بزرگنمايي:
راه ترقی - تسنیم /افزایش سرسام‌آور قیمت کیوی، این میوه پرطرفدار را از دسترس بسیاری از خانوارها خارج کرده است. در حالی که باغداران از افزایش هزینه‌های تولید گلایه دارند، دلالان و واسطه‌ها با ایجاد بازارهای کاذب و احتکار، قیمت این محصول را در نوسانات قرار داده‌اند.
کیوی، این میوه پرطرفدار، این روزها به یکی از گران‌ترین محصولات بازار تبدیل شده است. افزایش سه‌برابری قیمت کیوی نسبت به سال گذشته، هم باغداران را درگیر کرده و هم مصرف‌کنندگان را در شوک فرو برده است. در حالی که تا چند ماه پیش، این محصول با قیمت معقولی در بازار عرضه می‌شد، اکنون در برخی از فروشگاه‌های شهرهای بزرگ، قیمت هر کیلوگرم کیوی به بالای 120هزار تومان رسیده است.
اما چه عاملی باعث این جهش ناگهانی قیمت شده است؟ آیا تولید کاهش یافته است یا دلالان و واسطه‌ها بازار را در قبضه خود گرفته‌اند؟ برخی از باغداران می‌گویند که کاهش شدید تولید و افزایش هزینه‌های نگهداری باغات، باعث بالا رفتن قیمت تمام‌شده محصول شده است. از سوی دیگر، کارشناسان کشاورزی و اقتصادی معتقدند که نبود نظارت بر بازار و سودجویی واسطه‌ها، نقش پررنگ‌تری در این افزایش قیمت دارد.
کیوی را با قیمت پایین فروختیم، حالا قیمت‌ها سر به فلک کشیده است
در میان درختان کیوی که شاخه‌هایشان هنوز از سنگینی میوه‌های نارس خمیده است، علی کاظمی، باغدار قدیمی تنکابن، با نگاهی خسته اما آشنا به این وضعیت، زیر سایه یکی از درخت‌ها ایستاده و با دستان پینه‌بسته‌اش برگ‌های خشک را از میان شاخه‌ها جدا می‌کند. وقتی از او درباره قیمت بالای کیوی در بازار می‌پرسیم، سری تکان می‌دهد و می‌گوید: این قیمت‌ها برای ما نیست، برای دلال‌هاست. ما بخش عمده‌ای از کیوی‌مان را خیلی زود فروختیم، چون نمی‌توانستیم نگه داریم. هزینه‌ها بالا رفته، دستمزد کارگر، قیمت کود و سم، همه چیز چند برابر شده است. ما چاره‌ای جز فروش سریع محصول نداشتیم، وگرنه باید پول دستمزد کارگر را از جیب می‌دادیم!
حجم تولید کاهش یافته، اما آیا این باعث افزایش سود کشاورزان شده است؟ کاظمی آهی می‌کشد و ادامه می‌دهد: امسال سرما و تغییرات شدید دما به باغ‌هایمان آسیب زد. محصول ما کمتر از نصف سال قبل شده است. سال پیش 25 تن کیوی از باغم برداشت کردم، اما امسال زورم رسید به 10 تن. این یعنی در همان ابتدای برداشت، قیمت‌ها باید بالا می‌رفت، اما واقعیت این است که وقتی ما محصول را فروختیم، هنوز بازار تکان نخورده بود. قیمت کیوی سر باغ حدود 60 هزار تومان بود، که البته در مقایسه با سال قبل افزایش زیادی داشت، اما نه آن‌قدر که جبران کاهش تولید را بکند.
اما نقش دلالان در این میان چیست؟ کاظمی می‌گوید: درست بعد از پایان برداشت، کیوی‌هایی که دست کشاورز مانده بود، یک‌دفعه قیمتشان بالا رفت. ما که ابزار نگهداری نداریم، اما دلال‌ها سردخانه دارند، می‌توانند ماه‌ها صبر کنند و بعد با قیمت بالا بفروشند. کیوی‌هایی که از ما با 60 هزار تومان خریدند، حالا در بازار تا 150 هزار تومان فروخته می‌شود! فکرش را بکنید، بیش از دو برابر سود فقط در چند هفته، بدون هیچ زحمتی. آن‌وقت کشاورزی که یک سال زحمت کشیده، چرا نباید این سود را ببرد؟
مشکلات باغداران فقط به قیمت فروش محدود نمی‌شود، بلکه هزینه‌های تولید هم روزبه‌روز افزایش می‌یابد. کاظمی در این باره توضیح می‌دهد و معتقد است که اگر امکانات ذخیره‌سازی و فروش مستقیم برای کشاورزان فراهم شود، دست واسطه‌ها کوتاه خواهد شد: اگر کشاورزان بتوانند محصولشان را مستقیم به بازار عرضه کنند، یا حتی دولت حمایت کند تا ما بتوانیم محصولمان را در سردخانه نگه داریم، قیمت‌ها دست خودمان خواهد بود. اما در حال حاضر، کشاورز مجبور است محصولش را همان اول بدهد، چون پول لازم دارد. اگر ندهیم، باید هزینه‌های سردخانه بدهیم که اصلاً نمی‌صرفد.
