بزرگنمايي:

راه ترقی - مهر / علاقه به تحصیل در دوره های تخصصی پزشکی در سال های اخیر افت زیادی را تجربه می کند و عوامل مختلفی از شرایط زندگی پزشکان جوان تا سختی دوره های تخصصی در این امر دخیل هستند.
دوره دستیاری رشته‌های تخصصی بالینی یکی از مقاطع تحصیلات عالی دانشگاهی (Academic) است، که متقاضیان واجد شرایط با داشتن مدرک دکتری پزشکی عمومی پس از موفقیت در امتحان پذیرش دستیاری و گذراندن دوره‌های آموزشی تئوری و عملی و قبولی در امتحانات لازمه (تکوینی و نهایی)، موفق به اخذ مدرک تخصصی در رشته مربوطه می‌شوند.
از همین رو دستیار به فردی اطلاق می‌شود که با داشتن مدرک دکتری پزشکی عمومی و پذیرش در امتحان ورودی دستیاری، جهت آموزش‌های نظری و کسب مهارت‌های عملی در یکی از رشته‌های تخصصی پزشکی، طی مدت زمان مشخصی که از سوی شورای آموزش پزشکی و تخصصی تصویب شده است، به امر تحصیل، آموزش، پژوهش و انجام فعالیت‌های کارورزی تخصصی اشتغال دارد.
در واقع هدف دوره دستیاری تربیت پزشک متخصص و متعهد در رشته‌های مورد نیاز کشور جهت کسب مهارت‌های نظری و عملی، آموزش پزشکی، تعمیم و گسترش بهداشت در جامعه، امور درمانی و انجام فعالیت‌های پژوهشی در راستای پیشبرد دانش پزشکی است.
در حال حاضر در 29 رشته تخصصی پزشکی و 49 دانشگاه علوم پزشکی این دوره اجرا می‌شود. رشته‌های تخصصی پزشکی از سال‌ها پیش مورد توجه پزشکان عمومی قرار داشت و بسیاری از پزشکان عمومی پس از فارغ التحصیلی در آزمون پذیرش دستیار شرکت می‌کردند تا در یکی از رشته‌های تخصصی ادامه تحصیل دهند و فعالیت پزشکی خود را به عنوان یک متخصص ادامه دهند. این میزان اشتیاق تا حدی بود که آزمون پذیرش دستیار همواره به یکی از مهمترین آزمون‌های کشوری بدل می‌شد و قبولی در آن به سختی امکان پذیر بود.
در مطالعه‌ای که در سال 1400 و با مشارکت پزشکان عمومی با سابقه شرکت در امتحان دستیاری انجام شد داده‌ها نشان داد که مشارکت‌کنندگان از شرایط حاکم بر پزشکی عمومی و دوره دستیاری، ناراضی و نسبت به آینده، نگران هستنددر چند سال اخیر شرایط دستیاران تخصصی پزشکی تحت تاثیر شرایط آموزشی، اجتماعی و اقتصادی در حوزه سلامت قرار گرفته است و تا حد زیادی موجب عدم تمایل برای ورود به دوره دستیاری پزشکی شده است که همین امر را به یکی از چالش‌های مهم نظام سلامت ایران بدل کرده است. در مطالعه‌ای که در سال 1400 و با مشارکت پزشکان عمومی با سابقه شرکت در امتحان دستیاری انجام شد داده‌ها نشان داد که مشارکت‌کنندگان از شرایط حاکم بر پزشکی عمومی و دوره دستیاری، ناراضی و نسبت به آینده، نگران هستند.
پژوهشگران در این مطالعه به سه مضمون «شرایط ساختاری، کژکارکردی دانشگاه، فرهنگ مهاجرت» رسیدند که به پدیده یأس و بی‌انگیزگی برای ادامه تحصیل در دوره دستیاری تخصصی منجر شد و در نهایت پاسخ افراد به این شرایط انصراف از ادامه تحصیل برای تخصص و یا مهاجرت به خارج از کشور بوده است که نتیجه آن کمبود پزشک متخصص و هدررفت استعدادهای جوان است.
در این پژوهش بر لزوم توجه به نیازهای دانشجویان پزشکی، ایجاد تحول در آموزش پزشکی و به‌روزرسانی برنامه‌های درسی، امیدآفرینی و بهبود شرایط اقتصادی به‌ویژه حمایت مالی از پزشکانی که در مناطق محروم خدمت می‌کنند، تاکید شده است.
پژوهش‌های دیگری نیز در این زمینه انجام شده است که به یافته‌های مشابهی دست یافتند و به این نتیجه رسیده‌اند که کاهش تمایل به ادامه تحصیل در تخصص‌های پزشکی ریشه در مشکلات عدیده‌ای دارد که در نهایت به ضرر نظام سلامت و بیماران منجر می‌شود.
روند ادامه دار کاهش علاقه به دوره‌های تخصصی پزشکی موجب این نگرانی شده است که در آینده پزشک متخصص برای رشته‌ها و مناطق مختلف کشور تامین نمی‌شود و از همین رو وزارت بهداشت به عنوان متولی تربیت نیروی انسانی متخصص باید این روند را اصلاح کند.
در همین زمینه وزارت بهداشت سعی کرد در شورای آموزش پزشکی و تخصصی به عنوان اصلی‌ترین محمل قانونی تصمیم‌گیری درباره آموزش دستیاری، مصوباتی را تصویب کند که بر اساس آن ظرفیت چندین رشته افزایش یابد، برای چند رشته پذیرش مستقیم ایجاد شود و در نهایت تکمیل ظرفیت برای آزمون دستیاری اجرا شود.
