بزرگنمايي:

راه ترقی - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
علی مزروعی| دور سوم مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا که به میزبانی عمان برگزار شد مطابق آنچه بقایی، سخنگویی وزارت خارجه اعلام کرد از ساعت 10 صبح آغاز شد و مطابق آنچه خبرنگار حاضر در مسقط اعلام کرد در ساعت 17 و 30 دقیقه به پایان رسید. این یعنی مذاکرات دور سوم تقریباً 2 برابر مذاکرات دور دوم در رم زمان برده است. علت این طولانی شدن این است که در دور سوم مطابق برنامه مذاکرات وارد بعد کارشناسی و جزئیات شده است و طبعاً اختلافات زیادی وجود دارد که فرایند را طولانی‌تر از قبل می‌کند. این درحالی است که برخی رسانه‌ها و تحلیلگران داخلی و خارجی با انتشار گزارش‌هایی از پیشرفت سریع مذاکرات و حتی احتمال دستیابی به توافق قریب‌الوقوع سخن گفته‌ بودند، اما این روایت‌ها با اظهارات رسمی مقامات ایرانی و عمانی در تناقض است. اظهارات عراقچی نشان می‌دهد که مذاکرات به مرحله‌ای پیچیده و فنی وارد شده، اما اختلافات در هر دو سطح کلان و جزئی همچنان پابرجاست. تغییر لحن وزیر خارجه عمان از خوش‌بینی به خنثی بودن نیز نشانه‌ای دیگر از بروز موانع جدی در مذاکرات است. این موارد نشان می‌دهد که روایت‌هایی مبنی بر پیشرفت سریع و قریب‌الوقوع بودن توافق، بیش از آنکه مبتنی بر واقعیت باشند، بخشی از عملیات روانی برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی هستند. روایت‌سازی‌هایی که با خوش‌بینی، بعضاً تعابیری مانند «سورپرایز بهار» را به کار برده تا خوش‌بینی بیش از اندازه به فضا تزریق کنند؛ می‌توانند به طور ناخواسته فشار بر تیم مذاکره‌کننده را افزایش داده و ایران را به سمت توافقی بد سوق دهند.
جزئیات مذاکرات دور سوم در مسقط
سید عباس عراقچی، وزیر خارجه و نماینده ارشد ایران در مذاکرات پس از پایان دور سوم مذاکرات اظهار داشت این دور از گفت‌وگو‌ها نسبت به دوره‌های گذشته از جدیت بیشتری برخوردار بوده است. وی تأکید کرد مذاکرات به‌تدریج از مباحث کلان به سمت موضوعات جزئی‌تر، فنی‌تر و تکنیکی‌تر حرکت کرده است. به گفته عراقچی برای اولین بار، کارشناسان اقتصادی در این دور از مذاکرات حضور داشتند و نقش مؤثری در پیشبرد گفت‌وگو‌ها ایفا کردند. وی پیش‌بینی کرد که در جلسات آینده، کارشناسان سازمان انرژی اتمی نیز به تیم مذاکره‌کننده اضافه شوند. عراقچی فضای مذاکرات را کاملاً جدی و کاری توصیف کرد و اظهار داشت که هر دو طرف با جدیت وارد گفت‌وگو‌ها شدند. عراقچی ضمن تأکید بر این موضوع که این جدیت، امیدی محتاطانه برای امکان پیشرفت در مذاکرات ایجاد کرده است، گفت: «اختلافات همچنان در موضوعات کلان و جزئی باقی است و حل آن‌ها نیازمند تفاهمات اولیه در مسائل کلی و سپس مذاکره بر سر جزئیات است.» تا برگزاری جلسه بعدی، طرفین قرار است بررسی‌های بیشتری در پایتخت‌های خود انجام دهند تا راه‌هایی برای کاهش اختلافات پیدا کنند. عراقچی ابراز امیدواری کرد با ادامه این روند پیشرفت‌هایی حاصل شود، اما این امیدواری را با احتیاط توصیف کرد. اظهارات عراقچی در مورد این دور از مذاکرات حاوی چند نکته کلیدی است که برای تحلیل وضعیت مذاکرات ضروری است. عراقچی با تأکید بر «امیدواری محتاطانه» به امکان پیشرفت در مذاکرات اشاره کرد، اما این امیدواری را با احتیاط بسیار همراه ساخت. این لحن نشان‌دهنده آن است که موانع و اختلافات همچنان قابل‌توجهند. عراقچی صراحتاً به وجود اختلافات در هر دو سطح کلان و جزئی اشاره کرد. این اختلافات طبعاً مانع از دستیابی به «پیشرفت سریع» و «سورپرایزگونه» می‌شود که برخی رسانه‌ها مدعی آن بودند. حضور کارشناسان اقتصادی برای اولین بار در این دور از مذاکرات، نشان‌دهنده تمرکز بر جنبه‌های اقتصادی رفع تحریم‌ها، از جمله مسائل بانکی، تجارت نفت و بازگشت دارایی‌های بلوکه‌شده ایران است. اشاره عراقچی به احتمال حضور کارشناسان سازمان انرژی اتمی در دور بعدی مذاکرات نشان می‌دهد که مسائل مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران مانند سطح غنی‌سازی، بازرسی‌ها و تعهدات پادمانی هنوز در مرحله کلیات قرار دارند. 
