راه ترقی - ایرنا /کتاب «تاریخ تحلیلی جامعه شناسی دیوان سالاری در ایران» با نگاهی علمی و تحلیلی به درک پیچیدگی‌ها و تحولات دیوان‌سالاری در ایران از دوره‌های باستان تا دوران معاصر می‌پردازد.
کتاب تاریخ تحلیلی جامعه‌شناسی دیوان سالاری در ایران حاصل بیش از 50 سال مطالعه نویسنده این کتاب است که در 6 جلد فیش‌برداری شده و در آن تاریخ تحلیلی جامعه‌شناسی دیوان سالاری در ایران نوشته شده است. در این کتاب با نگاهی علمی و تحلیلی به درک پیچیدگی‌ها و تحولات دیوان‌سالاری در ایران از دوره‌های باستان تا دوران معاصر پرداخته شده است.
نویسنده در این اثر به تشریح و تبیین عوامل موثر بر شکل‌گیری و دگرگونی‌های دیوان‌سالاری در ایران پرداخته و نقش این عوامل را در ساختار قدرت و حکومت تحلیل می‌کند. این کتاب به‌خوبی نشان می‌دهد چگونه دیوان‌سالاری از یک طرف به عنوان ابزاری برای اعمال قدرت استفاده شده و از طرف دیگر تحت تاثیر تغییرات اجتماعی و فرهنگی قرار گرفته است.
در جلد اول کتاب، مجموعه‌ای از مباحث نظری دیوان‌سالاری مطرح شده است و نشان می‌دهد ایرانی که بیش از سه‌هزار سال تاریخ مدون دارد، بی‌برنامه اداره نمی‌شد؛ بنابراین نیاکان با خون دل و فراز و فرودهای مختلف این کشور را حفظ کرده‌اند و هر نسل باید از آن حفاظت کند و به نسل آینده تحویل بدهد. در جلد اول این مجموعه تاریخ دیوان‌سالاری قبل از اسلام، اوایل اسلام، دوره پیامبر (ص) به تحریر در آورده شده است. در جلد دوم دوره خلفای بنی‌امیه و بنی‌عباس نگاشته شده است. ردپای ایرانیان بعد از دوره خلفای بنی‌امیه و بنی عباس که به‌مدت 500 سال طول کشیده است، در اداره مملکت وسیع اسلامی از مرزهای چین تا قلب اروپا مهم و برجسته است. این مملکت فراز و فرودهای بسیار زیادی را دیده پس باید بسیار به آینده امیدوار بود. دی اِن اِی (DNA) فرهنگ ایران قوی است و توانسته قوم مغول را تغییردهد.
درباره نویسنده
پروفسور علی‌اکبر فرهنگی متولد 1321 در طالقان در طول عمر خود به مطالعه و تحصیل در رشته‌های گوناگون از ادبیات گرفته تا علوم دینی و سپس زبان، مدیریت، جامعه‌شناسی، اقتصاد و ارتباطات همت گمارده است.
او در دو رشته مدیریت و ارتباطات موفق به کسب درجه دکتری شده و در رشته ارتباطات سازمانی درجه فوق دکتری را کسب کرده است. از این استاد ممتاز دانشگاه تهران، تا به‌حال ده‌ها کتاب و مقاله ارزشمند منتشر شده است. پروفسور فرهنگی در سال 1384 چهره ماندگار مدیریت ایران شد.
وی دوران ابتدایی و متوسطه را در تهران گذراند از برخی معلمانش می‌توان به افراد سرشناسی چون جلال آل احمد و خسرو فرشیدورد، استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران اشاره کرد. فرهنگی در زمینه‌های مختلفی کتاب منتشر کرده است.

بازار
علی‌اکبر فرهنگی پژوهشگر و نویسنده
قسمتی از متن کتاب
پسران سهل، خاصه حسن سهل را مورخان و نویسندگان سخت به نیکی ستوده‌اند و وزارتشان را دولتی درخشان و بر پیشانی روزگار و روزگارشان را چکیده عصر برمکیان دانسته‌اند که خود پروردۀ ایشان بودند (ابن طقطقی 310) دربارۀ مردمداری، بلند همتی و بخشندگی حسن بن سهل نوشته‌های بسیاری وجود دارد و مورخان اسلامی همگی او را ستوده‌اند. حسن مردی ادیب و سخنور بود و خود شعر می‌سرود. ابن طقطقی اشعاری نغز را از او نقل کرده است. او را به عنوان شاعری کم گوی و گزیده گوی در الفهرست ابن ندیم می‌توان یافت. آورده‌اند که چون حسن از خراسان به عراق آمد، گروهی از ادیبان و سخنوران را گرد خود آورد و انجمنی پدید آورد و خود در آن حضور می‌یافت. مامون مصاحبت با او را بسیار دوست می‌داشت و چون با او می‌نشست مجلس را دراز می‌کرد(ابن طقطقی 312) حسن سهل که ظاهراً در اواخر عمر زود خسته و دلتنگ می‌شد- پس از مرگ برادر نامدارش فضل بن سهل - به تدریج کناره گرفت و یکی از کاتبان خود، احمد بن ابی خالد یا احمدبن یوسف را به مجلس خلیفه می‌فرستاد (ابن طقطقی 312)
پس از حسن بن سهل سرخسی، مامون احمد بن ابی خالد را وزارت داد و او در سال 210 هجری به مرگ عادی درگذشت و مامون احمدبن یوسف را وزارت داد و پس از درگذشت او، وزارت به ابوعباد ثابت بم یحیی بن یسار رازی رسید که به نوشتۀ ابن طقطقی در حساب بسیار مهارت داشت (ابن طقطقی 1360؛ 314)
پس از ابو عباد ثابت، ابو عبدالله محمدبن یزداد بن سوید به وزارت رسید. او از خراسان بود و اجدادش تا آن زمان همه زرتشتی بودند، سپس اسلام اختیار کردند و به خلفا پیوستند. سوید اولین کسی از آنان بود که آیین مسلمانی پیشه کرد (ابن طقطقی 1360؛ 316)
تمام کسانی که بعد از پسران سهل منصب وزارت و دبیری داشتند توسط حسن سهل برگزیده و پرورده شده بودند و از بهترین و تواناترین شاگردان حسن سهل بودند و در کار خود ماهر و موفق. این وزیران و دبیران گزیده اثر شگرفی بر دیوان سالاری خلفای عباسی داشته و پایههای حکومت این سلسله از خلفاء را تحکیم و تثبیت کردند. (صص 66 و 67)
جلد دوم کتاب تاریخ تحلیلی جامعه‌شناسی دیوان سالاری در ایران نوشته علی‌اکبر فرهنگی در قطع وزیری، جلد شومیز، کاغذ بالکی، در 248 صفحه و با شمارگان هزار نسخه در سال 1403 توسط انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شد.