بزرگنمايي:

راه ترقی - ایسنا / به اعتقاد کارشناسان، یکی از بزرگترین چالش‌های کشور در حوزه بهره‌برداری از فناوری هوش مصنوعی، محدودیت در استفاده از نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای روز دنیا به‌ویژه پردازنده‌های گرافیکی و سیستم‌های پردازش داده پیشرفته است و این موضوع باعث می‌شود ایران نتواند به راحتی از ابزارهای ابری و پلتفرم‌های تحقیقاتی بین‌المللی بهره‌برداری کند، ولی کشور با داشتن نیروی انسانی متخصص و ظرفیت بالای پژوهشی، پتانسیل زیادی برای تبدیل شدن به قطب منطقه‌ای هوش مصنوعی دارد.
رامین عابدی اصل، تحلیلگر و کارشناس هوش مصنوعی در گفت‌وگو هوش مصنوعی را عنوان یکی از نوآوری‌های برتر قرن بیست و یکم دانست که توانسته است تأثیرات شگرفی بر جنبه‌های مختلف زندگی بشر بگذارد و گفت: شاید کامل‌ترین و کوتاه‌ترین جمله‌ای که بتوانیم از اثرات هوش مصنوعی که بر دنیا خواهد داشت، بکار ببریم، «ورود به دنیای جدید» است؛ این فناوری در حال تغییر دنیای صنایع، اقتصاد و حتی فرهنگ است. ایران با وجود چالش‌های خاص خود، پتانسیل‌های زیادی برای استفاده از این فناوری در جهت ارتقاء کیفیت زندگی، بهبود عملکرد اقتصادی و پیشبرد علم و فناوری دارد.
وی افزود: با این حال، ورود به عصر هوش مصنوعی نیازمند آمادگی در حوزه‌های مختلف از جمله آموزش، زیرساخت‌ها و سیاست‌های اجتماعی است و این سؤال مطرح می‌شود که آیا ایران فعلی توان و زیرساخت لازم برای ورود به این دنیای جدید را دارد یا مانند بسیاری از حوزه‌ها باید با حسرت تمام از پشت دیوار تحریم به پرواز موشک‌های پیشرفت دنیا نگاه کند.
عابدی اصل اظهار کرد: هوش مصنوعی می‌تواند به طور قابل‌توجهی در رشد صنایع کلیدی ایران نقش داشته باشد. در صنعت نفت و گاز، الگوریتم‌های یادگیری ماشین می‌توانند برای تحلیل داده‌های زمین‌شناسی و بهینه‌سازی استخراج منابع استفاده شوند که باعث کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری می‌شود. در حوزه کشاورزی نیز، فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی مانند پهپادهای هوشمند و حسگرهای زمین می‌توانند برای پایش محصولات، مدیریت آبیاری و پیش‌بینی شرایط آب‌وهوایی به کار روند و بهره‌وری را بهبود دهند. هوش مصنوعی در حوزه سلامت و سیستم‌های هوشمند می‌توانند برای تشخیص زودهنگام بیماری‌ها، طراحی درمان‌های شخصی‌سازی‌شده و مدیریت بهتر منابع بیمارستانی مفید باشند.
این تحلیل‌گر حوزه هوش مصنوعی با بیان اینکه این فناوری همچنین به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط اجازه می‌دهد تا از ابزارهای تحلیلی برای شناسایی بازارها و بهبود عملکرد خود بهره بگیرند، ادامه داد: به طور کلی، این فناوری می‌تواند باعث کاهش وابستگی ایران به منابع سنتی و حرکت به سوی اقتصاد دانش‌بنیان شود، اما تحقق این پتانسیل نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و نیروی انسانی متخصص است.
وی خاطر نشان کرد: با توجه به یکی از جنبه‌های مهم توسعه مبتنی بر هوش مصنوعی که دانش محور و مبتنی بر تکنولوژی‌های نوین است، شاید مهمترین چالشی که در ایران بعد از ظهور این تکنولوژی ایجاد شود، بحران بیکاری است؛ چرا که هوش مصنوعی می‌تواند هم فرصتی برای ایجاد شغل و هم تهدیدی برای برخی از مشاغل سنتی باشد. در ایران، استفاده از هوش مصنوعی در صنایع مختلف می‌تواند مشاغل جدیدی در زمینه برنامه‌نویسی، داده‌کاوی و توسعه الگوریتم‌ها ایجاد کند، اما در عین حال، برخی مشاغل یدی یا تکراری ممکن است با اتوماسیون جایگزین شوند.
