بزرگنمايي:

راه ترقی - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
زینب مرزوقی| هرچند سال جدید شد اما مشکلات قدیمی کادر درمان همچنان باقی است. سیزدهم فروردین‌ماه نرگس محمدپور، دستیار تخصصی زنان و زایمان، پس از گذراندن آخرین شیفت دوره رزیدنتی‌اش خودکشی کرد. براساس اخبار منتشرشده از این پزشک جوان، محمدپور ظاهراً در یک پرونده قصور پزشکی محکوم به پرداخت دیه یک نوزاد معلول شده بود. خودکشی او بار دیگر مشکلات رزیدنت‌ها در دوره دستیاری را یادآوری کرد و این پرسش نیز بار دیگر مطرح شد که در آخر رزیدنتی شغل است یا دوره دانشجویی؟ اگر شغل است چرا مانند سایر مشاغل، شرایط مشخصی مانند ساعت کاری، اضافه‌کار و... ندارد؟ اگر رزیدنتی دانشجویی است؛ چرا شرایط دانشجویان را ندارند؟ تمام این‌ها پرسش‌های بی‌پاسخی است که سال‌هاست وزارت بهداشت، نسبت به آن‌ها ابهام و سکوت را ترجیح داده است. 
خودکشی رزیدنت‌ها پدیده‌ای چندبعدی است
فعالان صنفی بهداشت و درمان معتقدند خودکشی رزیدنت‌ها چندوجهی است و در بررسی آن، باید تمام ابعاد موجود را در نظر گرفت. مهم‌ترین جنبه در خودکشی آن‌ها وضعیت نامناسب شغلی آن‌هاست. شیفت‌های طولانی و سنگین از یک‌سو و وضعیت بد معیشتی از ‌سوی دیگر فشار و بار روانی این دوره تحصیلی را چندبرابر می‌کند. بدون شک احتمال می‌رود رزیدنت نیز مانند هر فرد دیگری مشکلات خانوادگی و شخصی داشته باشد و همین چندوجه ممکن است درکنار یکدیگر رشته امید افراد را پاره کند و به‌جای حل مسئله خودشان را از مسائل پیش‌آمده حذف ‌کنند و دست به خودکشی بزنند. 
پوریا امیری، پزشک عمومی و فعال صنفی نیز معتقد است خودکشی پدیده‌ای چندوجهی است: «خودکشی پدیده‌ای است که به‌وضوح در کشور وجود دارد و فکر می‌کنم در کشورهای دیگر هم مشابه آن وجود داشته باشد. اما در ایران چون آمار مشخصی در دست نداریم، نمی‌توانیم آن را با سایر کشورها مقایسه کنیم. این پدیده در بین دستیاران، حداقل در یکی دو سال اخیر بسیار قابل‌توجه بوده است. ما به‌وضوح شاهد افزایش تعداد این مواردیم. پدیده اقدام به خودکشی در دستیاران و بررسی‌هایی که ما روی کیس‌های مختلف انجام داده‌ایم، از طریق مشاوره روانپزشکی که به‌صورت خودجوش انجام می‌دهیم، نشان می‌دهد که این موضوع یک پدیده مولتی‌فاکتوریال است.»
اولین عامل خودکشی در میان دستیاران فشار کاری است
امیری گفت: «اقدام به خودکشی در دستیاران پزشکی عوامل متعددی دارد؛ یکی از عوامل فشار کاری بسیار زیاد است. ساعت‌های کاری این افراد غیرمنطقی است و گاهی به 400 یا 500 ساعت در ماه هم می‌رسد، همچنین فشار روانی که در مراحل مختلف سال‌های تحصیل این افراد وجود دارد، باعث ایجاد استرس مضاعف می‌شود. مسئولیت‌های سنگینی که در هر سطح از تحصیل به دوش آن‌ها می‌افتد در هر سال شدت می‌گیرد، به‌ویژه در سال‌های اول که حجم کاری بیشتر است.»
امیری عنوان کرد: «دومین عامل مشکلات معیشتی دستیاران است. حقوق این افراد اخیراً افزایش یافته و طبق آخرین تغییرات، حقوق آن‌ها بین 17 تا 20 میلیون تومان است، اما این رقم برای زندگی در شهرهای بزرگ مانند تهران، اصفهان، شیراز و مشهد کافی نیست. هزینه‌های زندگی بسیار بالاست و خوابگاه‌های مناسب هم وجود ندارد. این شرایط باعث شده بسیاری از دستیاران از ادامه تحصیل در این شهرها منصرف شوند، حتی برخی از آن‌ها به دلیل مشکلات معیشتی به دنبال مهاجرت به شهرهای کوچک‌تر یا ترک تحصیل می‌روند.»