اما با وجود این تمهیدات همچنان کاهش کیفیت آموزش دانشجویان و دستیاران، انتقاد از شرایط نامناسب تحصیلی، پایین بودن میزان کمک هزینه تحصیلی پرداختی به دستیاران از دیگر عوامل دخیل در این عدم تمایل به دوره‌های تخصصی پزشکی است.
شاید عجیب‌ترین میزان پذیرش مربوط به رشته‌های تخصصی طب سالمندی و پزشکی قانونی است، برای طب سالمندی 4 نفر ظرفیت و برای پزشکی قانونی 42 نفر ظرفیت در نظر گرفته شده بود که در هر دو این رشته‌ها، میزان پذیرش صفر بوده استبررسی ظرفیت دستیاری در دوره پنجاه و یکم به عنوان آخرین دوره پذیرش دستیاری در سال 1403 نشان می‌دهد که از مجموع ظرفیت 5 هزار و 181 نفری با تعداد حدود 12 هزار داوطلب بیش از 2 هزار ظرفیت خالی مانده است که در مرحله تکمیل ظرفیت هم ظرفیتی به میزان 2 هزار و 71 نفر اعلام شد.
اما با وجود اجرای مرحله تکمیل ظرفیت در این بخش بازهم ظرفیت رشته‌های اصلی تکمیل نشد. از میان ظرفیت 2 هزار و 71 نفری که برای این مرحله در نظر گرفته شده بود تنها 269 نفر پذیرش شدند.
عدم تمایل به رشته‌های تخصصی در سه رشته به مرز هشدار رسیده است. سه رشته تخصصی کودکان، طب اورژانس و بیهوشی رشته‌هایی هستند که کمترین تمایل در آنها وجود دارد. در مرحله تکمیل ظرفیت آزمون دستیاری دوره پنجاه و یکم، رشته تخصصی کودکان با 470 ظرفیت تنها 17 نفر، رشته تخصصی طب اورژانس با 416 نفر ظرفیت تنها 6 نفر و رشته تخصصی بیهوشی با ظرفیت 352 نفر تنها 17 نفر پذیرفته شده داشته‌اند.
اما شاید عجیب‌ترین میزان پذیرش مربوط به رشته‌های تخصصی طب سالمندی و پزشکی قانونی است. برای طب سالمندی 4 نفر ظرفیت و برای پزشکی قانونی 42 نفر ظرفیت در نظر گرفته شده بود که در هر دو این رشته‌ها، میزان پذیرش صفر بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که عدم تمایل به تخصص‌های پزشکی تنها به چند رشته محدود نیست و موضوع به کل رشته‌های تخصصی بازمی گردد.
تحصیل در تخصص‌های پزشکی از سکه افتاد؛ چرایی خالی ماندن ظرفیت پذیرش دستیاری
این در حالی است که مسئولان وزارت بهداشت نیز به این موضوع اذعان دارند. دکتر سیدجلیل حسینی معاون آموزشی وزیر بهداشت با اشاره به افزایش ظرفیت پزشکی در رشته‌های تخصصی گفت: در دوره‌های تخصصی افزایش 12 درصدی داریم ولی در برخی رشته‌ها مانند بیهوشی، طب اورژانس، سالمندی و … پزشکان مراجعه نمی‌کنند و ظرفیت تخصصی ما نیز تا حدی خالی است.
حسینی تاکید کرد: ضرورتی برای افزایش برخی رشته‌های تخصصی که لوکس هستند، وجود ندارد. افزایش ظرفیت باید بر اساس نیاز کشور باشد. نیاز است که افزایش ظرفیت 12 درصدی در رشته‌های مورد نیاز به ویژه 6 رشته ضروری بیهوشی، کودکان، طب اورژانس، داخلی، عفونی و پزشکی خانواده باشد.
در همین حال بر اساس مصوبات شورای آموزش پزشکی و تخصصی نیز به دانشگاه‌های علوم پزشکی اجازه داده شده است که در رشته‌های تخصصی «کودکان»، «بیهوشی» و «طب اورژانس» پذیرش مستقیم دستیاری از دوره کارورزی اجرایی شود اما میزان استقبال دانشجویان پزشکی که در دوره کارورزی بسر می‌برند، مشخص نیست.
به نظر می‌رسد تمهیدات قانونی در کنار افزایش 30 درصدی کمک هزینه تحصیلی برای دستیاران پزشکی همچنان راهگشا نیست و عدم تمایل به تحصیل در رشته‌های تخصصی ادامه دارد. در این میان پزشکان عمومی داوطلب آزمون دستیاری و دست‌اندرکاران حوزه سلامت که در این حوزه فعال هستند پیشنهادهایی را ارائه کرده‌اند که مهمترین آن در نظر گرفتن دوره دستیاری به عنوان شغل است که با توجه به فراز و نشیب‌های این موضوع در لایحه بودجه 1404 امید آن است که این مساله به نتیجه برسد.
همچنین بازنگری آیین نامه‌ها و مقررات در حوزه تعهدات و وظایف قانونی طرح برای دستیاران پزشکی، بهبود شرایط معیشتی دستیاران، بهبود شرایط آموزشی و کاهش ناهنجاری‌های محیط و شرایط آموزشی که به مواردی از جمله انصراف یا خودکشی افراد منجر شده و در نهایت تفکیک رشته‌های تخصصی برحسب کم تقاضا یا پرمتقاضی از سوی وزارت بهداشت و بازتوزیع منابع جهت توسعه متوازن رشته‌ها می‌تواند به بهبود این وضعیت منجر شود.