موضع وزیر خارجه عمان از خوش‌بینی به خنثی تغییر کرد
اظهارات بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان که میزبان این دور از مذاکرات بود نیز حائز اهمیت است. توییت او پس از پایان مذاکرات دور سوم بر بررسی «اصول اساسی، اهداف و نگرانی‌های فنی» تأکید داشت و از ادامه مذاکرات در هفته آینده با یک نشست سطح بالا در تاریخ 3 می ‌(13 اردیبهشت) خبر داد. این توییت، برخلاف اظهارات او پس از دور دوم مذاکرات در رم، لحنی خنثی و فاقد خوش‌بینی آشکار داشت. 
پس از دور دوم مذاکرات در رم، وزارت خارجه عمان در بیانیه‌ای اعلام کرده بود که مذاکرات با هدف دستیابی به «توافقی عادلانه، پایدار و الزام‌آور» پیش می‌رود که تضمین کند ایران عاری از سلاح هسته‌ای باقی می‌ماند و تحریم‌ها لغو می‌شود، درحالی‌که ایران توانایی توسعه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز خود را حفظ می‌کند. بوسعیدی در آن زمان با بازنشر این بیانیه در شبکه ایکس، از رویکرد مثبت مذاکره‌کنندگان قدردانی کرد و نوشت: «مذاکرات شتاب گرفته است و حتی می‌توان انتظار رویدادی غیرمنتظره را کشید.» این اظهارات نشان‌دهنده خوش‌بینی قابل توجهی بود که احتمالاً به دلیل توافق بر سر ورود به مرحله بعدی مذاکرات ایجاد شده بود. با این حال، تغییر لحن بوسعیدی در دور سوم، از «انتظار رویداد غیرمنتظره» به یک بیانیه خنثی و دیپلماتیک، نشان‌دهنده بروز اختلافات جدی در مذاکرات است. اشاره به «نشست سطح بالا» در هفته آینده نشان می‌دهد که تصمیم‌گیری‌های کلیدی به سطوح بالاتر منتقل شده و نیاز به هماهنگی بیشتر در پایتخت‌های طرفین وجود دارد. 
تلاش رسانه‌ای برای هل دادن افکار عمومی به سمت توافق بد
یکی از نکات قابل‌توجه در جریان مذاکرات اخیر روایت‌سازی‌های رسانه‌ای است که بعضاً با واقعیت‌های مذاکرات همخوانی ندارد. برخی رسانه‌ها مانند بی‌بی‌سی، گزارش‌هایی منتشر کردند که مدعی بودند مذاکرات ایران و آمریکا «با سرعتی دور از انتظار» در حال پیشرفت است. این روایت‌ها که پیش از اعلام نتایج رسمی دور سوم منتشر شدند با هدف عملیات روانی و تأثیرگذاری بر افکار عمومی طراحی شده‌ بود. چنین گزارش‌هایی می‌توانند انتظارات غیرواقعی ایجاد کرده و فشار روانی بر تیم مذاکره‌کننده ایرانی وارد کنند. در داخل ایران نیز برخی تحلیلگران و رسانه‌ها با طرح ادعا‌هایی مانند «توافق نزدیک است» یا استفاده از تعابیری مانند «سورپرایز اردیبهشت» و «سورپرایز بهار»، به ایجاد انتظارات غیرواقعی دامن‌ زده‌اند. این روایت‌ها که در تضاد با اظهارات عراقچی مبنی بر وجود اختلافات جدی است، فشار اجتماعی بر تیم مذاکره‌کننده ایرانی را افزایش می‌دهند. چنین فشار‌هایی ممکن است ایران را به سمت پذیرش توافقی تحت فشار مطالبات حداکثری طرف مقابل سوق دهد. ایجاد انتظار برای نتایج زودهنگام جامعه ایران را در حالت تعلیق نگه داشته و فشار روانی بر مذاکره‌کنندگان را افزایش می‌دهد. روایت‌هایی که از پیشرفت سریع سخن می‌گویند ممکن است طرف مقابل را به این باور برساند که ایران تحت فشار داخلی برای دستیابی به توافق قرار دارد که می‌تواند به مطالبات حداکثری منجر شود. بنابراین چنین رویکرد رسانه‌ای خواسته یا ناخواسته افکار عمومی ایران را به سمت مطالبه توافق بد هل می‌دهد. 
