بزرگنمايي:

راه ترقی - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
کامران کرمی| کشورهای عربی امیدوارند که روابط نزدیک محمد بن‌سلمان با دونالد ترامپ رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده بتواند حمایت شدید از اسرائیل را کاهش دهد. احمد العمران خبرنگار عربستانی 20 نوامبر در روزنامه فایننشال تایمز در تحلیلی از چشم‌انداز روی کارآمدن ترامپ و معنای آن برای خاورمیانه نوشت: کشورهای عربی به دنبال استفاده از وزن عربستان سعودی در منطقه و روابط نزدیک آن با ترامپ برای کنترل سیاست‌‌‌های رئیس‌‌‌جمهور منتخب در خاورمیانه –آن‌هم در میانه ترس از دنبال کردن یک دستور کار شدیدا طرفدار اسرائیل– هستند.

پس از اینکه ترامپ نام تعدادی از نامزدهای سرسخت طرفدار اسرائیل و شاهین‌های ضد ایران را برای پست‌‌‌های کلیدی معرفی کرد، مقامات عرب نگران هستند که دولت آینده وی ممکن است اقدامات اسرائیل برای الحاق کرانه باختری، اشغال غزه یا تشدید تنش‌‌‌ها با تهران را مورد تایید قرار دهد. با این حال این بازیگران امیدوارند که ریاض بتواند با استفاده از روابط شخصی محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی با ترامپ، اشتهای رئیس‌جمهور منتخب برای معاملات مالی و تمایل او برای دستیابی به یک «معامله بزرگ» برای عادی‌سازی روابط بین عربستان و اسرائیل، سیاست دولت آینده آمریکا در منطقه را تعدیل کند. یک دیپلمات عرب گفت: «عربستان سعودی به دلیل روابط شناخته شده‌اش با ترامپ بازیگر کلیدی در منطقه است. بنابراین ریاض محور هر اقدام منطقه‌ای که ایالات متحده ممکن است انجام دهد، خواهد بود.»
یکی دیگر از مقامات عربی گفت که محمد بن‌سلمان در تاثیرگذاری بر سیاست‌های ترامپ برای پایان دادن به جنگ اسرائیل علیه حماس در غزه و به طور گسترده تر در مورد مسائل فلسطین، با استفاده از پتانسیل عادی‌سازی روابط با اسرائیل به عنوان اهرم فشار، «کلیدی» خواهد بود. این مقام گفت: «عربستان سعودی می‌تواند به شدت بر نحوه برخورد ترامپ با غزه و فلسطین تاثیر گذار باشد.»
بسیاری از کشورهای منطقه نگران اتفاقات بعدی هستند. در دوره اول ترامپ، عربستان سعودی سبک معاملاتی و کمپین «فشار حداکثری» او علیه رقیب منطقه‌‌‌ای خود یعنی ایران را پذیرفت. ترامپ پس از قتل جمال خاشقجی روزنامه‌‌‌نگار سعودی در سال 2018، زمانی که دیگر رهبران غربی رهبر بالفعل پادشاهی را سرزنش کردند، ترامپ در کنار شاهزاده محمد ایستاد. ترامپ همچنین به خود می‌بالید که در توافق نهایی برای حل مناقشه اسرائیل و فلسطین، میانجی‌گری خواهد کرد.
اما این طرح‌‌‌ها که توسط جرد کوشنر داماد ترامپ نظارت می‌‌‌شد، با شکست مواجه شد و فلسطینی‌‌‌ها و کشورهای عربی این طرح‌‌‌ها را بیش از حد به نفع اسرائیل می‌‌‌دانستند. ترامپ همچنین کمک به فلسطینی‌ها را قطع کرد، نمایندگی دیپلماتیک آنها را در واشنگتن تعطیل کرد، سفارت آمریکا را به بیت‌المقدس - که وضعیت آن مورد مناقشه است - منتقل کرد و ادعای حاکمیت اسرائیل بر بلندی‌های جولان اشغالی را به رسمیت شناخت. با این حال، او میانجی به اصطلاح توافق‌نامه ابراهیم بود که در آن امارات و سه کشور عربی دیگر روابط خود را با اسرائیل عادی کردند. ترامپ ماه گذشته به شبکه سعودی العربیه، گفت که روابط بین ایالات متحده و عربستان سعودی در دوران ریاست جمهوری او با حروف بزرگ G. R. E.A.T (عالی) بود. او گفت: «احترام بسیار زیادی برای پادشاه و ولیعهد محمد که بسیار عالی عمل کرده است، قائل است.»
پس از روی کارآمدن جو بایدن رئیس‌‌‌جمهور آمریکا، ریاض روابط خود را با ترامپ حفظ کرد و صندوق سرمایه‌‌‌گذاری عمومی خود - صندوق ثروت دولتی به ریاست ولیعهد - 2 میلیارد دلار در یک صندوق خصوصی که توسط کوشنر تاسیس شده بود، سرمایه‌‌‌گذاری کرد. یاسر الرمیان، مدیر این صندوق در جریان مسابقه هنرهای رزمی در نیویورک در اواخر هفته، صندلی‌‌‌های ردیف اول را برای ترامپ در نظر گرفت. این صندوق همچنین میزبان ترامپ در رویدادهایی مانند مسابقات گلف بوده که یکی از برجسته‌‌‌ترین سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های ورزشی صندوق سرمایه‌گذاری عمومی محسوب می‌شود.