او در پایان می‌گوید: همه فکر می‌کنند چون قیمت کیوی بالا رفته، ما سود کرده‌ایم. اما واقعیت این است که اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، خیلی از ما دیگر توان ادامه کشاورزی را نخواهیم داشت. یک باغدار وقتی نمی‌تواند هزینه‌هایش را تأمین کند، چطور باغش را سرپا نگه دارد؟
افزایش قیمت کیوی، نتیجه کمبود تولید یا بازی واسطه‌ها؟
دکتر مجیدرضا قربانی، عضو هیأت علمی دانشگاه و کارشناس کشاورزی، در گفت‌وگو با تسنیم، ریشه‌های افزایش بی‌سابقه قیمت کیوی را از زوایای مختلف بررسی کرد. او در ابتدا به کاهش میزان تولید این محصول در سال جاری اشاره کرد و گفت: در سال زراعی جاری، باغات کیوی مازندران با کاهش قابل‌توجه تولید مواجه شدند. این کاهش، عمدتاً ناشی از تغییرات اقلیمی و سرمازدگی در فصل گل‌دهی بود که بر میزان باردهی درختان تأثیر گذاشت. بر اساس گزارش‌ها، میزان برداشت کیوی در برخی از مناطق تا 60 درصد کاهش داشته است. به همین دلیل، عرضه این محصول در بازار نسبت به سال گذشته به شدت کمتر شده و این مسئله در کنار افزایش هزینه‌های تولید، به رشد قیمت آن دامن زده است.
اما به گفته این کارشناس، کاهش تولید تنها یکی از عوامل افزایش قیمت است و نقش واسطه‌ها و دلالان در این میان غیرقابل‌انکار است. وی در این‌باره توضیح داد: یکی از مشکلات اساسی در بازار محصولات کشاورزی، حضور پررنگ واسطه‌ها و نبود شفافیت در زنجیره توزیع است. در سال‌های گذشته نیز بارها شاهد این موضوع بوده‌ایم که برخی افراد با خرید گسترده محصولات از باغداران و نگهداری آن در انبارها برای ایجاد کمبود مصنوعی در بازار، قیمت‌ها را به صورت تصنعی افزایش می‌دهند. این اتفاق امسال در بازار کیوی نیز رخ داده است. از سوی دیگر، هزینه‌های بسته‌بندی، حمل‌ونقل و نگهداری محصولات در سردخانه‌ها نیز افزایش چشمگیری داشته است. این مسائل به سود واسطه‌ها تمام می‌شود، در حالی که کشاورزان عملاً از این افزایش قیمت نفعی نمی‌برند.
وی همچنین بر تأثیر افزایش هزینه‌های تولید بر قیمت نهایی محصول تأکید کرد و گفت: در سال‌های اخیر، باغداران با افزایش مداوم هزینه‌های تولید مواجه بوده‌اند. افزایش قیمت نهاده‌های کشاورزی مانند کود و سموم، افزایش هزینه‌های کارگری و هزینه‌های آب و برق باعث شده است که قیمت تمام‌شده تولید هر کیلوگرم کیوی به شدت بالا برود. در حال حاضر، قیمت خرید کیوی از باغداران بیش از 60 هزار تومان در هر کیلو است که نسبت به سال گذشته تقریباً سه برابر شده است. این در حالی است که باغداران عملاً سهم ناچیزی از قیمت نهایی بازار را دریافت می‌کنند و سود اصلی نصیب دلالان و واسطه‌ها می‌شود.