مواضع متناقض آمریکا طولانی شدن مذاکرات را بدیهی می‌سازد
یکی از عواملی که ممکن است در طولانی شدن مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در دور سوم مؤثر بوده باشد، اظهارات ضد و نقیض مقامات آمریکایی است که ایران را ملزم به تأکید بیشتر بر مطالبات خود، به‌ویژه در موضوع حق غنی‌سازی کرده است. پس از دور اول مذاکرات در مسقط، استیو ویتکاف، نماینده آمریکا در مصاحبه‌ای با فاکس‌نیوز اظهار داشت که برای برنامه هسته‌ای غیرنظامی غنی‌سازی بیش از 3.67 درصد ضرورتی ندارد و تمرکز بر راستی‌آزمایی برنامه غنی‌سازی خواهد بود. این اظهارات که به نظر می‌رسید حق غنی‌سازی 3.67 درصدی مندرج در برجام را به رسمیت می‌شناسد؛ پیامی به ایران ارسال کرد مبنی بر اینکه آمریکا ممکن است حداقل به سطح غنی‌سازی توافق‌شده در برجام رضایت دهد. با این حال پس از جلسه‌ای در کاخ سفید با حضور مقامات ارشد سیاست خارجی آمریکا، ویتکاف عقب‌نشینی کرد و خواستار برچیده شدن زیرساخت‌های غنی‌سازی ایران شد. این تغییر موضع نشان‌دهنده استراتژی آمریکا برای ورود به مذاکرات با مطالبات حداکثری بود تا از این طریق، حتی در صورت پذیرش غنی‌سازی در نقطه شروع موضع خود را تقویت کند. 
این تناقضات در آستانه دور سوم مذاکرات نیز ادامه یافت. مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا با اشاره به اظهارات ویتکاف سعی کرد آن‌ها را بازتعریف کند و مدعی شد منظور ویتکاف این بوده که ایران می‌تواند اورانیوم غنی‌شده 3.67 درصدی را برای راکتور هسته‌ای خود از روسیه وارد کند، نه اینکه خود اقدام به غنی‌سازی کند. این موضع تلاشی برای انکار حق غنی‌سازی ایران و طرح مطالبه‌ای حداکثری در ابتدای مذاکرات بود. اگرچه این اظهارات ممکن است صرفاً با اهداف رسانه‌ای و عملیات روانی برای تحت فشار قرار دادن تیم ایرانی مطرح شده باشند؛ اما همین مواضع رسانه‌ای ایران را وادار می‌کند تا در میز مذاکرات با قاطعیت بیشتری بر حق غنی‌سازی برای اهداف صلح‌آمیز تأکید کند. این تأکید طبیعتاً زمان بیشتری برای مذاکره و تفاهم بر سر کلیات از جمله میزان و نحوه غنی‌سازی طلب می‌کند. 
اظهارات عراقچی پس از دور سوم مذاکرات مبنی بر لزوم دستیابی به تفاهمات کلی پیش از ورود به جزئیات و حضور کارشناسان اقتصادی در این دور نشان می‌دهد که موضوع غنی‌سازی همچنان در سطح کلیات مورد بحث است. اشاره وی به احتمال حضور کارشناسان سازمان انرژی اتمی در دور بعدی نیز مؤید این است که مسائل فنی مرتبط با غنی‌سازی مانند سطح غنی‌سازی و تعهدات پادمانی هنوز در مرحله چانه‌زنی‌های کلی قرار دارد. چانه‌زنی‌هایی که اظهارات متناقض مقامات آمریکایی می‌تواند آن را فرسایشی کند. 
بازار