وی گفت: «سومین عامل، مشکلات شخصی و خانوادگی است. هر فرد ممکن است مشکلات شخصی یا خانوادگی خاص خود را داشته باشد که در برخی موارد به تشدید وضعیت روانی او می‌انجامد. همچنین افرادی که سابقه بیماری‌های روانی دارند در شرایط استرس‌زا و فشار کاری مشکلاتشان تشدید می‌شود. این‌ها دلایل عمده‌ای بودند که ما به آن‌ها رسیدیم.»
مبلغ دیه از بیمه دکتر محمدپور بیشتر بود
این فعال صنفی معتقد است مشکلات پزشکان جوان قابل‌حل است ولی بستگی به ورود وزارت بهداشت دارد: «چند نمونه از این مشکلات واقعاً قابل‌حلند. وزارت بهداشت متأسفانه وارد می‌شود، مثلاً یک دستور یا ابلاغیه برای تشکیل کمیته می‌دهد. در مورد غربالگری دستیاران از نظر سلامت روان، این مسئله واقعاً حلقه نهایی است. شما به حلقه آخر چسبیده‌اید، یعنی فشار کاری، مشکلات معیشتی، حقوق پایین، مسئولیت زیاد و این‌ها را رها کرده‌اید و سراغ موضوعی شخصی رفته‌اید که شاید اگر تست هم گرفته شود، ممکن است هیچ بیماری روانی آشکاری وجود نداشته باشد اما طبیعتاً در چنین شرایطی افراد به بیماری‌های روانی دچار می‌شوند.»
امیری درباره خودکشی محمدپور نیز تصریح می‌کند: «در مورد کیس خانم دکتر محمدپور تا جایی که اطلاعات داریم از طریق انجمن متخصصان زنان و مصاحبه‌هایی که انجام شده، مستندات نشان می‌دهد او دستیار سال آخر رشته زنان بود و آخرین کشیک خود را می‌گذراند. بعد از آن متأسفانه دست به خودکشی ‌زد. تا جایی که ما می‌دانیم یک پرونده قصور برای او وجود داشت. ظاهراً در سال دوم رزیدنتی او، طی یک زایمان، بچه‌ای با فلج مغزی به دنیا آمده و خانواده از پزشکان معالج، شامل او و استادش شکایت کرده‌اند. درنهایت تأیید شده که قصوری وجود داشته و درصد قصور بین این افراد به طور دقیق مشخص نیست، اما خانم دکتر محکوم به درصدی از قصور و پرداخت دیه شده بود.»
این جوان پزشک ادامه داد: «نکته دوم که بسیار حائز اهمیت است، این است که او به دلیل اینکه بیمه مسئولیت خود را داشته، حالا با توجه به اینکه اطلاعات کامل در دسترس نیست، مشخص نیست این بیمه از طرف بیمارستان (دانشگاه) بوده یا بیمه شخصی ایشان بوده است. اما اگر دانشگاه خانم محمدپور را بیمه کرده باشد، ظاهراً مبلغ دیه بیشتر از پوشش بیمه‌ای بوده و او باید مبلغی مازاد بر این پوشش پرداخت می‌کرد. این مبلغ اضافی، احتمالاً 400 تا 500 میلیون تومان بوده که برای فردی که شاید در یک سال حتی 200 میلیون تومان هم حقوق نگرفته باشد، مبلغ بسیار هنگفتی است. طبیعتاً پرداخت چنین مبلغی برای او بسیار استرس‌زا بوده است.»
دستیاری شغل است یا دانشجویی؟تکلیف را روشن کنید
این پزشک جوان معتقد است در مورد روند دادرسی پرونده و اینکه آیا این روند می‌توانست به شکل دیگری باشد یا خیر، این‌ها هم سؤالاتی است که باید بررسی شود. «این موضوع نکات بسیار مهمی دارد. یکی از این نکات این است که همان‌طور که می‌دانید، سؤال همیشگی ما این است که آیا دستیار تخصصی شغل است یا دانشجویی؟ اگر این فرد به‌عنوان دانشجو شناخته می‌شود، پس چطور ممکن است که ایشان به قصور دچار شده باشد و محکوم به پرداخت دیه شود؟ درعین‌حال ایشان باید 400 تا 500 ساعت کار تخصصی انجام دهد. یعنی باید زایمان انجام دهد، سزارین انجام دهد، عمل‌های مختلف انجام دهد. اگر دانشجوست، پس چرا باید چنین مسئولیت‌هایی بر دوش او باشد؟ اگر بالاخره او نیروی کار است، وضعیت بیمه مسئولیتشان چه می‌شود؟ او باید طبق ماده 87 قانون خدمات کشوری 44 ساعت در هفته کار کند و دولت باید مطابق این قانون این ساعات کاری را تنظیم کند. حالا با اضافه‌کاری و شرایطی که ممکن است پیش بیاید، ساعات کاری می‌تواند بیشتر از این مقدار باشد. سؤال این است که آیا این‌ها را به هم گره‌زده‌اند و به این شکل کار کردن درست است؟ اگر او در حال حاضر دانشجو بوده، آیا می‌توانیم بگوییم که ایشان نیروی کار نبوده است؟ اگر نیروی کار بوده، باید طبق قانون کار برای ساعت کاری، حقوق، مزایا، عیدی و اضافه‌کاری و بیمه، حقوق مشخصی دریافت کند.»
