طرف باید با صراحت و روشنی مسائل مهم خود را روی میز بگذارند و به سمت عمل‌گرایی حرکت کنند». این دیپلمات پیشین در ادامه تأکید کرد وجود اراده برای حل مسائل، خوشبختانه در هر دو طرف دیده می‌شود‌ و همین امر او را به مذاکرات امروز چهارشنبه امیدوار کرده است. با چنین قرائتی است که فرازی تصریح می‌کند: «نتایج این نشست (کارشناسی) می‌تواند زمینه‌ساز گفت‌وگوهای بعدی باشد و به‌ طور معقولی دو طرف را به سمت تفاهم پیش ببرد».
سفیر اسبق ایران در قبرس، ادامه گپ‌و‌گفتش با «شرق» را به تحلیل محتوای احتمالی نشست کارشناسی اختصاص می‌دهد و به این پرسش که آیا این نشست بر اساس مدل برجام پیش خواهد رفت یا خیر، این‌گونه پاسخ می‌دهد: «از منظر روان‌شناختی و رفتاری، دونالد ترامپ تمایلی ندارد توافقی را که نام رقبای سیاسی‌اش، یعنی دموکرات‌ها و به‌عنوان دستاوردهای دوره اوباما و بایدن، ثبت شده باشد، احیا کند». او ارزیابی‌اش را بسط می‌دهد و اضافه می‌کند: «ترامپ دوست دارد هر توافقی که به نتیجه می‌رسد، به نام خودش و حزبش تمام شود‌ و این تمایل در رفتار سیاسی او مشهود است». با این حال، مفسر حوزه سیاست خارجی تأکید می‌کند: «این موضوع برای ایران اهمیتی ندارد». به زعم او: «ما نباید درگیر مسائل داخلی آمریکا شویم؛ اینکه توافق به نام چه گروهی در داخل آمریکا ثبت شود، به خودشان مربوط است». چون به گفته فرازی: «آنچه برای ایران اهمیت دارد، رسیدن به تفاهم با صراحت و روشنی است‌ و اگر این توافق به نام حزب جمهوری‌خواه یا شخص ترامپ ثبت شود، هیچ ایرادی ندارد». این دیپلمات همچنین افزود: «کارشناسان ایرانی آماده گفت‌وگو درباره این‌گونه مسائل هستند‌ و هدف ما صرفا دستیابی به توافقی است که منافع ملی را تأمین کند».
یکی از پرسش‌های کلیدی گفت‌وگوی «شرق» با علی‌اکبر فرازی، روی امکان رسیدن به توافق در بازه زمانی محدود تمرکز داشت، به‌ویژه با توجه به ضرب‌الاجل دو‌ماهه‌ای که دونالد ترامپ برای توافق با تهران تعیین کرده است که تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی، در پاسخ به سؤال فوق، دیدگاه خود را این‌گونه تشریح می‌کند: «موضوع حیاتی‌تر به اراده جدی برای رسیدن به تفاهم باز‌می‌گردد. لذا من شخصا معتقد هستم این اتفاق می‌تواند رخ دهد». او دلیل این خوش‌بینی را ‌تأکید ایران و آمریکا بر توافق بر سر مسائل اصلی دانست‌. از این زاویه است که به باور سفیر اسبق ایران در یونان: «مطالبه اصلی از سوی آمریکا مشخص شده و آن، جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است؛ خط قرمزی که بارها توسط مقامات آمریکایی، از جمله شخص ترامپ، اعلام شده است». سفیر اسبق کشورمان در قبرس، هم‌زمان یادآور شد: «ایران نیز بارها اعلام کرده قصد یا اراده‌ای برای ساخت سلاح هسته‌ای ندارد و به همین دلیل نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را پذیرفته است». در نتیجه فرازی چنین جمع‌بندی می‌کند: «اگر این چارچوب مبنای گفت‌وگوها باشد، امکان تفاهم و سرعت‌بخشیدن به مذاکرات وجود دارد».
در واپسین قسمت این گفت‌وگوی «شرق»، فرازی به ترکیب تیم مذاکره‌کننده ایران پرداخت و به این پرسش که آیا نگرانی‌هایی درباره تیم کارشناسی وجود دارد یا خیر، پاسخ داد. به باور این دیپلمات: «اگرچه تیم مذاکره‌کننده ارشد ایران از افراد قابل قبولی تشکیل شده، اما برخی نگرانی‌ها درباره تیم فنی و کارشناسی وجود دارد». او توضیح داد: «برای مذاکراتی در این سطح، نیاز به حضور کارشناسانی در حوزه‌های اقتصادی، تحریم‌ها، مسائل هسته‌ای‌ و حتی نظامی است تا بتوان همه جوانب را به‌خوبی پوشش داد». تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی‌ در ادامه‌ تأکید کرد اگرچه شناختی از اعضای تیم کارشناسی ندارد، اما امیدوار است با توجه به حساسیت موضوع، افرادی مجرب، فهیم‌ و دارای سابقه در این امور در تیم حضور داشته باشند. او یادآور شد: «در مذاکرات برجام، کارشناسان فنی ما نقش بسیار فعالی داشتند و امیدوارم در این دور نیز چنین باشد». به باور این دیپلمات، داشتن شناخت دقیق از موضوعات مورد بحث، کلید موفقیت تیم کارشناسی است. او در پایان ضمن آرزوی موفقیت برای تیم مذاکره‌کننده ایران، ابراز امیدواری کرد این گفت‌وگوها به نتایج مثبتی منجر شود.
بازار