عابدی اصل افزود: چالش اصلی این است که نیروی کار فعلی به مهارت‌های جدید تجهیز شود تا بتواند با تغییرات همگام باشد. اگر دولت و نهادهای آموزشی به ارتقای مهارت‌های نیروی انسانی توجه کنند، هوش مصنوعی می‌تواند نه‌تنها تهدیدی نباشد، بلکه به فرصتی بزرگ برای توسعه اقتصادی تبدیل شود، تمام این موارد بستگی شدید به سیاستگذاری دولت و سیاست‌گذاری‌های دقیق و موشکافانه که بتواند چالش‌های پیش رو را پر کند، دارد.
زیرساخت‌های فناوری و داده‌های ایران چقدر آماده پذیرش و توسعه هوش مصنوعی هستند؟
این فعال حوزه هوش مصنوعی با تاکید بر اینکه زیرساخت‌های فناوری و داده در ایران هنوز به طور کامل برای پذیرش و توسعه هوش مصنوعی آماده نیستند و با چالش‌های متعددی مواجه‌ هستند، ادامه داد: یکی از مهم‌ترین مشکلات، کمبود پایگاه‌های داده جامع و استاندارد است که برای آموزش و پیاده‌سازی مدل‌های هوش مصنوعی حیاتی هستند. همچنین، سرعت اینترنت و پهنای باند در برخی مناطق کشور محدود است و این مساله مانع از دسترسی گسترده به خدمات ابری و فناوری‌های پیشرفته می‌شود.
وی اظهار کرد: از طرفی، سرمایه‌گذاری ناکافی در مراکز داده و سخت‌افزارهای تخصصی مانند پردازنده‌های گرافیکی نیز یکی از موانع کلیدی است. علاوه بر این، نبود همکاری‌های بین‌المللی به دلیل تحریم‌ها، امکان استفاده از منابع و ابزارهای پیشرفته را کاهش داده است. اما ایران دارای نیروی انسانی متخصص و ظرفیت بالایی در زمینه توسعه نرم‌افزارهای هوش مصنوعی است که می‌تواند با تقویت زیرساخت‌های داخلی، این مشکلات را تا حدی جبران کند. حمایت دولت و بخش خصوصی از توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد بسترهای داده استاندارد می‌تواند زمینه‌ساز پیشرفت سریع در این حوزه شود.
آموزش عمومی در حوزه هوش مصنوعی و مهارت‌های مرتبط برای نسل‌های آینده در ایران
عابدی اصل خاطر نشان کرد: آموزش عمومی در حوزه هوش مصنوعی و مهارت‌های مرتبط در ایران هنوز به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است. در حال حاضر، بیشتر تمرکز آموزش‌های مرتبط با هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها و مراکز تخصصی است و دسترسی عمومی به این دانش محدود است. این در حالی است که برای بهره‌گیری کامل از پتانسیل هوش مصنوعی، نیاز به آموزش مهارت‌های پایه‌ای مانند آشنایی با داده‌ها، برنامه‌نویسی و تفکر الگوریتمی در مدارس و آموزش‌های عمومی احساس می‌شود.
وی تاکید کرد: بسیاری از کشورهای پیشرفته برنامه‌های آموزشی را از سنین پایین آغاز کرده‌اند تا نسل‌های آینده را برای دنیای دیجیتال آماده کنند. در ایران، راه‌اندازی دوره‌های آنلاین رایگان، کارگاه‌های آموزشی عمومی و برنامه‌های آموزشی در مدارس می‌تواند اولین گام‌های مؤثر باشد. علاوه بر این، همکاری میان نهادهای دولتی، آموزشی و بخش خصوصی می‌تواند منجر به تولید محتوای آموزشی جذاب و قابل‌دسترس شود. آموزش عمومی نه‌تنها باعث افزایش سواد فناوری در جامعه می‌شود، بلکه از هراس عمومی نسبت به از دست رفتن مشاغل جلوگیری کرده و مردم را برای استفاده مثبت از هوش مصنوعی آماده می‌کند. حمایت از این برنامه‌ها می‌تواند پلی میان نیازهای امروز و فرصت‌های آینده ایجاد کند.