رزیدنتی ساعت کاری و مزایای مشخصی ندارد
امیری ادامه داد: «در کشوری مانند آلمان، دستیار تخصصی یک ساعت موظفی ماهانه دارد که به‌ازای آن مرخصی مشخصی هم دریافت می‌کند، همچنین بابت هر شیفت اضافه‌ای که باید انجام دهد، مبلغ اضافی دریافت می‌کند، مثلاً شیفت شب. از دستیاران، بیمه و مالیات کسر می‌شود و برای هر ساعت اضافه‌کاری که نیاز به کار بیشتر داشته باشند، مبلغ اضافی به آن‌ها پرداخت می‌شود یا آن ساعت به‌صورت مرخصی به ایشان داده می‌شود. این‌طور است که به طور شفاف، حقوق و مزایای ایشان مشخص است و به‌ازای هر ساعت اضافه‌کاری جبران می‌شود.»
وی گفت: «در کشور ما متأسفانه رزیدنتی نه ساعت کاری مشخص است، نه مزایا مشخص است، و هیچ‌چیزی به‌درستی تنظیم نشده است. متأسفانه نیروی کار دستیاران تخصصی ذیل قانون کار قرار ندارد. هر بار که اتفاق تلخی رخ می‌دهد، مجبوریم مکرراً این موضوعات را مطرح کنیم و نمی‌دانیم که آیا در نهایت اقدامی در این زمینه انجام می‌شود یا خیر.»
حل مشکل دوره دستیاری نیاز به اراده وزارت بهداشت دارد
امیری معتقد است کلیت موضوع این است که وزارت بهداشت می‌تواند تکلیف دوره رزیدنتی یا همان دستیاری را مشخص کند. «روشن شدن تکلیف دوره دستیاری می‌تواند با تعیین وضعیت شغلی دستیاران انجام شود. اگر آن‌ها شغل دارند، باید ساعت کاری، مزایا و بیمه آن‌ها مطابق قانون کار باشد. اگر دانشجویند باید وضعیت آن‌ها به‌عنوان دانشجو روشن شود، همچنین ادامه غربالگری روان‌پزشکی دستیاران منطقی است، اما تا زمانی که مشکلات معیشتی و فشار کاری حل نشود، همچنان این حلقه‌های ابتدایی که عرض کردم وجود دارند و ممکن است حوادث تلخ و شوک‌های دیگری به جامعه وارد کنیم.»
امیری همچنین اشاره می‌کند در مجلس بحث‌هایی سال گذشته در مورد شغل شدن دستیاران مطرح شد که این موضوع به دلیل برخی مشکلات قانونی، نیاز به اصلاحات دارد اما درهرصورت مسئولیت این موضوع به‌طور مستقیم به عهده وزارت بهداشت است و درنهایت وزارتخانه باید اراده‌ای جدی برای حل این موضوع داشته باشد. 
این پزشک جوان عنوان می‌کند: «حل این مشکل هم کار خاصی نیست، یعنی اگر یک کارگروه تشکیل و مطالعات تطبیقی انجام شود، می‌توان به راه‌حل‌های مشخص رسید. این موضوع اصلاً جدید نیست و دستیاران تخصصی در بسیاری از کشورها وجود دارند. از آمریکا گرفته تا کشورهای اروپایی پیشرفته و غیرپیشرفته، همه با این پدیده مواجهند و نحوه برخوردشان با این موضوع کاملاً مشخص است. نحوه پذیرش و اجرای آن نیز روشن است. شما می‌توانید با انجام یک مطالعه علمی و جمع‌آوری مستندات، به یک تصمیم منطقی برسید و بگویید که آقا! من یک تعریف مشخص از این وضعیت ارائه می‌کنم، آن را به مجلس می‌برم، تصویب می‌کنم و از این به بعد آن را به‌طور رسمی اجرا می‌کنم. این تصمیم شامل مواردی مانند حق‌الزحمه، ساعات کاری، بیمه، مالیات و سایر مسائل مرتبط است که باید به‌طور شفاف و مشخص تعریف شوند.»
بازار