این کارشناس اقتصاد کشاورزی همچنین به تأثیر بازارهای صادراتی بر قیمت کیوی اشاره کرد و گفت: کیوی یکی از محصولات استراتژیک باغی ایران است که بخش مهمی از آن به بازارهای خارجی صادر می‌شود. در سال‌های اخیر، با افزایش تقاضای کشورهای همسایه، خصوصاً روسیه و هند، برای کیوی ایرانی، بخشی از این محصول به بازارهای خارجی اختصاص یافته است. از سوی دیگر، نرخ ارز نیز بر صادرات تأثیر مستقیم دارد. هرچقدر ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی کاهش یابد، انگیزه برای صادرات افزایش پیدا می‌کند، زیرا صادرکنندگان می‌توانند سود بیشتری کسب کنند. این مسئله نیز می‌تواند بر کاهش عرضه در بازار داخلی و افزایش قیمت تأثیرگذار باشد.
کاهش تولید و افزایش هزینه‌ها، عامل اصلی گرانی کیوی در بازار
در میان جنجال‌های مربوط به افزایش بی‌سابقه قیمت کیوی در بازار، این پرسش مطرح می‌شود که آیا این گرانی نتیجه کاهش تولید است یا پای واسطه‌ها و دلالان در میان است؟ برای یافتن پاسخی روشن، با باقری، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی مازندران، گفت‌وگویی انجام دادیم.
او در توضیح این وضعیت، ابتدا به دلایل کاهش تولید کیوی در استان اشاره کرد و گفت: امسال باغداران مازندران با شرایط اقلیمی سختی مواجه شدند. سرمای ناگهانی و تغییرات شدید دما در مقاطع حساس رشد کیوی، باعث کاهش عملکرد باغ‌ها شد. در برخی مناطق، میزان کاهش تولید حتی به 62 درصد هم رسیداین کاهش تولید، در کنار افزایش هزینه‌های تولید، یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش قیمت در بازار است.
باقری در ادامه به افزایش چشمگیر هزینه‌های تولید اشاره کرد و افزود: برای درک بهتر شرایط باغداران، باید به افزایش هزینه‌های تولید هم توجه کنیم. قیمت نهاده‌های کشاورزی، از کود و سم تا هزینه‌های کارگری و نگهداری، در دو سال اخیر چند برابر شده است. به‌عنوان مثال، کودهای پتاسه و ازته که تأثیر مستقیمی بر کیفیت و کمیت تولید کیوی دارند، امسال نسبت به سال گذشته بین 2 تا 3 برابر گران‌تر شده‌اند. هزینه تأمین آب و نگهداری باغات نیز افزایش چشمگیری داشته است. علاوه بر این، با کاهش حجم تولید، باغداران نتوانستند مانند سال‌های گذشته محصول مازاد را برای صادرات کنار بگذارند، که همین مسئله بازار داخلی را تحت‌تأثیر قرار داد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی مازندران، در پاسخ به این سؤال که آیا کاهش تولید با صادرات جبران شد یا نه، گفت: ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان کیوی در جهان است و رتبه چهارم را در تولید این محصول دارد. در سال‌های گذشته، صادرات کیوی توانسته بود تا حدی به تنظیم بازار کمک کند، اما امسال به دلیل کاهش تولید، حجم صادرات نیز کاهش یافت. معمولاً بخش زیادی از کیوی مازندران به کشورهای هند، روسیه و برخی کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می‌شود، اما امسال به دلیل کاهش تولید و افزایش قیمت، میزان صادرات کیوی کمتر از سال‌های قبل بوده است. با این حال، صادرات این محصول همچنان ادامه دارد، چرا که بازارهای خارجی تقاضای بالایی برای کیوی ایران دارند.
باقری در پایان، به برخی راهکارهای جهاد کشاورزی برای مدیریت وضعیت بازار و کاهش فشار بر مصرف‌کنندگان اشاره کرد و گفت: در بلندمدت، افزایش سطح زیر کشت و اصلاح روش‌های تولید می‌تواند به پایداری تولید و کاهش نوسانات قیمت کمک کند. ما در تلاش هستیم تا باغداران را به استفاده از روش‌های نوین کشاورزی، آبیاری تحت فشار و مدیریت بهینه باغات تشویق کنیم.
باقری تأکید کرد که بخش کشاورزی نیازمند سیاست‌گذاری‌های بلندمدت است تا از تکرار چنین بحران‌هایی جلوگیری شود. در غیر این صورت، هم کشاورزان و هم مصرف‌کنندگان، قربانی نوسانات شدید بازار خواهند شد.