اما محمد بن‌سلمان از زمان روی کارآمدن بایدن، سیاست‌های منطقه‌ای عربستان سعودی را بازتنظیم کرده است. ریاض روابط دیپلماتیک خود را با ایران در سال 2023 احیا کرد. در حالی که طرح دولت بایدن برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل به عنوان بخشی از یک توافق سه جانبه که شامل یک معاهده دفاعی عربستان سعودی و ایالات متحده می‌شود؛ در اثر جنگ غزه لغو شده، اما ایالات متحده همچنان عربستان را برای تلاش برای حل و فصل بحران‌های منطقه‌ای حیاتی می‌داند.
با این حال، ریاض انتقاد از دولت راست افراطی بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل را تشدید کرده است، چرا که فلسطینی‌های بی‌شماری قتل‌عام شده‌اند. در ماه اکتبر، فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه عربستان سعودی، گفت که عادی‌سازی با اسرائیل «تا زمانی که راه‌حلی برای تشکیل کشور فلسطینی حاصل نشود» از روی میز خارج است.
محمد بن‌سلمان هفته گذشته از نشست عربی و اسلامی در ریاض برای انتقاد شدید علیه اسرائیل به ارتکاب نسل‌کشی در غزه استفاده کرد و در عین حال جنگ علیه حزب‌الله لبنان و حملات علیه ایران را محکوم کرد. دیپلمات‌ها و تحلیلگران سخنان او را پیامی به واشنگتن و نتانیاهو تفسیر کردند که جهان اسلام در محکومیت حملات نظامی اسرائیل و حمایت آنها از تشکیل کشور فلسطینی متحد است. روز سه‌‌‌شنبه ریاض اظهارات افراطی اسرائیل درباره تحمیل حاکمیت بر کرانه باختری را محکوم کرد.
ترامپ در طول مبارزات انتخاباتی خود وعده داد که صلح را در خاورمیانه برقرار کرده و به جنگ پایان دهد. اما بسیاری از گزینه‌های پیشنهادی او به شدت طرفدار اسرائیل هستند، از جمله مایک هاکبی، منتخب او برای سفارت در اسرائیل و استیون ویتکاف غول املاک و مستغلات که به عنوان فرستاده آمریکا در امور خاورمیانه منصوب شده است. با این حال ترامپ گفته است که می‌‌‌خواهد توافق‌نامه ابراهیم را گسترش دهد و به العربیه گفته است که «چارچوب موجود است، تنها کاری که باید انجام دهند این است که دوباره به آن ورود کنند و این خیلی سریع اتفاق خواهد افتاد. اگر من برنده شوم، این یک اولویت مطلق خواهد بود.« ترامپ گفت: «باید همه در خاورمیانه در صلح باشند. این اتفاق خواهد افتاد.»
اما ایجاد یک کشور فلسطینی، چیزی است که نخست‌وزیر اسرائیل به شدت آن را رد می‌کند. یک دیپلمات عرب گفت که این بدان معناست که ترامپ در حال حاضر بیشتر از عربستان سعودی به هیچ بازیگر دیگری در خاورمیانه نیاز ندارد.» این دیپلمات گفت: «ترامپ کسی است که دوست دارد قراردادهای آماده‌ای به او داده شود که می‌تواند اعتبار آن را بپذیرد. بنابراین اگر بن‌سلمان به او معامله‌ای ارائه دهد، می‌پذیرد، این یک احتمال است، اما ممکن است تنها امکان باشد.»
مقامات عرب امیدوارند که به حاشیه بردن حقوق فلسطینی‌‌‌ها برای ترامپ سخت‌‌‌تر باشد، چرا که سطح خشم ناشی از ویرانی غزه، موضوع را دوباره در راس برنامه‌‌‌های منطقه قرار داده است. رهبران عرب نگران درگیری‌های جدیدی هستند که باعث خواهد شد تا بخش‌‌‌هایی از جمعیت جوان این کشورها را رادیکال کند. یک دیپلمات عرب گفت: ترامپ باید به جنگ غزه پایان دهد و برای انجام آن باید به فردای پس از آن رسیدگی کند. او به تمرکز روی مسیر تشکیل کشور فلسطینی نیاز دارد وگرنه عنصر منطقه‌ای کار نخواهد کرد.
عربستان سعودی به صراحت گفته است تا زمانی که یک کشور فلسطینی وجود نداشته باشد، عادی‌سازی یک گزینه نیست. این فرصتی را برای بن‌سلمان فراهم کرده تا خود و پادشاهی خود را به عنوان بازیگر مهم منطقه نشان دهد. اما با توجه به غیرقابل پیش‌بینی بودن ترامپ و امتناع نتانیاهو از دادن هرگونه امتیازی به فلسطینی‌ها، این نقش با مشکلاتی همراه است. امیل هوکایم در موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک گفت: سعودی‌ها با معرفی خود به عنوان بازیگر تعیین کننده، بلکه معمار اجماع عربی و اسلامی، به خوبی مانور داده‌اند و با این کار، مسوولیت خود را گسترش داده‌اند.
سوال این است که آیا بن‌سلمان می‌تواند جامه رهبری این جریان را به تن کند و با مشکلات و شکست‌های احتمالی مقابله کند؟ یک دیپلمات عرب گفت: تنها موضوعی که جهان عرب را متحد می‌کند، مساله فلسطین است. سوال این است که عربستان سعودی چقدر می‌تواند در این زمینه سرمایه‌گذاری کند و نتانیاهو چقدر توانایی بی‌اثرکردن آن را خواهد داشت. »