مساله اخلاق در هوش مصنوعی
این تحلیل‌گر حوزه هوش مصنوعی، اخلاق در هوش مصنوعی را یکی از موضوعات کلیدی در این حوزه دانست و گفت: از جمله مسائل مهم می‌توان به حفظ حریم خصوصی افراد، جلوگیری از تبعیض الگوریتمی و شفافیت در تصمیم‌گیری‌های هوش مصنوعی اشاره کرد. وضع قوانین مشخص برای جمع‌آوری و استفاده از داده‌ها، تضمین حقوق شهروندی در برابر فناوری‌های پیشرفته و نظارت دقیق بر شرکت‌ها و سازمان‌های فعال در این حوزه ضروری است. همچنین، ایجاد چارچوب‌های اخلاقی و همکاری میان متخصصان حقوق، فناوری و جامعه‌شناسی می‌تواند از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کند.
وی یادآور شد: این اقدامات نه‌تنها اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد، بلکه باعث توسعه پایدار و مسؤولانه هوش مصنوعی در کشور می‌شود. شاید یکی از چالش‌های مهم در این حوزه در ایران این باشد که به دلیل عقب افتادن کشور در توسعه اپلیکیشن‌های مرتبط با این حوزه بسیار از این فناوری‌ها به عنوان فناوری‌های وارداتی در ایران در حال استفاده هستند و این باعث می‌شود که بدون کنترل و نظارت اطلاعات کاربران در اختیار شرکت‌های خارجی قرار گیرد و این خود باعث نگرانی‌هایی در آینده خواهد شد.
بهره‌مندی ایران از هوش مصنوعی برای بهبود خدمات عمومی
عابدی اصل با اشاره به بهره‌مندی ایران از فناوری هوش مصنوعی برای بهبود خدمات عمومی مانند حمل‌ونقل، بهداشت و مدیریت بحران، اظهار کرد: در حوزه حمل‌ونقل، الگوریتم‌های هوشمند می‌توانند برای مدیریت ترافیک، بهینه‌سازی مسیرها و پیش‌بینی خرابی‌ها مورد استفاده قرار گیرند. در بخش بهداشت، هوش مصنوعی می‌تواند برای تشخیص بیماری‌ها، بهینه‌سازی توزیع دارو و بهبود مدیریت بیمارستان‌ها کاربرد داشته باشد.
وی اضافه کرد: در مدیریت بحران، تحلیل داده‌های هواشناسی و زمین‌شناسی به کمک هوش مصنوعی می‌تواند در پیش‌بینی بلایای طبیعی مانند زلزله یا سیل مؤثر باشد. البته برای پیاده‌سازی این فناوری‌ها، نیاز به توسعه زیرساخت‌های داده، سرمایه‌گذاری در ابزارهای پیشرفته و آموزش نیروی انسانی است. با برنامه‌ریزی مناسب، ایران می‌تواند از هوش مصنوعی برای ارتقای کیفیت زندگی شهروندان و افزایش کارآمدی خدمات عمومی بهره‌مند شود.
به گفته وی یکی از نکات بسیار مهمی که تکنولوژی هوش مصنوعی باعث می‌شود، این است که هزینه در تمام زیرساخت‌هایی که توسط هوش مصنوعی توسعه داده شده، به شدت کاهش می‌یابد و این بزرگترین مزیت استفاده از این تکنولوژی‌ها است و با توجه به وضعیت مشکل تخصیص منابع در ایران هوش مصنوعی می‌تواند بهترین راهکار برای حل مشکلات بودجه‌ای کشور باشد.
تأثیر تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی بر دسترسی ایران به فناوری‌های پیشرفته هوش مصنوعی
وی ادامه داد: تا الانی که این مصاحبه در حال آماده‌سازی است، ایران از تمام ابزارهای هوش مصنوعی در دنیا تحریم است و هیچ کشوری حق ارائه سرویس‌های هوش مصنوعی به کاربران ایرانی و سرویس هایی که در داخل خاک ایران فعال هستند را ندارد. این تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی تأثیرات زیادی بر دسترسی ایران به فناوری‌های پیشرفته هوش مصنوعی داشته‌اند. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، محدودیت در استفاده از نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای روز دنیا، به ویژه پردازنده‌های گرافیکی و سیستم‌های پردازش داده پیشرفته است. این موضوع باعث می‌شود که ایران نتواند به راحتی از ابزارهای ابری و پلتفرم‌های تحقیقاتی بین‌المللی بهره‌برداری کند.
عابدی اصل خاطر نشان کرد: با این حال، ایران می‌تواند با تقویت پژوهش‌های داخلی و ایجاد شرکت‌های فناوری مستقل، این موانع را دور بزند، البته نه چندان قدرتمند. توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و ایجاد مراکز تحقیقاتی مشترک با کشورهای هم‌مرز نیز می‌تواند به تسهیل انتقال فناوری کمک کند. همچنین، استفاده از منابع باز و پروژه‌های متن‌باز در زمینه هوش مصنوعی، فرصتی برای پیشرفت بدون وابستگی به فناوری‌های خارجی فراهم می‌آورد. دولت و بخش خصوصی باید با حمایت از تحقیق و توسعه داخلی، این مشکلات را مدیریت کرده و کشور را به سمت استقلال فناوری سوق دهند.
وی افزود: ایران با داشتن نیروی انسانی متخصص و ظرفیت بالای پژوهشی، پتانسیل زیادی برای تبدیل شدن به قطب منطقه‌ای هوش مصنوعی دارد. اولین گام در این مسیر، سرمایه‌گذاری گسترده در آموزش و پژوهش است تا نسل جدیدی از متخصصان در این حوزه تربیت شوند. علاوه بر این، ایجاد اکوسیستم نوآوری شامل استارتاپ‌ها، شرکت‌های فناوری و مراکز تحقیقاتی می‌تواند موجب رشد سریع این صنعت شود. حمایت دولت از پروژه‌های تحقیقاتی و ایجاد تسهیلات برای همکاری با کشورهای پیشرفته نیز ضروری است. تقویت زیرساخت‌ها، به‌ویژه در زمینه داده و پردازش ابری، یکی دیگر از نیازهای حیاتی است. با انجام این اقدامات، ایران می‌تواند جایگاه خود را در حوزه هوش مصنوعی تقویت کرده و به یک مرکز منطقه‌ای تبدیل شود.
این تحلیل‌گر حوزه هوش مصنوعی با بیان اینکه در کل هوش مصنوعی نه تنها تهدیدی برای برخی مشاغل نیست، بلکه فرصتی برای تحول و ایجاد شغل‌های جدید در ایران به شمار می‌رود، تصریح کرد: با بهره‌گیری از ظرفیت‌های عظیم نیروی انسانی متخصص و ظرفیت‌های علمی موجود، ایران می‌تواند به یکی از قطب‌های پیشرفته هوش مصنوعی در منطقه تبدیل شود. چالش‌هایی همچون محدودیت‌های زیرساختی، تحریم‌ها و کمبود داده‌های استاندارد می‌تواند مانع از رشد سریع این فناوری باشد، اما با برنامه‌ریزی صحیح، سرمایه‌گذاری در آموزش و پژوهش و همکاری‌های بین‌المللی، این موانع قابل‌حل خواهند بود.
وی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر، نیاز به توجه ویژه به مسائل اخلاقی در هوش مصنوعی و وضع قوانین شفاف و جامع در این زمینه، به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که با چالش‌های خاص خود مواجه هستند، بسیار حیاتی است. با شفاف‌سازی و آگاهی‌رسانی می‌توان نگرانی‌ها را کاهش داد و از هوش مصنوعی به‌طور مثبت و مسؤولانه بهره برد. در نهایت، ایران می‌تواند از هوش مصنوعی به عنوان ابزاری برای رسیدن به رشد اقتصادی پایدار، بهبود خدمات عمومی و ارتقای کیفیت زندگی مردم استفاده کند، همه این موارد بستگی به دانایی سیستم مدیریت کشور و رفع موانع داخلی و بین‌المللی دارد و اگر نتوانیم این موانع را هر چه سریعتر برطرف کنیم، باید مانند بسیاری از تکنولوژی‌های دیگر فقط به عنوان مصرف کننده این تکنولوژی با هزینه بسیار بالا باشیم.